Ιδιωτικοποιήσεις και διαφθορά

 

Του Γιάννη Μάρκοβιτς
Η ιδιωτικοποίηση δημοσίων οργανισμών είναι μια κατάσταση που μπορεί να αναλυθεί και να συζητηθεί τόσο από οικονομική, όσο από κοινωνική και ασφαλώς, πολιτική σκοπιά. Σε αυτό το πλαίσιο, η σχέση της με τη διαφθορά αποκτά ξεχωριστό ενδιαφέρον καθώς ενώ όλοι συμφωνούν ότι αυτή η σχέση υφίσταται, υπάρχει διαφωνία πως αυτή αναπτύσσεται. Με άλλα λόγια, μια ιδιωτικοποίηση ενός δημόσιου οργανισμού, αυξάνει ή μειώνει τα φαινόμενα της διαφθοράς;
Στη διεθνή βιβλιογραφία έχουν αναπτυχθεί τρεις γενικές σχολές-θεωρητικές θέσεις που επιγραμματικά αναφέρονται ως:

(α) η θεωρία των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων

(β) η οικονομική θεωρία της ρύθμισης και

(γ) η συγκρουσιακή θεωρία εξουσίας ελιτισμού.

Η θεωρία των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων επικεντρώνεται στις κοινωνικές και οικονομικές σχέσεις, λαμβάνοντας υπόψη τα οφέλη που μπορούν να απολαμβάνουν οι ιδιοκτήτες, καθώς επίσης, τη ζημιά που μπορούν να επιφέρουν στους άλλους. Αυτό σημαίνει ότι τα ιδιωτικά συμφέροντα που αναπτύσσονται σε μία ιδιωτικοποίηση υπερισχύουν έναντι των γενικών-κοινωνικών συμφερόντων, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται προϋποθέσεις και κατάλληλες συνθήκες εμφάνισης φαινομένων διαφθοράς. Για παράδειγμα, η αγοροπωλησία περιουσιακών στοιχείων μπορεί να εξελιχθεί σε μορφή κερδοσκοπίας, η οποία από μόνη της, «οδηγεί» σε διαφθορά, καθώς οι σχετικές μεταρρυθμίσεις έχουν ιδιωτικά (ιδιοτελή;) κίνητρα.
Η οικονομική θεωρία της ρύθμισης υποστηρίζει ότι οι «παίκτες» ανταγωνίζονται στην πολιτική αρένα για οικονομικά οφέλη, πλούτο και άλλους ατομικούς στόχους. Με άλλα λόγια, ανταγωνίζονται για να διαμορφώνουν κίνητρα ρύθμισης με στόχο την εξυπηρέτηση των δικών τους (ιδιοτελών;) κινήτρων. Κατ’ αυτό τον τρόπο, η ρύθμιση αποσκοπεί στην ωφέλεια συγκεκριμένων ομάδων (οικονομικών, επιχειρηματικών, επαγγελματικών, πολιτικών, κοινωνικών, κ.λπ.). Οπότε η ιδιωτικοποίηση των δημόσιων οργανισμών, ως μορφή ρύθμισης τομέων της οικονομίας, μπορεί να ιδωθεί ως μία επιδίωξη εξυπηρέτησης και ενίσχυσης ατομικών συμφερόντων. Σε αυτό το πλαίσιο, η εμφάνιση φαινομένων διαφθοράς είναι αναμενόμενη και ερμηνεύσιμη.
Η συγκρουσιακή θεωρία εξουσίας ελιτισμού, βασίζεται στη συγκέντρωση εξουσίας και των επιπτώσεών της. Οι άνθρωποι που έχουν πολλή εξουσία λαμβάνουν αποφάσεις με σημαντικές συνέπειες. Με άλλα λόγια, τα μέλη της ελίτ μιας χώρας, καθορίζουν τη βασική κατεύθυνση και τη μορφή της οικονομίας της, της ιδιωτικής ιδιοκτησίας και της (ανισότιμης) κατανομής του πλούτου στην κοινωνία. Οι εξουσιαστικές ελίτ πιστεύουν (και θέλουν όλοι να το ενστερνίζονται) ότι η κύρια ευθύνη μιας κυβέρνησης είναι να διατηρεί ευνοϊκό κλίμα για την επιχειρηματικότητα (σημαντικό στοιχείο για τις ελίτ), γιατί οι ίδιες τους έχουν μεγάλη και καθοριστική εμπλοκή στον ιδιωτικό τομέα της χώρας. Η οικονομική τους δύναμη, τους προσδίδει κυρίαρχη θέση στην αγορά, η οποία οδηγεί σε μεγάλη συγκεντροποίηση και διαμορφώνει κατάλληλες ευκαιρίες για εμφάνιση διαφθοράς.

Σε πρόσφατη εμπειρική έρευνα στην Ευρώπη σε 25 χώρες, αναφορικά με τις ιδιωτικοποιήσεις και τη  σχέση τους με τη διαφθορά κατά την περίοδο 1995 - 2013 (Noemí Peña Miguel & Beatriz Cuadrado-Ballesteros, Is privatization related to corruption? An empirical analysis of European countries, Public Management Review, 2018), διαπιστώθηκε ότι η αντιλαμβανόμενη διαφθορά επηρεάζεται από την ιδιωτικοποίηση, είτε αυτή μετριέται ως σύνολο ιδιωτικοποιούμενων επιχειρήσεων, είτε ως έσοδα που προκύπτουν από τις ιδιωτικοποιήσεις. Σύμφωνα με την έρευνα, οι πολιτικές ελίτ χρησιμοποιούν τους δημόσιους φορείς, εμπλέκοντάς τους σε διεφθαρμένες πρακτικές, ενώ ταυτόχρονα οι δημόσιοι οργανισμοί εμφανίζονται ως «εργαλεία» για την εξυπηρέτηση ιδιωτικών συμφερόντων.
Η μελέτη έδειξε ότι η αντιλαμβανόμενη διαφθορά μειώθηκε σε εκείνες τις περιπτώσεις που η ιδιωτικοποίηση ενός δημόσιου οργανισμού ήταν, με οικονομικούς όρους, σχετικά ασήμαντη. Όποτε η ιδιωτικοποίηση εμφάνιζε οικονομική σημαντικότητα (σε σχέση με το ΑΕΠ), «οδηγούσε» σε αύξηση της αντιλαμβανόμενης διαφθοράς. Ως εκ τούτου, η τελευταία μπορεί να αυξηθεί ή να μειωθεί μετά από μία ιδιωτικοποίηση, ανάλογα με την οικονομική της σημασία.
Τέλος, η μελέτη έδειξε ότι στις χώρες με μεγάλη παράδοση στις ιδιωτικοποιήσεις, εμφανίζονται μεγαλύτερα ποσοστά αντιλαμβανόμενης διαφθοράς. Με άλλα λόγια, η ιδιωτικοποίηση δεν ήταν αποτελεσματική στη μείωση των φαινομένων διαφθοράς. Αυτό σημαίνει ότι, η παραδοσιακή άποψη ότι η ιδιωτικοποίηση επιλύει την αναποτελεσματικότητα των δημοσίων οργανισμών και την διαφθορά των δημοσίων υπαλλήλων, δεν δίνει μια σωστή διάσταση στο πρόβλημα. Η ιδιωτικοποίηση δεν φαίνεται ότι έλυσε τα προβλήματα με τη διαφθορά, επειδή η σχέση των πολιτικών με τις διοικήσεις, παραμένει και μετά την ιδιωτικοποίηση και επειδή η νέα κατάσταση, οδηγεί σε μεγαλύτερη συγκέντρωση δύναμης στην αγορά, στις ήδη υπάρχουσες εξουσιαστικές ελίτ. Οι ιδιωτικοποιήσεις μπορεί να αυξάνουν τον πλούτο (συνήθως συγκεντρώνοντας αυτόν σε όλο και λιγότερα «χέρια»), αλλά όσο τα οικονομικά τους κίνητρα και ωφελήματα είναι πολλά, τόσο τα φαινόμενα διαφθοράς «καλά κρατούν». Ούτως η άλλως, η διαφθορά εμφανίζεται λόγω οικονομικών κινήτρων (συνήθως ακραία ιδιοτελών και παραβατικών) και η ιδιωτικοποίηση έχει πολλά τέτοια κίνητρα.
Πηγή: tvxs