Ορθοδοξία και Ορθολογισμός

Θεόφιλος Πουταχίδης

Με το προηγούμενο άρθρο εξηγήσαμε γιατί είναι αντιεπιστημονική η στάση κάποιων που προσπαθούν να αποδείξουν δήθεν επιστημονικά πως δεν υπάρχει Θεός. Σ’ αυτούς απευθύνεται ο υπέρλαμπρος φάρος του ελληνικού πνεύματος, ο γνήσιος απόγονος του Σωκράτη, του Μακρυγιάννη και του Αγίου Νικόδημου του Αγιορείτη, ο κυρ-Φώτιος ο Κόντογλου, και τους λέει:

«Πού είναι οι σοφές και πολύπλοκες θεωρίες σας, όλοι εσείς που ταράζετε τον κόσμον με τις διδασκαλίες σας, και που τον έχετε καταντήσει τρελλόν και σαστισμένον;».

Μπερδεύεται ο κοσμάκης, πράγματι, όταν τ’ ακούει αυτά, κι αρχίζει να συγχέει την επιστήμη με τη μεταφυσική και τις παραψυχολογίες. Γιατί όταν οι επιστήμονες την ώρα που μιλούν με τη γλώσσα της επιστήμης, αντί να λένε «πιστεύω ότι δεν..
υπάρχει Θεός», λένε «ξέρω ή διαπιστώνω ή εκτιμώ από επιστημονικά δεδομένα που έχω ότι δεν υπάρχει Θεός», τα πράγματα μπερδεύονται άσχημα.

Μ’ αυτά και μ’ αυτά, λοιπόν, νομίζω ότι γίνεται καλά αντιληπτό ότι αυτοί που ισχυρίζονται ότι με επιστημονικά μέσα μπορούν να δείξουν πως ο Θεός δεν υπάρχει, δεν προσβάλλουν κανενός το θρησκευτικό φρόνημα. Αυτό που προσβάλλουν και διαστρέφουν είναι η επιστήμη, αφού παραβιάζουν όχι μόνο τη μεθοδολογία της, αλλά και τον πυρήνα της υπόστασής της που είναι ο ορθός λόγος, η λογική. Κι αυτό, από μόνο του, είναι εξίσου –αν όχι περισσότερο– επικίνδυνο.
Γιατί παράλληλα με τη συζήτηση περί σχέσεως Θεού κι επιστήμης, κάποιοι αναπτύσσουν και μιαν άλλη σχετική αμπελοφιλοσοφία. Αυτοί οι τελευταίοι λένε ότι η Ορθόδοξη θεολογία μας υποβαθμίζει τον ορθολογισμό των ανθρώπων και τους κάνει πιο πολύ συναισθηματικούς και κάπως μοιρολάτρες. Λένε, μάλιστα, πως η Ορθοδοξία μάς εμπόδισε ως έθνος να «φωτιστούμε» από το εξ Εσπερίας φως του Διαφωτισμού, κι έτσι μείναμε πίσω σε εξέλιξη, ωριμότητα κοινωνική και πολιτική, και στην παραγωγή επιστήμης και τεχνολογίας.
Εδώ λοιπόν έχουμε ένα άλλο ψευτοδίλημμα, το «Ορθοδοξία ή λογική», που πηγάζει από παρόμοια σκεπτόμενους κύκλους διανόησης κι από τα ίδια νοητικά λάθη από τα οποία προέρχεται και το ψευτοδίλημμα «Θεός ή επιστήμη». Είναι αυτοί οι κύκλοι που αρέσκονται να υπερασπίζονται τον λεγόμενο «ορθολογισμό της Δύσης» έναντι του «μυστικισμού της Ανατολής», αφού το μεν πρώτο το θεωρούν πηγή προόδου, το δε δεύτερο πηγή σκοταδισμού. Στους συλλογισμούς τους όμως κάνουν ένα καίριο και μοιραίο λάθος, καθώς τοποθετούν την Ορθοδοξία αυθαίρετα σε αυτό που οι ίδιοι ορίζουν ως κακή «Ανατολή».

Κι αυτό το λάθος νομίζω το πράττουν όχι μόνο γιατί δεν γνωρίζουν καλά την Ορθοδοξία, αλλά το περισσότερο γιατί δεν καταλαβαίνουν –ποτέ τους δεν κατάλαβαν– την βαθύτερη ουσία του ελληνισμού.

Το λάθος τους και τις στρεβλές τους θεωρίες θα προσπαθήσω λοιπόν να ανασκευάσω. Όχι για να υπερασπιστώ την Ορθοδοξία. Στ’ αλήθεια δεν νομίζω πως είμαι σε θέση – έτσι που είμαι αθεολόγητος. Άλλωστε η Ορθόδοξη Εκκλησία μας δεν χρειάζεται υπεράσπιση, μιας και στην κεφαλή της στέκεται ο Κύριος και Παντοδύναμος Θεός μας ο γλυκύτατος Ιησούς. Ο ελληνισμός όμως πάντα τη χρειάζεται. Και για τον ελληνισμό νομίζω πως δικαιούμαι, όχι λιγότερο από άλλους, να μιλήσω, για να τον υπερασπιστώ.
Πρώτα-πρώτα θα πρέπει να καταλάβουμε το γιατί αυτοί οι πρόμαχοι του «ορθολογισμού της Δύσης» τοποθετούν την Ορθοδοξία μας στην «κακή Ανατολή» του μυστικισμού, και πού βρίσκεται ο ελληνισμός σε αυτό το ζήτημα. Γιατί μου φαίνεται πως τούτοι εδώ είναι άσχημα μπερδεμένοι. Από την άλλη, όμως, αν βάλουμε τα πράγματα σε μια σειρά νομίζω πως δεν θα ’ναι δύσκολο να ξεμπλέξουμε το κουβάρι των δυσσεβών τους λογισμών.
Ας ξεκινήσουμε λοιπόν από κάτι ιδιαίτερα αξιοπερίεργο. Το πρώτο άτοπο επί της αρχής της θεωρίας τους. Από τη μια ο ελληνισμός είναι αυτός που αγκάλιασε την Ορθοδοξία κι έγινε το όχημα της διάδοσης κι ο κύριος εκφραστής της. Από την άλλη αποτέλεσε τον κύριο τροφοδότη και εμπνευστή του διαφωτισμού και του ορθολογισμού της «Δύσης» απέναντι στη μυστικοπάθεια της «Ανατολής». Πώς γίνεται λοιπόν ο ελληνισμός να υποστηρίζει και τα δύο αντίπαλα στρατόπεδα; Τούτη η εξίσωση, βέβαια, δεν βγαίνει αν αντιμετωπιστεί ο ελληνισμός ως ολότητα, με αποδοχή της συνέχειάς του και με σεβασμό στην ιστορία του.

Είναι πραγματικά ενδιαφέρον να βλέπεις μερικές φορές αυτήν την ιστορική συνέχεια του ελληνικού πνεύματος να καθρεφτίζεται στο μικρό διάστημα της ζωής ενός ανθρώπου.

Δείτε τη ζωή, για παράδειγμα, της σπουδαίας καθηγήτριας των κλασικών σπουδών στις ΗΠΑ, της Marianne McDonald. Ο κόσμος ολόκληρος πρέπει να την ευγνωμονεί, για όλο το έργο της, αλλά κυρίως για το Thesaurus Linguae Graecae, δηλαδή τον «Θησαυρό της ελληνικής γλώσσας», τη διάσωση και την ψηφιοποίηση του συνόλου της διαθέσιμης ελληνικής γραμματείας. Η σπουδαία Μαριάν, λοιπόν, από τα μικράτα της μελέτησε τους αρχαίους σοφούς μας. Πριν από λίγα χρόνια βαφτίστηκε ορθόδοξη χριστιανή με το όνομα Ειρήνη. Καλώς ήλθες Ειρήνη. Η ζωή σου καθρεφτίζει την πορεία του ελληνισμού. Οι αρχές και οι αξίες του αρχαίου μας πολιτισμού, επειδή τις μελέτησες με καθαρό μυαλό, εκεί πιστεύαμε πως θα σε οδηγούσαν τελικά. Στην Αλήθεια. Στην Ορθοδοξία.
Αυτό είναι που δεν παραδέχεται η σχολή της «δυτικότροπης» σκέψης που αναφέραμε παραπάνω. Κι αυτή είναι η πρώτη ζαβολιά που κάνει. Όχι μόνο δεν θεωρεί τον ελληνισμό ως ιστορική ολότητα, αλλά τον κατακερματίζει αυθαίρετα, διασπά τη συνέχειά του και κρύβει κάτω από το χαλί της Ιστορίας μερικές δεκάδες αιώνες της ύπαρξής του. Αυτούς της λαμπρής περιόδου της Αυτοκρατορίας που ονομάζεται Βυζαντινή. Κι αυτή τη ζαβολιά, βέβαια, που δεν τη λες και μικρή, δεν την περιμένει κανείς απ’ αυτούς που υποτίθεται πως υπερασπίζονται τον ορθό λόγο και την επιστήμη. Οι λόγοι όμως που επιλέγουν να αγνοούν την σημαντική αυτή περίοδο της ιστορίας του ελληνισμού είναι προφανέστατοι.
Με αυτούς τους λόγους, όμως, θα καταπιαστούμε στο επόμενο άρθρο μας.


  Pontos-news