Οι ψευδοπροφήτες της παγκοσμιοποίησης ξεγυμνώνονται

Ενδοκαπιταλιστικές αντιπαλότητες και αντίσταση στη βορειοαμερικάνικη ελίτ

του James Petras* (Μετάφραση: Ελέαννα Ροζάκη)

Σοβαρές πολιτικές και οικονομικές προκλήσεις αντιμετωπίζει η επιχειρηματική ελίτ των βορειοαμερικανικών πολυεθνικών. Οι Apple, Google, Facebook, Microsoft, Pfizer και πολλές άλλες πολυεθνικές επιχειρήσεις που φοροδιαφεύγουν, βρίσκονται αντιμέτωπες με την τριπλή απειλή των προστίμων ύψους πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων, της ανακατανομής του πλούτου τους, και του ενδεχόμενου επανεισαγωγής δίκαιων κοινωνικο-οικονομικών προγραμμάτων που θα μπορούσαν να υπονομεύσουν την εξουσία τους.

Εξαγωγείς με βάση την Ουάσιγκτον και χρηματιστές έτοιμοι να επιβάλλουν συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου στις επιχειρηματικές τάξεις της Ευρώπης και της Ασίας, βρέθηκαν αντιμέτωποι με σφοδρή αντίσταση. Στη Λατινική Αμερική, η διοίκηση Ομπάμα εγκατέστησε πρόσφατα νεοφιλελεύθερα καθεστώτα στην Αργεντινή και τη Βραζιλία, πυροδοτώντας μαζικές αντιδράσεις από μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις που έχουν οδηγηθεί στη χρεοκοπία από τις σκληρές τους πολιτικές.

Οι οξύτατες ενδοκαπιταλιστικές αντιπαλότητες δεν περιορίζονται πλέον στο τραπέζι των.... διαπραγματεύσεων: ανοιχτός πόλεμος, που περιλαμβάνει μεγάλης κλίμακας μεταφορές κεφαλαίων, υποσκάπτει τα θεμέλια της αλληλεγγύης στους κόλπους της παγκόσμιας καπιταλιστικής τάξης. Αν και τα εργατικά κινήματα και οι μαζικές διαδηλώσεις συνεχίζονται, είναι ο θεμελιώδης εσωτερικός καπιταλιστικός ανταγωνισμός απέναντι στην Αυτοκρατορία των ΗΠΑ που αναδεικνύεται στην κινητήρια δύναμη των σημερινών αναταράξεων.

Στο παρόν κείμενο θα εντοπίσουμε τους συσχετισμούς των δυνάμεων και τις επιπτώσεις των προκλήσεων αυτών, στην εξουσία και τον πλούτο των πολυεθνικών επιχειρήσεων. Στη συνέχεια, θα αναδείξουμε την κατάρρευση των συμφωνιών ελεύθερου εμπορίου και την εξάλειψη της βορειοαμερικανικής κυριαρχίας σε Ευρώπη και Ασία. Στο τελευταίο τμήμα, θα επικεντρωθούμε στην άνοδο και την παρακμή των πιο πρόσφατων βορειοαμερικανικών επεμβάσεων για την υπόταξη της Λατινικής Αμερικής στην κυριαρχία των ΗΠΑ, ξεκινώντας με το συνταγματικό πραξικόπημα στην Βραζιλία και τις συγκρούσεις στην Αργεντινή.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η φοροδιαφυγή της Apple

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ΕΕ) επέβαλε αρχικό πρόστιμο 13 δισεκατομμυρίων ευρώ στην Apple για φοροδιαφυγή, και έπονται πρόστιμα πολλών δισεκατομμυρίων ακόμα. Η Κομισιόν ανακοίνωσε ότι ο απαράδεκτος εταιρικός φόρος ύψους 0,005% που κατέβαλε η Αpple στην Ιρλανδία αποτελεί μια μορφή ληστείας, που εκθέτει το προφίλ της εταιρείας ως υπερασπιστή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και πρότυπο της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης. Δεκάδες βορειοαμερικανικών πολυεθνικών επιχειρήσεων δραστηριοποιούνται σε χώρες του εξωτερικού, ιδίως στην Ιρλανδία, προκειμένου να αποφύγουν την καταβολή φόρων. Σε αυτές περιλαμβάνονται η Google, η Facebook, η Microsoft, η Pfizer και πολλές άλλες από την κατηγορία των 500 σημαντικότερων του περιοδικού Fortune.

Η φορολογική απάτη της Apple, ύψους πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων, κατέστη δυνατή χάρη στη στήριξη που είχε από τα Υπουργεία Οικονομικών και Εμπορίου των ΗΠΑ. Μάλιστα ο υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ Τζακ Λιου εξαπέλυσε ιερεμιάδα κατά της Ευρωπαϊκής Επιτροπής απειλώντας με αντίποινα, ισχυριζόμενος ότι αυτές οι βορειοαμερικανικές φορολογικές παρατυπίες ήταν ζωτικής σημασίας για την ασφάλεια του παγκόσμιου εμπορίου. Ο λακές της Γουόλ Στριτ γερουσιαστής Τσαρλς Σούμερ χαρακτήρισε το πρόστιμο της ΕΕ «φθηνό κόλπο υφαρπαγής χρημάτων» και απείλησε με εμπορικό πόλεμο την Ευρώπη αν οι Δημοκρατικοί επανεκλεγούν στις ΗΠΑ στις επόμενες εκλογές για την ανάδειξη της Γερουσίας και του Κογκρέσου.

Ολόκληρο το βορειοαμερικανικό αυτοκρατορικό οικοδόμημα λειτουργεί μέσω διεφθαρμένων πολυεθνικών εταιρικών φορολογικών απατεώνων, οι οποίοι ελέγχουν και κατευθύνουν πολιτικούς αχυρανθρώπους οι οποίοι, με τη σειρά τους, εκφοβίζουν υποτακτικά ευρωπαϊκά καθεστώτα (όπως η Ιρλανδία). Το σύστημα αυτό αμφισβητούν τώρα ανταγωνιστικές ευρωπαϊκές δυνάμεις με στόχο να περιορίσουν τα φορολογικά πλεονεκτήματα των βορειοαμερικανικών επιχειρήσεων και να βελτιώσουν την ανταγωνιστικότητά τους. Ο εντεινόμενος ανταγωνισμός για τα κέρδη, τις αγορές και τα φορολογικά έσοδα έχει σημαντικές πολιτικές επιπτώσεις, δεδομένου ότι η βορειοαμερικανική κυριαρχία στην Ευρώπη εξαρτάται από την κυριαρχία των πολυεθνικών της.

Οι φορολογούμενοι των ΗΠΑ επιδοτούν τις βορειοαμερικανικές πολυεθνικές ακόμα κι όταν αυτές επανεγκαθίστανται στο εξωτερικό, σε χώρες με φθηνό εργατικό δυναμικό, και μεταφέρουν την έδρα τους σε χώρες με χαμηλή φορολογία. Το αποτέλεσμα είναι ότι η βορειοαμερικανική κυβέρνηση πρέπει να αυξήσει τη φορολογία στους μισθωτούς και στους μικρούς επιχειρηματίες προκειμένου να χρηματοδοτήσει κοινωνικά προγράμματα και σημαντικά έργα υποδομών εφόσον οι αμερικανικές πολυεθνικές μετέφεραν τις «διευθύνσεις» τους σε φορολογικούς παραδείσους.

Καθώς η Ευρώπη σφίγγει τον κλοιό στους δισεκατομμυριούχους φοροφυγάδες των ΗΠΑ, η Ουάσιγκτον θα απαντήσει κινητοποιώντας το δικό της «στρατό» Ευρωπαίων λακέδων και των πάντα πρόθυμων Αμερικανών γερουσιαστών. Ο ενδοκαπιταλιστικός πόλεμος μπορεί να τροφοδοτήσει την «εθνικιστική» δυσαρέσκεια και να υποσκάψει τις Ατλαντικές εμπορικές συμφωνίες.

Το τέλος των Εμπορικών Συμφωνιών Ατλαντικού και Ειρηνικού

Ζητώντας να μπει τέλος στις διαπραγματεύσεις με τις ΗΠΑ σχετικά με τη διατλαντική εμπορική συμφωνία (ΤΤΙΡ), ο Γάλλος υπουργός Εξωτερικού Εμπορίου συνόψισε τη θέση της χώρας του: «Δεν υπάρχει πολιτική στήριξη από τη Γαλλία για τις διαπραγματεύσεις αυτές… οι Αμερικανοί δεν δίνουν τίποτα ή μόνο ψίχουλα». Παντού στην Ευρώπη, πολιτικοί της Αριστεράς και της Δεξιάς έχουν επισημάνει ότι οι στενότεροι δεσμοί με τις ΗΠΑ υπονομεύουν τις εμπορικές τους συμφωνίες με τη Ρωσία και την Κίνα, πλήττουν την προστασία του περιβάλλοντος και καταργούν τα δικαιώματα των εργαζομένων.

Παράλληλες εξελίξεις σημειώνονται στην Ασία στο πεδίο της Εμπορικής Συμφωνίας του Ειρηνικού (ΤΡΡ): οι ΗΠΑ απέτυχαν να πείσουν τις χώρες της Ασίας για την υπογραφή διμερών και πολυμερών εμπορικών συμφωνιών με στόχο την εξαίρεση της Κίνας. Η αυξανόμενη χρήση στην Ασία του κινεζικού νομίσματος (ρενμίνμπι) υποδηλώνει ότι το Αγγλο-Αμερικανικό μπλοκ έχει παρακμάσει ως κέντρο των αγορών συναλλάγματος και εμπορίου. Οι ΗΠΑ δεν είναι πια κυρίαρχες στην Ασία: ακόμα και η πρώην αποικία τους, οι Φιλιππίνες, έχει προσεγγίσει την Κίνα. Η Καμπότζη παραχώρησε στην Κίνα τη διευρυμένη χρήση ενός λιμανιού βαθέων υδάτων, ενισχύοντας τη θέση του Πεκίνου ως κυρίαρχης ναυτικής δύναμης στην Ασία. Ο σύμμαχος των ΗΠΑ, η Αυστραλία, εξαρτάται όλο και περισσότερο από το εμπόριο με το Πεκίνο. Το κινεζικό μείγμα του κρατικο-ιδιωτικού καπιταλισμού υπερκέρασε τις ΗΠΑ στις αγορές της Ασίας, βαθαίνοντας τους εμπορικούς δεσμούς της Κίνας με τη Ρωσία, το Ιράν, τις χώρες του Κόλπου, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική.

Στο βαθμό που ο παγκόσμιος καπιταλισμός «ανακάμπτει» από την οικονομική κρίση του πρόσφατου παρελθόντος, αυτό οφείλεται στον κινεζο-ασιατικό καπιταλισμό. Τα σφάλματα πολιτικής των Υπουργείων Οικονομικών και Εμπορίου των ΗΠΑ έχουν οδηγήσει σε εκκλήσεις για αύξηση του προστατευτισμού –που εκφράζεται στο εσωτερικό τους με την εκστρατεία Τραμπ– και σε εντεινόμενο μιλιταρισμό στα στρατόπεδα και των δύο υποψηφίων. Όλο και περισσότερο, η μάχη για τις διεθνείς αγορές μεταξύ των περιφερειακών καπιταλιστικών μπλοκ (Αγγλο-Αμερικανικό, Ευρωπαϊκό και Σινο-Ασιατικό) καθορίζει τη φύση της παγκόσμιας αστάθειας.

Λατινική Αμερική: Η εξέγερση της μεσαίας τάξης

Αν το δει κανείς επιφανειακά, η Ουάσιγκτον και η Γουόλ Στριτ έχουν καταγάγει κάποιες σημαντικές πολιτικές νίκες: στην Αργεντινή, το καθεστώς του Μαουρίτσιο Μάκρι επέβαλε ένα οικονομικό πρόγραμμα απόλυτα εναρμονισμένο με τις απαιτήσεις της Ουάσιγκτον για το ελεύθερο εμπόριο. Στη Βραζιλία, η Ουάσιγκτον προώθησε με επιτυχία το συνταγματικό πραξικόπημα που καθαίρεσε την κεντροαριστερή κυβέρνηση της προέδρου Ντίλμα Ρούσεφ και εγκατέστησε στη θέση της τον διεφθαρμένο αντιπρόεδρο Τεμέρ. Το υποτακτικό αυτό καθεστώς έχει στόχο να αποκρατικοποιήσει και να ιδιωτικοποιήσει στρατηγικούς, κερδοφόρους τομείς της οικονομίας. Στη Βενεζουέλα, οι εγκάθετοι της Ουάσιγκτον, που έχουν πάρει τον έλεγχο του κοινοβουλίου, οργανώνονται για την ανατροπή της κεντροαριστερής κυβέρνησης Μαδούρο μέσα από διαδηλώσεις, σαμποτάζ και τεχνητές ελλείψεις βασικών προϊόντων.

Εντούτοις, η εικόνα της στήριξης της βορειοαμερικανικής πολιτικής από τη μεσαία τάξη και τους εγχώριους καπιταλιστές αποδεικνύεται εφήμερη. Μόλις εγκατασταθούν σε θέσεις εξουσίας, οι στηριζόμενοι από τις ΗΠΑ ντόπιοι πολιτικοί παράγοντες επιβάλλουν με ραγδαίους ρυθμούς ανελέητες πολιτικές λιτότητας που αποδυναμώνουν τη στήριξή τους από τη μεσαία τάξη, και οπωσδήποτε από την εργατική τάξη. Όντας μόλις εννέα μήνες στην εξουσία, ο πρόεδρος της Αργεντινής Μάκρι και οι σύμμαχοι του στην Ουάσιγκτον είναι αντιμέτωποι με την ανοιχτή αντίδραση όλου του φάσματος των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων. Ο πληθωρισμός και ο αποπληθωρισμός, και οι αυξήσεις στις τιμές υπηρεσιών κοινής ωφέλειας από 400% ως 1000%, οδήγησαν στη χρεοκοπία τουλάχιστον το ένα τέταρτο των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων στην Αργεντινή. Χιλιάδες διαδηλώνουν στους δρόμους. Στις 2 Σεπτεμβρίου μια μαζική διαδήλωση εκατοντάδων χιλιάδων, με συμμετοχή από όλες τις κοινωνικές τάξεις, κατέλαβε την περίφημη Πλατεία του Μάη στο κέντρο του Μπουένος Άιρες για να καταγγείλει την καταστροφική νεοφιλελεύθερη ατζέντα του Μάκρι.

Παρόμοιες μαζικές εκδηλώσεις υπάρχουν στη Βραζιλία, καθώς το στηριζόμενο από τις ΗΠΑ καθεστώς Τεμέρ πετσοκόβει τις επιδοτήσεις στον κρατικό προϋπολογισμό, τις πιστώσεις και τις δημόσιες επενδύσεις. Η δημοτικότητα του, που ποτέ δεν υπήρξε υψηλή λόγω της γνωστής εμπλοκής του σε σκάνδαλα διαφθοράς, έχει κατρακυλήσει σε μονοψήφιο αριθμό. Σε σύντομο χρόνο, η επιχειρηματική κοινότητα έχει διασπαστεί βαθιά μεταξύ του ανώτατου ενός τρίτου, που συνδέεται με το διεθνές κεφάλαιο, και των δύο μεσαίων και χαμηλότερων τρίτων. Η αρχική συναίνεση που είχε διαμορφωθεί κατά της αριστερής-φιλολαïκής κυβέρνησης γρήγορα διαλύθηκε, ενώ η ενότητα της καπιταλιστικής τάξης κατέρρευσε.

Συμπέρασμα

Στην τρέχουσα φάση του παγκόσμιου καπιταλισμού, η πιο εντυπωσιακή κοινωνικο-οικονομική δυναμική εντοπίζεται στο βάθεμα των ενδοκαπιταλιστικών συγκρούσεων μεταξύ περιοχών, χωρών και μεταξύ τμημάτων της καπιταλιστικής τάξης. Οι ιδεολόγοι της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης και της περιφερειακής ολοκλήρωσης επιτέλους ξεγυμνώνονται ως ψευδοπροφήτες. Οι απόπειρες των ΗΠΑ να επιβάλλουν μια νέα παγκόσμια τάξη που υποτάσσει την Ευρώπη και την Ασία καταρρέουν. Στο εσωτερικό των ΗΠΑ υπάρχει δυσαρέσκεια, κυρίως όπως εκφράζεται στην εκστρατεία του προεδρικού υποψήφιου Ντόναλντ Τραμπ «American First», που πιέζει για «εθνικές λύσεις».

Η ευρωπαϊκή καπιταλιστική ελίτ είναι πλέον πρόθυμη να συνεργαστεί με την Ουάσιγκτον μόνο όπου οι ευρωπαϊκές εμπορικές συμφωνίες μπορούν να είναι αμοιβαία επωφελείς: είναι ανοιχτά αντίθετοι στο να μαζεύουν απλώς… ψίχουλα. Ο εθνικός καπιταλισμός έχει αναδειχθεί ως η νέα πραγματικότητα και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, αλλά και στην Ασία, όπου η Κίνα αναδεικνύεται ως κυρίαρχη οικονομική δύναμη στην περιοχή. Η αναζήτηση από την Κίνα παγκόσμιων αγορών και επενδύσεων έχει πυροδοτήσει ανταγωνιστικές εθνικιστικές συμπράξεις, που απειλούν την περιφερειακή ισχύ των ΗΠΑ.

Οι εξεγέρσεις από καπιταλιστικές πολιτικές ελίτ είναι ο «νέος κανόνας» παντού. Πολυεθνικές αντιπαλότητες σχετικά με την φοροαποφυγή και τις επιπτώσεις της οδηγούν σε αντίποινα της μορφής «οφθαλμός αντί οφθαλμού», που μπορούν να διαρρήξουν ιστορικούς δεσμούς. Οι θρίαμβοι των καπιταλιστών της Λατινικής Αμερικής έναντι της Αριστεράς είναι βραχύβιοι, καθώς τα διάφορα κομμάτια τους μαστίζονται από σφοδρές διαφοροποιήσεις και ανασυντάξεις.

Οι υπερ-μιλιταριστικές ΗΠΑ δεν είναι σε θέση να επιβάλουν μια σταθερή παγκόσμια καπιταλιστική τάξη υπό την καθοδήγησή τους. Αντίθετα, βλέπουμε μια πληθώρα κεφαλαίων και ανταγωνιστικών κρατικών καθεστώτων με υποταγμένα και διασπασμένα κομμάτια της καπιταλιστικής τάξης. Η ενότητα σε διατλαντικό επίπεδο και στην περιοχή του Ειρηνικού έχει διαρραγεί, και κάθε υποπεριφέρεια αναζητά τους δικούς της κοινωνικο-οικονομικούς εταίρους. Οι εμπορικές συνομιλίες σταματούν και κυριαρχεί η διχόνοια.

Με δεδομένη την πλήρη εξάρτηση των ΗΠΑ από την οικοδόμηση μιας μιλιταριστικής αυτοκρατορίας, αυτή η μετα-αυτοκρατορική ανάδειξη εθνικών και ταξικών αντιπαλοτήτων είναι πιο πιθανό να οδηγήσει σε πόλεμο παρά σε μια νέα δίκαιη κοινωνική τάξη.

* Ο Τζέιμς Πέτρας, ομότιμος καθηγητής Κοινωνιολογίας στο State University της Νέας Υόρκης και συγγραφέας πολλών βιβλίων, ασχολείται επί δεκαετίες με τη θεωρία της ταξικής πάλης. Είναι σύμβουλος κοινωνικών κινημάτων, μεταξύ των οποίων το βραζιλιάνικο κίνημα ακτημόνων MST. Στις αρχές της δεκαετίας του ’80 διατέλεσε διευθυντής του Κέντρου Μεσογειακών Σπουδών στην Αθήνα και σύμβουλος του τότε πρωθυπουργού Α. Παπανδρέου (παραιτήθηκε το 1984, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τη διαγραφή συνδικαλιστών από το ΠΑΣΟΚ επειδή οργάνωσαν γενική απεργία). Το παρόν κείμενό του δημοσιεύθηκε στο δικτυακό τόπο Global Research (www.globalresearch.ca) στις 8 Σεπτεμβρίου 2016.

από το «μοναξερός» και το «e-dromos»