π. Χρυσόστομος Κουτλουμουσιανός
Αντίφωνο
Όταν ο διάσημος Πολωνός συνθέτης Ζμπίγκνιου Πράισνερ θέλησε προ ολίγων ετών να γράψει ένα τραγούδι για την ενότητα της Ευρώπης, μέσα από ένα τεράστιο θησαυρό ποίησης που καλύπτει πολλούς αιώνες και πολλές γλώσσες επέλεξε τους λόγους του αποστόλου Παύλου προς τους Κορινθίους, οι οποίοι χαρακτηρίσθηκαν ως ο ύμνος της Αγάπης:
᾽Εὰν ταῖς γλώσσαις τῶν ἀνθρώπων λαλῶ καὶ τῶν ἀγγέλων, ἀγάπην δὲ μὴ ἔχω, γέγονα χαλκὸς ἠχῶν ἢ κύμβαλον ἀλαλάζον. καὶ ἐὰν ἔχω προφητείαν καὶ εἰδῶ τὰ μυστήρια πάντα καὶ πᾶσαν τὴν γνῶσιν καὶ ἐὰν ἔχω πᾶσαν τὴν πίστιν ὥστε ὄρη μεθιστάναι, ἀγάπην δὲ μὴ ἔχω, οὐθέν εἰμι … ῾Η ἀγάπη μακροθυμεῖ, χρηστεύεται, ἡ ἀγάπη οὐ ζηλοῖ, οὐ περπερεύεται, οὐ φυσιοῦται, οὐκ ἀσχημονεῖ, οὐ ζητεῖ τὰ ἑαυτῆς, οὐ παροξύνεται, οὐ λογίζεται τὸ κακόν, οὐ χαίρει ἐπὶ τῇ ἀδικίᾳ,
συγχαίρει δὲ τῇ ἀληθείᾳ· πάντα στέγει, πάντα πιστεύει, πάντα ἐλπίζει, πάντα ὑπομένει. ῾Η ἀγάπη οὐδέποτε πίπτει. Εἴτε δὲ προφητεῖαι, καταργηθήσονται· εἴτε γλῶσσαι, παύσονται· εἴτε γνῶσις, καταργηθήσεται … νυνὶ δὲ μένει πίστις, ἐλπίς, ἀγάπη, τὰ τρία ταῦτα· μείζων δὲ τούτων ἡ ἀγάπη.
Σε τούτο το υπερχείλισμα μιας ψυχής μεγάλης και γεμάτης διακηρύσσεται πως η αγάπη είναι όχι απλώς κάτι βαθύτερο από όλα όσα εντυπωσιάζουν, όπως η γνώση, το θαύμα, τα ιδιαίτερα χαρίσματα ή ακόμη και η πίστη, αλλά είναι και το μόνο που θα μείνει, όταν όλα τα άλλα καταργηθούν με το τέλος της ιστορίας, είτε προσωπικής είτε κοσμικής. Ο Παύλος αναλύει την καινή εντολή του Χριστού, περιγράφοντας ανάγλυφα τον νέο άνθρωπο που μορφώνεται εν Χριστώ, τον άνθρωπο της υπέρβασης.
Γύρω από τον άξονα τούτο ύφαναν τη ζωή τους και τη σκέψη τους οι πολιτισμοί της Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής, ακόμη κι όταν κάποτε λάθεψαν ή παρέκκλιναν. Εδώ υφάνθηκαν όλα τα στοιχεία που έδωσαν οι τρεις πηγές του Ευρωπαϊκού πολιτισμού: η αρχαία Ελλάδα, τα Ιεροσόλυμα, και η Ρώμη. Εδώ υφάνθηκε η αξιοπρέπεια του ανθρώπου, η ελευθερία, η δικαιοσύνη, η ισότητα, όσα σήμερα βάναυσα καταπατούνται. Άραγε οι έννοιες αυτές θα βρίσκονταν στο μυαλό του σύγχρονου εκκοσμικευμένου Ευρωπαίου, αν δεν υπήρχε η χριστιανική του ιστορία;
Λίγοι όμως δίνουν σημασία σε αυτή τη σύνδεση του Παύλειου λόγου με την ενότητα της Ευρώπης, ένα όραμα που καταρρέει, γιατί περιορίσθηκε στην πολιτική και οικονομική διάσταση. Δυστυχώς, η αγορά και το χρήμα μισούν την πνευματική παράδοση. Μα δεν μπορεί να υπάρξει ενότητα έξω από τον άξονα της διαχρονικής πνευματικής παράδοσης, όπως και δεν μπορεί να υπάρξει και καινοτομία έξω από το δέντρο της παράδοσης.
Ποιά είναι σήμερα η πνευματική εικόνα της Ευρώπης; Δεν είναι πολλά χρόνια που η θεσμικά καθιερωμένη διανόησή της αγωνίζεται να αποδομήσει τα πάντα, ακόμη και την ίδια την έννοια της αλήθειας. Δεν υπάρχει αλήθεια, υπάρχει μόνο η θέληση για δύναμη, η αλήθεια της επιβολής της γνὠμης του ισχυρού. Η οποία μάλιστα υιοθετεί την Αμερικανικής προελεύσεως ναρκισσιστική φιλοσοφία που συνεχώς υποδιαιρεί τις κοινωνίες σε αντίπαλες ομάδες και αντίστοιχες ταυτότητες.
Δεν αργεί η ιδεολογία αυτή να δείξει το ολοκληρωτικό της πρόσωπο, ανεξάρτητα από το χρώμα της, από ποιά πλευρά των κοινοβουλίων προέρχεται. Άλλωστε, σε ένα ισοπεδωμένο τοπίο χωρίς καμπύλες και χωρίς ορίζοντα δεν έχει σημασία που ακριβώς βρίσκεσαι, και σε ένα τόπο όπου όλα έχουν τιμή και τίποτε δεν έχει αξία δεν εκπροσωπείς τίποτε. Ο συντηρητικός δεν έχει πια κάτι να συντηρήσει (έξω από τον ψευδοπραγματισμό του κεφαλαίου) και ο προοδευτικός δεν έχει πού να «προοδεύσει» (έξω από τις φαντασιώσεις περί ταξικής πάλης).
Αν ο Ευρωπαίος άνθρωπος, συμπεριλαμβανομένου του Έλληνα, καταφέρει να αποβάλει τη χριστιανική του ταυτότητα, δημιουργώντας κοινωνίες άχρωμες, τότε το υπερβατικό κενό θα καλυφθεί από κάτι ἀλλο, επίσης υπερβατικό όσο και σκληρό και φανατικό—και τούτο το γνωρίζουν καλά οι θεοκρατίες της Ισλαμικής Ανατολής. Τσεκουρώνοντας οι Ευρωπαίοι την ιστορία και τη μνήμη, μειώνοντας και εξευτελίζοντας τα μεγάλα έργα και τις πνευματικές αξίες που τα ενέπνευσαν, οδηγούν τις νεότερες γενιές στον εγκλωβισμό σε εφήμερα κοινωνικά σχήματα και σε απουσία κοινού οράματος. Και υποβοηθούν την εισβολή ενὀς άλλου πολιτισμού με ισχυρότερες θέσεις και δυναμικότερες διεκδικήσεις, πολιτισμού που θα ισοπεδώσει τα πάντα προκειμένου να επιβάλει τον δικό του ρατσιστικό και ανελεύθερο νόμο.
Κυκλοφορεί ανάμεσα σε πολλούς, ως αυτονόητο, η ανοησία ότι η θρησκεία κατέστρεψε τον κόσμο, χωρίς βέβαια να γίνεται η απαραίτητη διευκρίνιση ως προς το τί ακριβώς εννοούμε λέγοντας θρησκεία, και χωρίς την υποψία ότι η θρησκεία δεν είναι αδιαφοροποίητη έννοια. Λίγοι σκέφτονται ότι ακόμη και οι θρησκευτικοί πόλεμοι που ταλαιπώρησαν την Ευρώπη ήσαν καρποί κρατικής βίας και πολιτικών συμφερόντων. Λίγοι επίσης σκέφτονται ότι δεν υπήρξε ποτέ ούτε θρησκευτικός πόλεμος στην Ορθόδοξη Ανατολή ούτε καν ιερά εξέταση. Ίσως γιατί οι Ορθόδοξοι πατέρες, άγιοι και φιλόσοφοι έμειναν πιό κοντά στον Παύλειο λόγο της αγάπης, στην αγάπη του ίδιου του σαρκωμένου Θεού-Λόγου.
Ο χώρος και η έγνοια του Παύλου είναι η ανθρωπότητα και η ανθρωπιά, δηλαδή η ενότητα της ανθρωπότητας, που δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την αγάπη. Αυτό όμως προϋποθέτει τα άλλα δύο σκέλη με τα οποία ο Παύλος συνδέει την αγάπη: την πίστη και την ελπίδα. Συγκεκριμένα, την πίστη στον σαρκωμένο Λόγο, και την ελπίδα ότι το κακό και το χάος δεν θα κυριαρχήσουν, γιατί εμείς επιλέγουμε να ακολουθήσουμε το Αγαθό, που είναι ο Θεός. Όχι ένας Θεός κυρίαρχος που επιβάλλει την τάξη, αλλά ο Θεός που μας αγάπησε και μας έδωσε τον εαυτό Του, αφήνοντάς μας ελεύθερους να ανταποκριθούμε στην αγάπη Του.
Η Ορθόδοξη παράδοση τονίζει ότι η ενότητα αφενός έχει οντολογικό θεμέλιο την ανθρώπινη φύση. Γίνεται όμως ψηλαφητή και εμπειρική πραγματικότητα με την κοινή πίστη, δηλαδή την συνειδητή αποδοχή τής από κοινού οριοθετημένης αλήθειας, και με το κοινό όραμα που, για να είναι κοινό, πρέπει να συνυφαίνεται με διαχρονικές αξίες και να αξιοποιεί τις δυνατότητες της ανθρώπινης φύσεως και κλήσεως. Ειδἀλλως η ενότητα παραμένει μια ουτοπία που πεθαίνει με τη δύση του ήλιου στην ίδια τη μελαγχολία της, και διατηρείται ως φαντασίωση.
Συμπλήρωμα
Απευθυνόμενοι στην Ευρώπη: Από την πτώση του ναζισμού (9 Μαΐου) στη μνήμη των αγίων Κυρίλλου & Μεθοδίου (11 Μαΐου)
Ένας μοντέρνος άνθρωπος που ανακάλυψε τον άγιο Ιωάννη της Κλίμακος
Ένας άγιος από Νταχάου προς Ευρώπη
Θρήνος για την Ευρώπη!...
Η βιομηχανική επανάσταση και εμείς
Το φαινόμενο της αθεΐας στη σύγχρονη Ελλάδα – Μια προσέγγιση
Αντίφωνο
Όταν ο διάσημος Πολωνός συνθέτης Ζμπίγκνιου Πράισνερ θέλησε προ ολίγων ετών να γράψει ένα τραγούδι για την ενότητα της Ευρώπης, μέσα από ένα τεράστιο θησαυρό ποίησης που καλύπτει πολλούς αιώνες και πολλές γλώσσες επέλεξε τους λόγους του αποστόλου Παύλου προς τους Κορινθίους, οι οποίοι χαρακτηρίσθηκαν ως ο ύμνος της Αγάπης:
᾽Εὰν ταῖς γλώσσαις τῶν ἀνθρώπων λαλῶ καὶ τῶν ἀγγέλων, ἀγάπην δὲ μὴ ἔχω, γέγονα χαλκὸς ἠχῶν ἢ κύμβαλον ἀλαλάζον. καὶ ἐὰν ἔχω προφητείαν καὶ εἰδῶ τὰ μυστήρια πάντα καὶ πᾶσαν τὴν γνῶσιν καὶ ἐὰν ἔχω πᾶσαν τὴν πίστιν ὥστε ὄρη μεθιστάναι, ἀγάπην δὲ μὴ ἔχω, οὐθέν εἰμι … ῾Η ἀγάπη μακροθυμεῖ, χρηστεύεται, ἡ ἀγάπη οὐ ζηλοῖ, οὐ περπερεύεται, οὐ φυσιοῦται, οὐκ ἀσχημονεῖ, οὐ ζητεῖ τὰ ἑαυτῆς, οὐ παροξύνεται, οὐ λογίζεται τὸ κακόν, οὐ χαίρει ἐπὶ τῇ ἀδικίᾳ,
συγχαίρει δὲ τῇ ἀληθείᾳ· πάντα στέγει, πάντα πιστεύει, πάντα ἐλπίζει, πάντα ὑπομένει. ῾Η ἀγάπη οὐδέποτε πίπτει. Εἴτε δὲ προφητεῖαι, καταργηθήσονται· εἴτε γλῶσσαι, παύσονται· εἴτε γνῶσις, καταργηθήσεται … νυνὶ δὲ μένει πίστις, ἐλπίς, ἀγάπη, τὰ τρία ταῦτα· μείζων δὲ τούτων ἡ ἀγάπη.
Σε τούτο το υπερχείλισμα μιας ψυχής μεγάλης και γεμάτης διακηρύσσεται πως η αγάπη είναι όχι απλώς κάτι βαθύτερο από όλα όσα εντυπωσιάζουν, όπως η γνώση, το θαύμα, τα ιδιαίτερα χαρίσματα ή ακόμη και η πίστη, αλλά είναι και το μόνο που θα μείνει, όταν όλα τα άλλα καταργηθούν με το τέλος της ιστορίας, είτε προσωπικής είτε κοσμικής. Ο Παύλος αναλύει την καινή εντολή του Χριστού, περιγράφοντας ανάγλυφα τον νέο άνθρωπο που μορφώνεται εν Χριστώ, τον άνθρωπο της υπέρβασης.
Γύρω από τον άξονα τούτο ύφαναν τη ζωή τους και τη σκέψη τους οι πολιτισμοί της Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής, ακόμη κι όταν κάποτε λάθεψαν ή παρέκκλιναν. Εδώ υφάνθηκαν όλα τα στοιχεία που έδωσαν οι τρεις πηγές του Ευρωπαϊκού πολιτισμού: η αρχαία Ελλάδα, τα Ιεροσόλυμα, και η Ρώμη. Εδώ υφάνθηκε η αξιοπρέπεια του ανθρώπου, η ελευθερία, η δικαιοσύνη, η ισότητα, όσα σήμερα βάναυσα καταπατούνται. Άραγε οι έννοιες αυτές θα βρίσκονταν στο μυαλό του σύγχρονου εκκοσμικευμένου Ευρωπαίου, αν δεν υπήρχε η χριστιανική του ιστορία;
Λίγοι όμως δίνουν σημασία σε αυτή τη σύνδεση του Παύλειου λόγου με την ενότητα της Ευρώπης, ένα όραμα που καταρρέει, γιατί περιορίσθηκε στην πολιτική και οικονομική διάσταση. Δυστυχώς, η αγορά και το χρήμα μισούν την πνευματική παράδοση. Μα δεν μπορεί να υπάρξει ενότητα έξω από τον άξονα της διαχρονικής πνευματικής παράδοσης, όπως και δεν μπορεί να υπάρξει και καινοτομία έξω από το δέντρο της παράδοσης.
Ποιά είναι σήμερα η πνευματική εικόνα της Ευρώπης; Δεν είναι πολλά χρόνια που η θεσμικά καθιερωμένη διανόησή της αγωνίζεται να αποδομήσει τα πάντα, ακόμη και την ίδια την έννοια της αλήθειας. Δεν υπάρχει αλήθεια, υπάρχει μόνο η θέληση για δύναμη, η αλήθεια της επιβολής της γνὠμης του ισχυρού. Η οποία μάλιστα υιοθετεί την Αμερικανικής προελεύσεως ναρκισσιστική φιλοσοφία που συνεχώς υποδιαιρεί τις κοινωνίες σε αντίπαλες ομάδες και αντίστοιχες ταυτότητες.
Δεν αργεί η ιδεολογία αυτή να δείξει το ολοκληρωτικό της πρόσωπο, ανεξάρτητα από το χρώμα της, από ποιά πλευρά των κοινοβουλίων προέρχεται. Άλλωστε, σε ένα ισοπεδωμένο τοπίο χωρίς καμπύλες και χωρίς ορίζοντα δεν έχει σημασία που ακριβώς βρίσκεσαι, και σε ένα τόπο όπου όλα έχουν τιμή και τίποτε δεν έχει αξία δεν εκπροσωπείς τίποτε. Ο συντηρητικός δεν έχει πια κάτι να συντηρήσει (έξω από τον ψευδοπραγματισμό του κεφαλαίου) και ο προοδευτικός δεν έχει πού να «προοδεύσει» (έξω από τις φαντασιώσεις περί ταξικής πάλης).
Αν ο Ευρωπαίος άνθρωπος, συμπεριλαμβανομένου του Έλληνα, καταφέρει να αποβάλει τη χριστιανική του ταυτότητα, δημιουργώντας κοινωνίες άχρωμες, τότε το υπερβατικό κενό θα καλυφθεί από κάτι ἀλλο, επίσης υπερβατικό όσο και σκληρό και φανατικό—και τούτο το γνωρίζουν καλά οι θεοκρατίες της Ισλαμικής Ανατολής. Τσεκουρώνοντας οι Ευρωπαίοι την ιστορία και τη μνήμη, μειώνοντας και εξευτελίζοντας τα μεγάλα έργα και τις πνευματικές αξίες που τα ενέπνευσαν, οδηγούν τις νεότερες γενιές στον εγκλωβισμό σε εφήμερα κοινωνικά σχήματα και σε απουσία κοινού οράματος. Και υποβοηθούν την εισβολή ενὀς άλλου πολιτισμού με ισχυρότερες θέσεις και δυναμικότερες διεκδικήσεις, πολιτισμού που θα ισοπεδώσει τα πάντα προκειμένου να επιβάλει τον δικό του ρατσιστικό και ανελεύθερο νόμο.
Κυκλοφορεί ανάμεσα σε πολλούς, ως αυτονόητο, η ανοησία ότι η θρησκεία κατέστρεψε τον κόσμο, χωρίς βέβαια να γίνεται η απαραίτητη διευκρίνιση ως προς το τί ακριβώς εννοούμε λέγοντας θρησκεία, και χωρίς την υποψία ότι η θρησκεία δεν είναι αδιαφοροποίητη έννοια. Λίγοι σκέφτονται ότι ακόμη και οι θρησκευτικοί πόλεμοι που ταλαιπώρησαν την Ευρώπη ήσαν καρποί κρατικής βίας και πολιτικών συμφερόντων. Λίγοι επίσης σκέφτονται ότι δεν υπήρξε ποτέ ούτε θρησκευτικός πόλεμος στην Ορθόδοξη Ανατολή ούτε καν ιερά εξέταση. Ίσως γιατί οι Ορθόδοξοι πατέρες, άγιοι και φιλόσοφοι έμειναν πιό κοντά στον Παύλειο λόγο της αγάπης, στην αγάπη του ίδιου του σαρκωμένου Θεού-Λόγου.
Ο χώρος και η έγνοια του Παύλου είναι η ανθρωπότητα και η ανθρωπιά, δηλαδή η ενότητα της ανθρωπότητας, που δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την αγάπη. Αυτό όμως προϋποθέτει τα άλλα δύο σκέλη με τα οποία ο Παύλος συνδέει την αγάπη: την πίστη και την ελπίδα. Συγκεκριμένα, την πίστη στον σαρκωμένο Λόγο, και την ελπίδα ότι το κακό και το χάος δεν θα κυριαρχήσουν, γιατί εμείς επιλέγουμε να ακολουθήσουμε το Αγαθό, που είναι ο Θεός. Όχι ένας Θεός κυρίαρχος που επιβάλλει την τάξη, αλλά ο Θεός που μας αγάπησε και μας έδωσε τον εαυτό Του, αφήνοντάς μας ελεύθερους να ανταποκριθούμε στην αγάπη Του.
Η Ορθόδοξη παράδοση τονίζει ότι η ενότητα αφενός έχει οντολογικό θεμέλιο την ανθρώπινη φύση. Γίνεται όμως ψηλαφητή και εμπειρική πραγματικότητα με την κοινή πίστη, δηλαδή την συνειδητή αποδοχή τής από κοινού οριοθετημένης αλήθειας, και με το κοινό όραμα που, για να είναι κοινό, πρέπει να συνυφαίνεται με διαχρονικές αξίες και να αξιοποιεί τις δυνατότητες της ανθρώπινης φύσεως και κλήσεως. Ειδἀλλως η ενότητα παραμένει μια ουτοπία που πεθαίνει με τη δύση του ήλιου στην ίδια τη μελαγχολία της, και διατηρείται ως φαντασίωση.
Συμπλήρωμα
Απευθυνόμενοι στην Ευρώπη: Από την πτώση του ναζισμού (9 Μαΐου) στη μνήμη των αγίων Κυρίλλου & Μεθοδίου (11 Μαΐου)
Ένας μοντέρνος άνθρωπος που ανακάλυψε τον άγιο Ιωάννη της Κλίμακος
Ένας άγιος από Νταχάου προς Ευρώπη
Θρήνος για την Ευρώπη!...
Η βιομηχανική επανάσταση και εμείς
Το φαινόμενο της αθεΐας στη σύγχρονη Ελλάδα – Μια προσέγγιση
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου