Τι δεν έχουν καταλάβει οι αναλυτές του Σόρος για την Ανατολική Ευρώπη

Του Leonid Bershidsky

Έχουν πραγματικά ωφεληθεί οι άνθρωποι στην Ανατολική Ευρώπη από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου; Αυτό πιθανόν να μοιάζει ανόητο ως ερώτημα - φυσικά και έχουν! Ωστόσο, σύμφωνα με έρευνα η οποία διεξήχθη σε επτά μετακομμουνιστικές χώρες από το δίκτυο Open Society Foundations του Τζορτζ Σόρος, πολλοί άνθρωποι σε αυτή την ευρύτερη περιφέρεια της Γηραιάς Ηπείρου δεν αισθάνονται ότι ζουν σε λειτουργούσες δημοκρατίες ή ούτε καν ότι ζουν πολύ καλύτερα απ΄ ό,τι πριν το 1989.

Αυτό, ωστόσο, αφορά κυρίως το εάν κανείς βλέπει το ποτήρι μισοάδειο ή μισογεμάτο. Στην Ανατολική Ευρώπη, υπάρχουν πολλά στατιστικά δεδομένα για να υποστηρίξει κανείς οποιαδήποτε από τις δύο απόψεις.

Τα στοιχεία της έρευνας που πραγματοποίησε η YouGov είναι ανησυχητικά: τρεις δεκαετίες μετά την πτώση του Κομμουνισμού, η πλειονότητα των ερωτηθέντων σε έξι από τις επτά χώρες (η Τσεχία αποτελεί εξαίρεση) πιστεύει ότι η δημοκρατία βρίσκεται σε κίνδυνο. Στη Βουλγαρία, την Ουγγαρία και τη Ρουμανία, η πλειονότητα αναφέρει ότι δεν πιστεύει πως οι εθνικές εκλογές είναι ελεύθερες και δίκαιες. Υπάρχει επίσης ευρύτατη ανησυχία για το κράτος δικαίου και σχεδόν παντού (εκτός από τη Γερμανία και την Τσεχία), οι περισσότεροι δηλώνουν ότι θα υφίσταντο αρνητικές συνέπειες εάν επέκριναν δημόσια την εθνική τους κυβέρνηση.

Την ίδια στιγμή, μόνο στην Τσεχία και στην Πολωνία είναι πλειοψηφικό το ρεύμα που υποστηρίζει ότι η μετάβαση στην οικονομία της αγοράς αποδείχθηκε επωφελής για τη χώρα του κάθε συμμετέχοντος στην έρευνα. Στη Βουλγαρία και τη Ρουμανία, περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν ότι η μετάβαση έκανε κακό σε σχέση με εκείνους που πιστεύουν το αντίθετο.

Τα στατιστικά δεδομένα, ωστόσο, πρέπει να εξετάζονται υπό ένα ευρύτερο πρίσμα. Τον περασμένο μήνα, η Pew Research δημοσίευσε τα αποτελέσματα της δικής της έρευνας, κατά την οποία έθεσε παρόμοιες ερωτήσεις σε πολίτες των ίδιων χωρών (συν τη Ρωσία, την Ουκρανία και τη Λιθουανία) - αλλά με λίγο διαφορετικό τρόπο. Η έρευνα αυτή διαπίστωσε σημαντικές πλειοψηφίες ως προς την έγκριση της μετάβασης στην οικονομία της αγοράς και σε ένα πολυκομματικό σύστημα. Το 61% των ερωτηθέντων στην Ανατολική Ευρώπη απάντησε στην Pew ότι η μετακομμουνιστική εποχή έχει θετική επιρροή στο βιοτικό επίπεδο, ενώ το 58% ανέφερε ότι επηρέασε θετικά το αίσθημα εθνικής υπερηφάνειας.

Όπως συμβαίνει συχνά με τις έρευνες, πολλά εξαρτώνται από τον τρόπο διατύπωσης των ερωτήσεων. Ως εγχειρίδιο για αρχάριους, ας αναφέρουμε ότι είναι χρήσιμο να παρέχει κανείς στους ανθρώπους σημεία αναφοράς για να διευκολύνει την ανάλυση των παραμέτρων της τεράστιας αλλαγής που έχοει επισυμβεί στη ζωή τους. Η κατάσταση το 1991, λίγο μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, είναι ένα τέτοιο σημείο αναφοράς. Η Δυτική Ευρώπη, η οποία δεν είχε εμπειρία κομμουνισμού, είναι άλλο ένα τέτοιο σημείο. Σύμφωνα με τη μελέτη της Pew, η ικανοποίηση από τη ζωή στις περισσότερες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης έχει αυξηθεί πολύ περισσότερο από το 1991 μέχρι σήμερα σε σχέση με την αύξηση του συγκεκριμένου αισθήματος στη Δυτική Ευρώπη την ίδια περίοδο.

Ο "δείκτης ευτυχίας" έχει εκτιναχθεί στην Ανατολική Ευρώπη σε σχέση με το 1991

Αξίζει επίσης να ρίξει κανείς μια ματιά στα δεδομένα ανά χώρα που παρατίθενται στην τακτική έρευνα του Ευρωβαρόμετρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που διεξάγεται και στα 28 κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ενώ οι άνθρωποι σε όλη την Ευρώπη ανησυχούν για την κατάσταση της δημοκρατίας και εκτιμούν ότι οι πολιτικοί δεν ακούνε τη φωνή τους, η τελευταία έκδοση του Ευρωβαρόμετρου δείχνει ότι σε όλες τις μετακομμουνιστικές χώρες της ΕΕ, εκτός της Κροατίας και της Βουλγαρίας, οι πολίτες εμπιστεύονται περισσότερο το εθνικό κοινοβούλιο της χώρας τους σε σχέση με τους πολίτες του Ηνωμένου Βασιλείου, δηλαδή του λίκνου της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας.

Σύμφωνα με την έκθεση του Open Society Foundations, οι μετακομμουνιστικές χώρες βρίσκονται εν μέσω μιας κρίσης εμπιστοσύνης προς τους εθνικούς θεσμούς. Ωστόσο, τα στοιχεία του Ευρωβαρόμετρου δείχνουν ότι η εμπιστοσύνη στις κυβερνήσεις έχει αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία 10 χρόνια στην μετακομμουνιστική Ευρώπη, ενώ δεν είναι ιδιαίτερα χαμηλότερη σε σχέση με τα δυτικά της ηπείρου.

Το χάσμα μεταξύ ανατολικής και δυτικής Ευρώπης όσον αφορά την εμπιστοσύνη στους θεσμούς έχει κλείσει σημαντικά την τελευταία δεκαετία

Το πρόβλημα της εμπιστοσύνης, ωστόσο, εξακολουθεί να υπάρχει όταν πρόκειται για το σύστημα απονομονής δικαιοσύνης - και το χάσμα με τη Δυτική Ευρώπη δεν έχει κλείσει καθόλου σε αυτό το "μέτωπο".

Το βασικό "αγκάθι" παραμένει η έλλειψη εμπιστοσύνης στο δικαστικό σύστημα στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης

Η Δικαιοσύνη θα μπορούσε να αποτελέσει το κλειδί για την κατανόηση του τι έχει πάει στραβά με τη δημοκρατική μετάβαση στην Ανατολική Ευρώπη. Όταν οι πολίτες καλούνται να συγκρίνουν τις σημερινές συνθήκες με ένα ολοκληρωτικό παρελθόν, τείνουν να βλέπουν με θετικό μάτι τον δρόμο που έχουν διανύσει οι χώρες τους τα τελευταία 30 χρόνια, ακόμη και αν στη Ρουμανία και τη Βουλγαρία, τα φτωχότερα μέλη της ΕΕ, αυτή η τάση δεν είναι τόσο έντονη όσο στην Τσεχία, τη Γερμανία, την Ουγγαρία ή τη Σλοβακία. Όταν ωστόσο δεν υπάρχει σημείο αναφοράς, οι άνθρωποι εύκολα θυμούνται το έλλειμμα δικαιοσύνης στις κοινωνίες τους, την πολιτική διαφθορά και τα δικαστήρια που παίρνουν το μέρος των πλουσίων και διεφθαρμένων.

Το περί δικαίου αίσθημα ως έννοια αποτελεί βασική παράμετρο για όσους ανθρώπους ανατράφηκαν σε κομμουνιστικές χώρες. Ακόμη και αν τα σοβιετικού τύπου καθεστώτα δεν ήταν τα ίδια δίκαια, δίδαξαν στους πολίτες τους να εκτιμούν την ισότητα ως αξία περισσότερο από την επιτυχία. Η κριτική στάση των πολιτών έναντι της πορείας της δημοκρατικής μετάβασης στις ανατολικοευρωπαϊκές χώρες που αναδεικνύεται μέσα από την έρευνα του Open Society Foundations δεν είναι απαραιτήτως σημάδι ότι οι δημοκρατίες της Ανατολικής Ευρώπης πισωγυρίζουν. Αντιθέτως, δείχνει μια ευρέως διαδεδομένη αντίληψη ότι οι μεταβάσεις δεν έγιναν ποτέ με δίκαιο τρόπο, παραδίδοντας αντίθετα τα ηνία της εξουσίας σε διεφθαρμένες ολιγαρχίες και πολιτικές ελίτ που δεν ενδιαφέρονται παρά ελάχιστα για τους πολίτες.

Είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς πόσος καιρός θα χρειαστεί προκειμένου να διορθωθεί το συγκεκριμένο πρόβλημα, ειδικά καθώς η πρόοδος στη δημιουργία ισχυρών δικαστικών θεσμών φαίνεται να έχει σταματήσει σε ολόκληρη την περιοχή, με τις σημερινές κυβερνήσεις να ενδιαφέρονται περισσότερο για τον πολιτικό έλεγχο των δικαστηρίων παρά για τη βελτίωση της εμπιστοσύνης των πολιτών σε αυτά. Ωστόσο, η έκθεση του Open Society Foundations κάνει μια καίρια διαπίστωση: το βάρος πέφτει πια στη νεότερη γενιά Ανατολικοευρωπαίων, η οποία είναι και πιο ανεκτική, αλλά και πιο ακτιβιστική σε σχέση με τις προηγούμενες. Είναι ακριβώς αυτοί οι νέοι άνθρωποι που τροφοδοτούν τις εκπληκτικά ισχυρές και σεβαστές διεθνώς κοινωνίες των πολιτών των συγκεκριμένων χωρών. Η μεγάλη πλειονότητα της γενιάς των Millenials και στις επτά υπό έρευνα χώρες θεωρεί τις μη κυβερνητικές οργανώσεις τη μεγαλύτερη δύναμη που μπορεί να ωθήσει τις χώρες αυτές προς θετική κατεύθυνση. Είναι μέσω τέτοιων θεσμών που μπορεί να επέλθει η αλλαγή, τόσο σε επίπεδο κυβέρνησης, όσο και σε επίπεδο Δικαιοσύνης.

https://www.capital.gr/