Εγκώμιο των συνόρων του Ρεζί Ντεμπρέ

Δημοσιογράφος, φιλόσοφος, ακαδημαϊκός, συγγραφέας, ο Ντεμπρέ μας κινεί την περιέργεια με μια «ελεγεία» υπέρ των συνόρων.

 

Η παγκοσμιοποίηση είναι η εποχή του τέλους, λένε οι «σοφοί» της εποχής μας. Του τέλους των μεγάλων ιδεολογιών, του τέλους της Ιστορίας και φυσικά του τέλους των ορίων, των συνόρων και των παραδοσιακών διαχωριστικών γραμμών που δίχαζαν στον παρελθόν όχι μόνο τον κόσμο αλλά και τον ίδιο μας τον εαυτό. Το όραμα ενός «παγκόσμιου χωριού», ενός κόσμου δίχως σύνορα και δίχως όρια φέρει
μαζί του το χρυσό κλειδί για την απελευθέρωση της ανθρωπότητας από τα δεσμά του παρελθόντος, μας λένε.  
Απέναντι σε αυτήν την «ιδεολογία του χωρίς σύνορα» ο γάλλος συγγραφέας και πανεπιστημιακός Ρεζίς Ντεπρέ υπερασπίζεται με θέρμη «εκείνο για το οποίο οι άλλοι θρηνούν: τα σύνορα ως εμβόλιο κατά της επιδημίας των τειχών, αντίδοτο στην αδιαφορία και προστασία σε ό,τι ζωντανό».
Πρώην σύντροφος εν όπλοις του Τσε Γκεβάρα στη Βολιβία μετά την Κουβανική Επανάσταση, φίλος του πρώτου μαρξιστή προέδρου της Χιλής Σαλβαντόρ Αλιέντε, σύμβουλος του σοσιαλιστή πρώην προέδρου της Γαλλίας Φρανουά Μιτεράν, δημοσιογράφος, φιλόσοφος, ακαδημαϊκός, συγγραφέας, ο Ντεμπρέ ποτέ δεν «κλείστηκε» στα «σύνορα» μιας χώρας, μιας «θέσης» ή μιας «ενασχόλησης». Συνεπώς μια «ελεγεία» του υπέρ των συνόρων θα πρέπει μάλλον να μας κινήσει την περιέργεια.
Ο Ντεμπρέ υπερασπίζεται πρωτίστως την έννοια του συνόρου ως μια νοητική και ηθική αναγκαιότητα. Τα σύνορα –μας λέει- είναι αυτά που δίνουν νόημα στον κόσμο. «Πως ριζώνεις; Πως βάζεις τάξη στο χάος; Πως διαμορφώνεις έναν τόπο ξεκινώντας από ένα ακαθόριστο χώρο; Χαράσσοντας μια γραμμή. Ξεχωρίζοντας ένα εντός και ένα εκτός», σημειώνει, παραπέμποντας στους ιδρυτικούς θρύλους της ανθρωπότητας που εκκινούν πάντοτε από ένα πρωταρχικό «σχίσιμο», έναν διαχωρισμό που βάζει τέλος στη σύγχυση:
«Και την πρώτη ημέρα, χώρισε ο Θεός το σκότος από το φως...».
Την ίδια στιγμή ωστόσο, περνώντας στο πολιτικό πεδίο, μας υπενθυμίζει πως ένα όριο ή ένα σύνορο διαπερνάται πάντοτε από μια βαθειά αμφισημία. Δεν είναι μόνο αυτό που διαχωρίζει, αλλά ταυτόχρονα και αυτό που φέρνει σε επαφή, αυτό που καλεί το εαυτό να αναμετρηθεί ή να αντιπαρατεθεί με μια ετερότητα. Ο σκοπός ενός συνόρου δεν είναι να «εμποδίζει, αλλά να ρυθμίζει την επικοινωνία ανάμεσα σε ένα εντός και ένα εκτός», γράφει ο Ντεπρέ και προσθέτει: ένα σύνορο άξιο του ονόματός του διαφέρει από ένα τοίχο όσο το δέρμα από ένα στεγανό παραπέτασμα. Η αιχμή εδώ είναι σαφής: Χωρίς σύνορα, χωρίς αυτόν τον μηχανισμό που αναγνωρίζει το διαφορετικό και ρυθμίζει την επικοινωνία μαζί του, τείχη, φράχτες και κλειστά κυκλώματα παρακολούθησης σπεύδουν να υποκαταστήσουν την επαφή με το πρόσωπο του άλλου. Αν το σύνορο είναι το μέσο για τη διαφύλαξη της ιδιαιτερότητας ενός τόπου απέναντι στην ομογενοποίηση της σύγχρονης εποχής, δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση έναν μηχανισμό αποκλεισμού ή εθνικιστικής αναβίωσης, αλλά μια δίοδο επικοινωνίας. Και αντιστρόφως, οι διακηρύξεις περί υπέρβασης των ορίων και των διαχωρισμών επιτελούν ακριβώς το συμβολικό ρόλο της εξαφάνισης της ετερότητας από το πεδίο δράσης του εαυτού, καθώς αποκλείουν την εμπειρία του ορίου, την εμπειρία του να έρχεσαι αντιμέτωπος με την πρόκληση της επικοινωνίας με το διαφορετικό.
Ως παλιός μαρξιστής αλλά και γνώστης της πιο γόνιμης παράδοσης της γαλλικής κριτικής θεωρίας, ο Ντεμπρέ σπεύδει να αποδομήσει αυτό που ονομάζει «ιδεολογία χωρίς σύνορα», αποκαλύπτοντας τις υλικές σχέσεις εξουσίας που την υποβαστάζουν: «Ενώ η δαιμονοποίησης των συνόρων κυριαρχεί παντού, η ανθρωπιστική ιδεολογία του ‘δίχως σύνορα’ διαπρέπει στο ξέπλυμα των δικών της εγκλημάτων», σημειώνει χαρακτηριστικά.

Το «Εγκώμιο των Συνόρων» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΕΣΤΙΑ αποτελεί την επεξεργασμένη μορφή μιας διάλεξης του Ντεμπρέ που δόθηκε στην Ιαπωνία τον Μάρτιο του 2010. Και όπως είναι επόμενο, ο γάλλος στοχαστής δεν θα μπορούσε να προβλέψει ούτε το μέγεθος που έλαβε η προσφυγική κρίση στη Μέση Ανατολή πέντε χρόνια μετά, ούτε τη «μουδιασμένη» αντίδραση μιας Ευρώπης που με σύγχυση αναζητά τον προσανατολισμό της.
Θα μπορούσε ωστόσο να διακινδυνεύσει κανείς την υπόθεση πως μια τουλάχιστον από τις εκτιμήσεις του Ντεπρέ δεν απεδείχθη ίσως τόσο ακριβής. «Ο Αιμέ Σεζαίρ», γράφει ο γάλλος συγγραφέας, «εκτιμούσε πως μπορεί κανείς να χαθεί ‘από εγκλωβισμό στην ιδιαιτερότητα και από διάλυση στην οικουμενικότητα’. Από αυτές τις δύο αυτοκτονίες, η δεύτερη είναι σήμερα η πιο δελεαστική και η καλύτερα αμοιβόμενη».
Αν απέναντι στη αμερικανική Δύση η Ευρώπη κινδυνεύει από «διάλυση στην οικουμενικότητα», στην όψη της Ανατολής σπεύδει να αναδιπλωθεί και να «εγκλωβιστεί στην ιδιαιτερότητά της». Μια ματιά στα τείχη και τα συρματοπλέγματα που όλο και πληθαίνουν προς Ανατολάς αρκεί για να δούμε πως αυτοκτονία της Ευρώπης ήταν και είναι... διπλή.

http://www.thetoc.gr/politismos/article/egkwmio-twn-sunorwn-tou-rezis-nempre