Ευρωπαϊκή παράδοση και «εξευρωπαϊσμός» της ελληνικής κοινωνίας

Το παρακάτω κείμενο συνιστά μέρος ευρύτερου κειμένου που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Χριστιανική» της 06/10/2016. Θεωρώ ότι εισκομίζει ένα ενδιαφέροντα προβληματισμό γύρω από την διάσταση της ευρωπαϊκής παράδοσης και του έκπαλαι περιλάλητου «εξευρωπαϊσμού της ελληνικής κοινωνίας»

Ευρωπαϊκή παράδοση και εξευρωπαϊσμός

Τα προτάγματα του εξευρωπαϊσμού ή εκσυγχρονισμού της κοινωνίας διαπερνούν όλο το πολιτικό φάσμα, και πολύ συχνά είναι απροσδιόριστα και συνθηματολογικά, τουλάχιστον τόσο όσο και αυτά τα πιο πεπαλαιωμένα και παρωχημένα, παλιοκαιρισμένα του «ελληνοχριστιανικού πολιτισμού», όπως είχε επισημάνει ο μεγάλος Έλληνας λογοτέχνης και γενάρχης της γενιάς του ’30 Γιώργος Θεοτοκάς. Η ευρωπαϊκή παράδοση είναι πολυσύνθετη, έχει πολλά
υφάδια που την αποτελούν, άλλα χονδρότερα και άλλα ψιλότερα.
Επίσης πολλοί θεώρησαν ή επιχείρησαν να ισχυριστούν ότι την εκφράζουν ή ενσαρκώνουν. Ο μεγάλος ρωμαιοκαθολικός Γερμανός εκπρόσωπος του κινήματος του Ρωμαντισμού του 19^ου αιώνα Νοβάλις έγραψε το περιβόητο βιβλίο του «Χριστιανοσύνη ή άλλως Ευρώπη», συνδέοντας έτσι πολύ ισχυρά ή ταυτίζοντας ακόμη την ευρωπαϊκή παράδοση με έναν ρομαντικής ερμηνείας χριστιανισμό. Ευρωπαϊκή είναι και η δυτική μεσαιωνική παράδοση, που εισήγαγε σε γνωσιολογικό επίπεδο και τον ορθολογισμό- ο Ζακ λε Γκοφ ισχυρίζεται άλλωστε ότι κατά τον Μεσαίωνα γεννήθηκε η Ευρώπη. Ευρωπαϊκός είναι και ο αστικός διαφωτισμός και εγκυκλοπαιδισμός που κατάγεται από τους Βολταίρο και Ντιντερό αντίστοιχα, ευρωπαϊκός είναι ο καπιταλισμός(ο Άνταμ Σμιθ καταγόταν από την Σκωτία), γέννημα του «επιστημονικού πολιτισμού της Ευρώπης» χαρακτήριζε ο Σεφέρης τον ναζισμό, και παρόμοια τοποθετούνταν και η γερμανική Σχολή της Φραγκφούρτης χαρακτηρίζοντάς τον απόληξη του ευρωπαϊκού διαφωτισμού. Επίσης, ευρωπαϊκός είναι και ο σοσιαλισμός του Φουριέ(γαλλικός), του Σαιν-Σιμόν ή του Καρλ Μαρξ. Τίθεται λοιπόν το ερώτημα ποια είναι εκείνη η πτυχή του ευρωπαϊκού πολιτισμού που εάν εσωτερικευθεί θα επιφέρει τον περιπόθητο «εξευρωπαισμό της ελληνικής κοινωνίας» και πολιτείας.

Ο συγγραφέας Χρίστος Αλεξόπουλος, πριν από 32 χρόνια, το 1984 [στο βιβλίο του «Ελληνισμός και σοσιαλισμός»], έδωσε μια αξιόλογη και αρκετά εύστοχη απάντηση. Έγραφε ότι «ίσως να μην είναι τυχαία η υιοθέτηση της αρχαίας Ελληνικής κληρονομιάς ως πολιτιστικό εποικοδόμημα του καπιταλισμού στη Δυτική Ευρώπη».
Και συνέχιζε: «Ο φιλελληνισμός της Ευρώπης αναπτύχθηκε σχεδόν μαζί με την αστική τάξη και το νέο καπιταλιστικό σύστημα, στα τέλη του 18^ου αιώνα. Ακόμη και σήμερα, η καπιταλιστική Δύση δείχνει μια ιδιαίτερη προτίμηση για το κλασικό τμήμα της παράδοσής μας. Η επικράτηση της αστικής τάξης και στη χώρα μας, μετά την Επανάσταση του 1821, ενίσχυσε το φιλοευρωπαϊκό δυτικό πνεύμα. Με συνέπεια η μακρινή κλασική κληρονομιά να επισκιάσει την κοντινή κοινοτική κι ορθόδοξη της ρωμιοσύνης, η οποία, με την προτεραιότητα που δίνει στην αρχή της ισότητας (…) θα ευνοούσε τον σοσιαλισμό».
Κοντολογίς, ήταν το αστικό και καπιταλιστικό πνεύμα το οποίο επιχειρήθηκε να «μετακενωθεί», με αφορμή την υποτιθέμενη καταγωγή του από το αρχαίο ελληνικό.
Περιεχόμενο του εξευρωπαϊσμού της ελληνικής κοινωνίας  
Ο Γάλλος συγγραφέας και ακαδημαϊκός Φιλίπ Νεμό από την άλλη έβλεπε την Δύση (Ευρώπη, Ηνωμένες Πολιτείες και Αυστραλία) να  έχει την «πολιτισμική μορφογένεσή» της, όπως έγραφε, μέσα από πέντε εξελικτικά άλματα:
1)την επινόηση της πόλεως, της έννομης ελευθερίας, της επιστήμης και του σχολείου από τους Έλληνες,
2) το ρωμαϊκό δίκαιο(ατομική ιδιοκτησία, πρόσωπο, ουμανισμός)
3)την Βίβλο, σε επίπεδο ηθικής και εσχατολογίας(αγάπη, που υπερβαίνει τη δικαιοσύνη, και δημιουργία, εν όψει των εσχάτων)
4)την «παπική επανάσταση» μεταξύ του 11^ου και 13^ου αι. που συνδύασε τα παραπάνω τρία στοιχεία, την Αθήνα, τη Ρώμη και την Ιερουσαλήμ, στον ρωμαιοκαθολικό σχολαστικισμό
5) την φιλελεύθερη δημοκρατία που γεννήθηκε από τις δημοκρατικές ή, θα λέγαμε, αστικές δημοκρατικές επαναστάσεις(Γαλλία, ΗΠΑ, Ολλανδία, Αγγλία κ.λπ.)
 
Πάνω στο τελευταίο εξελικτικό άλμα που διαπιστώνει ο Φιλίπ Νεμό έχει δομηθεί, όπως επισημάνθηκε και παραπάνω, και ο νεοελληνικός εξευρωπαϊσμός και εκσυγχρονισμός της κοινωνίας. Ουσιαστικά θα λέγαμε ότι συνιστά ένα ενστερνισμό ενός παλαιότερου πολιτιστικού μίγματος που έζησε στην Ευρώπη και το οποίο υπερέβη ο ίδιος ο ευρωπαϊκός πολιτισμός. Για τις καταγωγές αυτού του πολιτιστικού μίγματος είχε μιλήσει πολύ σωστά ο Νοβάλις, ο οποίος έβλεπε την δικαιολογημένη και ερμηνεύσιμη ιστορικά «ιδιαίτερη αποστροφή  κατά της καθολικής πίστης» να μεταβάλλεται «αργά αλλά σταθερά σε μίσος κατά της Βίβλου, κατά της χριστιανικής πίστης και τελικά κατά αυτής της ίδιας της θρησκείας».
Ο Νοβάλις έβλεπε αυτήν την αποστροφή προς την μεταφυσική από την οποία εμφορούνταν κυρίως η ευρωπαϊκή αστική τάξη του 18^ου αιώνα που επιβλήθηκε κοινωνικά να επεκτείνεται «κατά τρόπο πολύ φυσικό και λογικά συνεπή σε όλα τα αντικείμενα του ενθουσιασμού» απαξιώνοντας «ως πράγματα αιρετικά τη φαντασία και το συναίσθημα, την ηθική ευθύτητα και την αγάπη για την τέχνη, το μέλλον και το παρελθόν» και να μετατρέπει «την άπειρη δημιουργική μουσική του σύμπαντος σε μονότονο κροτάλισμα ενός τερατώδους νερόμυλου που τον κινεί το ρεύμα της τύχης και επιπλέει επάνω σ’αυτό -ένας σκέτος μύλος χωρίς αρχιμάστορα και χωρίς μυλωνά, ουσιαστικά ένα perpetuum mobile, ένας μύλος που αλέθει τον ίδιο του τον εαυτό».
   Ο εξευρωπαϊσμός της κοινωνίας λοιπόν σήμερα, ως εκ της καταγωγής του, προάγει κατά κύριο λόγο τον ατομικισμό και τον ανταγωνισμό, την αποξένωση των ανθρώπων μεταξύ τους και ως προς τον εαυτό τους, τον οικονομικό νεοφιλελευθερισμό, την μηχανοποίηση και απομάγευση του κόσμου, το χρησιμοθηρικό πνεύμα που αποστρέφεται την μόρφωση ως μη-οικονομική αξία ή τις οποιεσδήποτε βαθύτερες αναζητήσεις.