Σολζενίτσιν : «Η αθεΐα, το πρώτο βήμα για τα γκουλάγκ»

Από: Aleksandr Solzhenitsyn, “Godlessness: the First Step to the Gulag”. Templeton Prize Lecture, 10 Μαΐου 1983 (Λονδίνο).

Πριν από περισσότερο από μισό αιώνα, ενώ ήμουν ακόμα παιδί, θυμάμαι να ακούω ορισμένους ηλικιωμένους να δίνουν την ακόλουθη εξήγηση για τις μεγάλες καταστροφές που έπληξαν τη Ρωσία: Οι άνθρωποι ξέχασαν τον Θεό, γι' αυτό συνέβησαν όλα αυτά.

Από τότε έχουν περάσει σχεδόν πενήντα χρόνια και όλα αυτά τα χρόνια διάβασα εκατοντάδες βιβλία, συγκέντρωσα εκατοντάδες προσωπικές μαρτυρίες και έχω ήδη συγκεντρώσει οκτώ τόμους της δικής μου προσπάθειας να κατανοήσω τα ερείπια που άφησε η αναταραχή αυτή. Αλλά αν μου ζητηθεί σήμερα να διατυπώσω όσο το δυνατόν πιο σύντομα την κύρια αιτία της καταστροφικής επανάστασης που αφάνισε περίπου εξήντα εκατομμύρια από τον λαό μας, δεν θα μπορούσα να το θέσω με μεγαλύτερη ακρίβεια παρά να επαναλάβω: Οι άνθρωποι ξέχασαν τον Θεό. Γι’ αυτό συνέβησαν όλα αυτά.

Επιπλέον, τα γεγονότα της ρωσικής επανάστασης μπορούν να γίνουν αντιληπτά τώρα, στα τέλη του αιώνα, σε σχέση με τα γεγονότα που συνέβησαν στον υπόλοιπο κόσμο. Αυτό που προκύπτει εδώ είναι μια διαδικασία παγκόσμιας σημασίας. Και αν μου ζητηθεί να προσδιορίσω εν συντομία το κύριο χαρακτηριστικό ολόκληρου του εικοστού αιώνα, και εδώ δεν θα ήμουν σε θέση να βρω τίποτα πιο ακριβές και μεστό από το να το επαναλάβω για άλλη μια φορά: Οι άνθρωποι ξέχασαν τον Θεό.

Οι αποτυχίες της ανθρώπινης συνείδησης, που στερήθηκαν τη θεϊκή της διάσταση, αποτέλεσαν καθοριστικό παράγοντα σε όλα τα μεγάλα εγκλήματα αυτού του αιώνα. Το πρώτο από αυτά ήταν ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και πολλά από τα σημερινά μας προβλήματα μπορούν να αναχθούν σε αυτόν. Ήταν ένας πόλεμος (η μνήμη του οποίου φαίνεται να ξεθωριάζει) όταν η Ευρώπη, γεμάτη υγεία και αφθονία, έπεσε σε ένα οργίλο ξέσπασμα αυτο-ακρωτηριασμού, που δεν μπορούσε παρά να χάσει τη δύναμή της για έναν αιώνα ή περισσότερο και ίσως για πάντα. Η μόνη πιθανή εξήγηση για τον πόλεμο αυτό είναι μια ψυχική έκλειψη μεταξύ των ηγετών της Ευρώπης λόγω της χαμένης συνειδητοποίησης μιας Ανώτατης Αρχής πάνω τους. Μόνο μια άθεη πικρία θα μπορούσε να παρακινήσει φαινομενικά χριστιανικά κράτη να χρησιμοποιήσουν δηλητηριώδη αέρια, ένα όπλο τόσο προφανές πέρα από τα όρια της ανθρωπότητας.

Το ίδιο ελάττωμα, το ελάττωμα μιας συνείδησης που δεν έχει τη θεϊκή διάσταση, εκδηλώθηκε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν η Δύση ενέδωσε στον σατανικό πειρασμό της «πυρηνικής ομπρέλας». Ο σημερινός κόσμος έχει φτάσει σε μια φάση που, σε προηγούμενους αιώνες, θα είχε περιγραφεί με την κραυγή: "Αυτή είναι η Αποκάλυψη!"

Ο Ντοστογιέφσκι προειδοποίησε ότι «μεγάλα γεγονότα θα μπορούσαν να έρθουν επάνω μας και να μας βρουν πνευματικά απροετοίμαστους». Αυτό ακριβώς συνέβη. Και προέβλεψε ότι "ο κόσμος θα σωθεί μόνο αφού έχει καταληφθεί από τον δαίμονα του κακού".

Στο παρελθόν, η Ρωσία γνώριζε μια εποχή που το κοινωνικό ιδεώδες δεν ήταν η φήμη ή ο πλούτος ή η υλική επιτυχία, αλλά ο ευσεβής τρόπος ζωής. Τότε, η Ρωσία ζούσε μέσα σε έναν Ορθόδοξο Χριστιανισμό ο οποίος παρέμεινε πιστός στην Εκκλησία των πρώτων αιώνων. Η Ορθοδοξία εκείνη την εποχή ήξερε πώς να διαφυλάξει τον λαό της κάτω από το ζυγό μιας ξένης κατοχής που διήρκεσε πάνω από δύο αιώνες, ενώ παράλληλα απέκρουε τα ανόητα χτυπήματα από τα ξίφη των δυτικών σταυροφόρων. Κατά τη διάρκεια αυτών των αιώνων η ορθόδοξη πίστη στη χώρα μας έγινε μέρος του ίδιου του τρόπου σκέψης και της προσωπικότητας του λαού μας, των μορφών της καθημερινής ζωής, του ημερολογίου εργασίας, των προτεραιοτήτων σε κάθε επιχείρηση, της διοργάνωσης της εβδομάδας και του έτους. Η πίστη ήταν η δύναμη που διαμόρφωνε και ενοποιούσε το έθνος.

Αλλά τον 17ο αιώνα η ρωσική Ορθοδοξία αποδυναμώθηκε σοβαρά από ένα εσωτερικό σχίσμα. Τον 18ο αιώνα, η χώρα κλονίστηκε από τους βίαιους επιβαλλόμενους μετασχηματισμούς του Πέτρου, οι οποίοι ευνόησαν την οικονομία, το κράτος και το στρατό εις βάρος του θρησκευτικού πνεύματος και της εθνικής ζωής. Και μαζί με αυτό, η Ρωσία αισθάνθηκε το πρώτο αίμα του κοσμικού χαρακτήρα, το δηλητήριο του οποίου διαπέρασε τις μορφωμένες τάξεις κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα και άνοιξε το δρόμο προς τον μαρξισμό. Τον καιρό της επανάστασης, η πίστη είχε σχεδόν εξαφανιστεί στους κύκλους των μορφωμένων Ρώσων. Αλλά και μεταξύ των αμόρφωτων, η υγεία της απειλούνταν.

Ήταν πάλι ο Ντοστογιέφσκι που παίρνοντας το παράδειγμα από τη Γαλλική Επανάσταση και το φανερό μίσος κατά της Εκκλησίας είδε ότι «η επανάσταση έπρεπε αναγκαστικά να αρχίσει με τον αθεϊσμό». Αυτό είναι απολύτως αληθές. Αλλά ο κόσμος δεν είχε ξαναγνωρίσει ποτέ μια αθεΐα τόσο οργανωμένη, τόσο στρατιωτικοποιημένη και επίμονα κακόβουλη όπως αυτή που ασκήθηκε από τον μαρξισμό. Μέσα στο φιλοσοφικό σύστημα του Μαρξ και του Λένιν και στην καρδιά της ψυχολογίας τους, το μίσος κατά του Θεού ήταν η κύρια κινητήρια δύναμη, πιο θεμελιώδης από όλες τις πολιτικές και οικονομικές τους προσδοκίες. Ο μαχητικός αθεϊσμός δεν είναι απλώς τυχαίος ή περιθωριακός για την κομμουνιστική πολιτική. Δεν είναι μια παρενέργεια, αλλά ο κεντρικός του άξονας.

Στην δεκαετία του 1920 στην ΕΣΣΔ είδαμε μια αδιάσπαστη πομπή θυμάτων και μαρτύρων μεταξύ του Ορθοδόξου κλήρου. Δύο μητροπολίτες εκτελέστηκαν, ένας από τους οποίους, ο Βενιαμίν της Αγ. Πετρούπολης, εξελέγη με τη λαϊκή ψήφο της μητρόπολής του. Ο ίδιος ο πατριάρχης Τύχων πέρασε από τα χέρια της GPU Cheka και πέθανε ύστερα κάτω από ύποπτες συνθήκες. Αρχιεπίσκοποι και Επίσκοποι έχασαν τη ζωή τους. Δεκάδες χιλιάδες ιερείς, μοναχοί και μοναχές, οι οποίοι πιέστηκαν από τους Τσεκιστές να αρνηθούν το Λόγο του Θεού, βασανίστηκαν, εκτελέστηκαν σε κελιά, στάλθηκαν σε στρατόπεδα, εξορίστηκαν στην έρημη τούνδρα του απώτατου βορρά ή βρέθηκαν να τριγυρνάνε στους δρόμους σε μεγάλη ηλικία χωρίς φαγητό ή καταφύγιο. Όλοι αυτοί οι Χριστιανοί μάρτυρες πέθαναν για την πίστη. Οι περιπτώσεις αποστασίας ήταν λίγες. Σε δεκάδες εκατομμύρια λαϊκών, εμποδίστηκε η πρόσβαση στην Εκκλησία και τους απαγορεύθηκε να αναθρέψουν τα παιδιά τους στην πίστη: πιστοί γονείς αποξενώθηκαν από τα παιδιά τους και ρίχτηκαν στη φυλακή, ενώ τα παιδιά αρνήθηκαν την πίστη με απειλές και ψέματα ...

Για ένα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, όταν έπρεπε να συγκεντρώσει δύναμη για τον αγώνα ενάντια στον Χίτλερ, ο Στάλιν υιοθέτησε κυνικά μια φιλική στάση προς την Εκκλησία. Αυτό το παραπλανητικό παιχνίδι, που συνεχίστηκε στα επόμενα χρόνια από τον Μπρέζνιεφ με τη βοήθεια επιδείξεων βιτρίνας, δυστυχώς τείνει να ληφθεί στα σοβαρά στη Δύση. Ωστόσο, η ανθεκτικότητα με την οποία το μίσος κατά της χριστιανικής θρησκείας έχει τις ρίζες του στον κομμουνισμό μπορεί να κριθεί με το παράδειγμα του πιο φιλελεύθερου ηγέτη τους, του Χρουστσόφ: διότι αν και έκανε πολλά σημαντικά βήματα για την επέκταση της ελευθερίας, ο Χρουστσόφ αναζωπύρωσε ταυτόχρονα τη φρενήρη λενινιστική εμμονή με την καταστροφή της θρησκείας.

Αλλά υπάρχει κάτι που δεν περίμεναν: ότι σε μια χώρα όπου οι εκκλησίες έχουν ισοπεδωθεί, όπου ένας θριαμβευτικός αθεϊσμός έχει ξεσπάσει ανεξέλεγκτα για τα δύο τρίτα του αιώνα, όπου ο κλήρος είναι απόλυτα ταπεινωμένος και στερημένος από κάθε ανεξαρτησία, όπου αυτό που έχει απομείνει από την Εκκλησία ως θεσμός είναι ανεκτό μόνο για χάρη της προπαγάνδας προς τη Δύση, όπου ακόμα και σήμερα οι άνθρωποι στέλνονται σε στρατόπεδα εργασίας για την πίστη τους και όπου, μέσα στα ίδια τα στρατόπεδα, όσοι συγκεντρώνονται για να προσευχηθούν το Πάσχα τιμωρούνται με εγκλεισμό στην απομόνωση - δεν μπορούσαν να υποθέσουν ότι κάτω από αυτόν τον κομμουνιστικό οδοστρωτήρα, η χριστιανική παράδοση θα επιβίωνε στη Ρωσία. Είναι αλήθεια ότι εκατομμύρια συμπατριώτες μας έχουν καταστραφεί πνευματικά από τον επίσημα επιβληθέντα αθεϊσμό, αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν πολλά εκατομμύρια πιστών: μόνο οι εξωτερικές πιέσεις τους εμποδίζουν να μιλάνε ανοιχτά, αλλά, όπως συμβαίνει πάντα σε εποχές διωγμών και δοκιμασιών, η επίγνωση του Θεού στη χώρα μου έχει μεγάλος βάθος.

Κι εδώ βλέπουμε την αυγή της ελπίδας: δεν έχει σημασία πόσο αφηνιασμένος εφορμά ο κομμουνισμός με τανκς και ρουκέτες, ανεξάρτητα από τις επιτυχίες που επιτυγχάνει στην κατάληψη του πλανήτη, είναι καταδικασμένος να μην καταστρέψει ποτέ τον Χριστιανισμό.

Τώρα, βέβαια, οι αθεϊστές δάσκαλοι στη Δύση φέρνουν στη νεότερη γενιά ένα πνεύμα μίσους. Και εδώ πάλι βλέπουμε το αποτέλεσμα μιας παγκόσμιας διαδικασίας να δίνει τα ίδια αποτελέσματα, και για άλλη μια φορά για τον ίδιο λόγο: Οι άνθρωποι έχουν ξεχάσει τον Θεό.

Στις αδικαιολόγητες ελπίδες των δύο τελευταίων αιώνων, οι οποίες μας έφεραν στο χείλος του πυρηνικού και μη πυρηνικού θανάτου, μπορούμε να προτείνουμε μόνο μια στερεά αναζήτηση για το στοργικό χέρι του Θεού, το οποίο απαρνηθήκαμε.

Όλος ο κόσμος βρίσκεται στην δίνη ενός ανεμοστρόβιλου. Αλλά είναι κατά τη διάρκεια δοκιμασιών όπως αυτές που εκδηλώνονται τα υψηλότερα χαρίσματα του ανθρώπινου πνεύματος. Αν χάσουμε αυτόν τον κόσμο, η ευθύνη θα είναι μόνο δική μας.

ΚΟ / από εδώ