Λέων ο μαθηματικός: Βυζαντινός επιστήμονας και εφευρέτης

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

Μιλώντας για το Βυζάντιο είναι η αλήθεια ότι τα πρώτα πράγματα που μας έρχονται στο μυαλό δεν είναι οι επιστήμες και οι εφευρέσεις. Ακόμη και όσοι εκτιμούν και θαυμάζουν την ιστορία της Ανατολικής Ρώμης θα μιλήσουν για μεγάλους αγίους και φιλοσόφους, ισχυρούς αυτοκράτορες, την αρχιτεκτονική και τη ζωγραφική, τη δύναμη του βασιλικού στρατού.  Κι όμως η αυτοκρατορία της Κωνσταντινουπόλεως, το κράτος με το υψηλότερο μορφωτικόεπίπεδο για την εποχή του, ήταν αναμενόμενο να βγάλει μεγάλα μυαλά που λάμπρυναν τον πολιτισμό της με τις γνώσεις και τις κατασκευές τους.

 Σήμερα θα μιλήσουμε για έναν τέτοιον άνδρα: τον Λέοντα το Μαθηματικό.

Ο Λέων γεννήθηκε το 790 στη Θεσσαλία, μεγάλωσε όμως στην Άνδρο.  Αφού ολοκλήρωσε τη βασική εκπαίδευση, πήγε στην Κωνσταντινούπολη για να διδαχθεί γραμματική και ποίηση.  Καθώς όμως το πάθος του ήταν οι θετικές επιστήμες, γύρισε στο νησί του και εκεί, υπό την καθοδήγηση ενός μοναχού-δασκάλου, έμαθε ρητορική, μαθηματικά και αστρονομία.  Γύριζε τις βιβλιοθήκες των μοναστηριών για να μάθει όσα περισσότερα πράγματα μπορούσε και γρήγορα έγινε από τους καλύτερους της εποχής του.  Το 835 γύρισε στην Κωνσταντινούπολη και έκανε ιδιαίτερα μαθήματα.

Ως τότε ο Λέων ήταν άγνωστος και ζούσε φτωχικά.  Η τύχη όμως είχε άλλα σχέδια.  Ένας μαθητής του πιάστηκε αιχμάλωτος από τους Άραβες σε μία εκστρατεία και οδηγήθηκε στη Βαγδάτη, στο παλάτι του χαλίφη Αλ Μαμούν.  Ο χαλίφης ήταν φανατικός φίλος της μάθησης και είχε φτιάξει στην πρωτεύουσα του τον Οίκο της Σοφίας, ένα είδος πανεπιστημίου το οποίο γέμισε με βιβλία κάθε είδους, κυρίως αρχαία ελληνικά συγγράμματα που αγόραζε από τους Βυζαντινούς.  Ο Μαμούν εντυπωσιάστηκε πολύ από τις μαθηματικές γνώσεις του νεαρού αιχμαλώτου, ακόμη περισσότερο δε όταν τον διαβεβαίωσε ότι στο Βυζάντιο υπήρχαν χιλιάδες άνθρωποι με υψηλή μόρφωση.  Ο χαλίφης τον ελευθέρωσε και τον έστειλε στην Κωνσταντινούπολη, μαζί με μια σειρά από δύσκολα μαθηματικά προβλήματα.  Ο νέος τα έδωσε στο δάσκαλο του, και ο Λέων τα έλυσε χωρίς δυσκολία.  Ο ενθουσιασμένος χαλίφης έγραψε στον αυτοκράτορα Θεόφιλο, προσφέροντας του αιώνια ειρήνη και τεράστιες ποσότητες χρυσού σε αντάλλαγμα την αποστολή του Λέοντα στη Βαγδάτη.  Ο Θεόφιλος όμως αρνήθηκε.  Αντίθετα διόρισε τον Λέοντα δημόσιο διδάσκαλο και του παραχώρησε το ναό των Αγίων Σαράντα, όπου γίνονταν δωρεάν επιστημονικές διαλέξεις.  Το 840 τον έκανε και μητροπολίτη, όμως με την παλινόρθωση των εικόνων τρία χρόνια μετά καθαιρέθηκε ως εικονομάχος.

Δεν ήταν όμως αυτό το τέλος για τον Λέοντα.  Το 855 διορίζεται «ύπατος των φιλοσόφων», πρύτανης δηλαδή, στη σχολή της Μαγναύρας.  Εκεί διδάσκει μαθηματικά, μουσική και αστρονομία.  Μαθητές του υπήρξαν μεγάλες προσωπικότητες όπως ο Φώτιος ο Μέγας, ο Αρέθας, ο Κύριλλος με το Μεθόδιο (φωτιστές των Σλάβων) και ο αστρονόμος Θεοδήγιος.

Ως μαθηματικός ο Λέων εισήγαγε πρώτος τα γράμματα στις αλγεβρικές εξισώσεις (μαθαίνοντας αργότερα αυτήν την καινοτομία στους Άραβες) και αντέγραψε το έργο πολλών αρχαίων Ελλήνων όπως του Ευκλείδη, του Αρχιμήδη και του Πτολεμαίου, κάνοντας σχόλια και διορθώσεις.  Δυστυχώς το μεγαλύτερο μέρος του έργου του έχει χαθεί:  μπορεί το ορθόδοξο καθεστώς να του συγχώρησε την εικονομαχική στάση και να τον διόρισε καθηγητή, ορισμένοι φανατικοί όμως κατέστρεψαν τα πιο πολλά βιβλία του.

Τέλος ο Λέων ήταν και εφευρέτης.  Αναβαθμίζοντας σημαντικά τις αρχαίες φρυκτωρίες, έφτιαξε ένα σύστημα «φάρων» που διέτρεχε για 2..000 χιλιόμετρα τη Μικρά Ασία, από τα ανατολικά σύνορα ως την Κωνσταντινούπολη.  Έτσι με φωτεινά σήματα η πρωτεύουσα ειδοποιείτο κάθε φορά που γινόταν εισβολή Αράβων.  Χάρη σε δύο μηχανικά ρολόγια το σύστημα αυτό έδινε ξεχωριστά μηνύματα σε περίπτωση νίκης ήττας ή φυσικών καταστροφών.  Ακόμη έφτιαξε ένα «μηχανικό σάρωθρο», κάτι σαν αυτόματη μηχανή οδοκαθαρισμού, και μεταλλικά πτηνά που κελαηδούσαν, λιοντάρια που βρυχώντο και αγγέλους που σάλπιζαν για να πλαισιώσουν το θρόνο του αυτοκράτορα.  Δυστυχώς τίποτα από αυτά δε σώζεται σήμερα.  Οι Άραβες λίγες δεκαετίες μετά κατέστρεψαν το ένα από τα ρολόγια του συστήματος των φρυκτωρτιών, ενώ τα μηχανήματα των ανακτόρων κόσμησαν το Ιερό Παλάτιο για αιώνες, σε καιρούς οικονομικής κρίσης όμως είτε αφήνονταν χωρίς συντήρηση να αχρηστευθούν είτε τα έλιωναν για να κάνουν νομίσματα.

*φοιτητής διεθνών, ευρωπαϊκών και περιφερειακών σπουδών (mnovakopoulos.blogspot.gr)

ΒΑΣΙΚΗ ΠΗΓΗ: Αντίβαρο