Κορωνοϊός: από μηχανής θεός, κατάρα της εποχής, ή εκδίκηση της φύσης;

Πίτερ Μπρίγκελ ο πρεσβύτερος, “Ο θρίαμβος του θανάτου” (1562 – Μουσείο ντελ Πράδο, Μαδρίτη) 

Tου Γιάννη Δουλφή
Η ξαφνική επέλαση της πρόσφατης επιδημίας του νέου κορωνοϊού, που ενέσκηψε – ως κεραυνός εν αιθρία; – αντιμετωπίζεται ως πρωτόγνωρο στην ιστορία φαινόμενο, παρά το γεγονός ότι από αρχαιοτάτων χρόνων, στη συνέχεια στο λεγόμενο «μεσαίωνα», αλλά και στη σύγχρονη εποχή έχουμε γίνει μάρτυρες παρόμοιων φαινομένων, που εξολόθρευσαν μεγάλη μερίδα του πληθυσμού.
Ο νέος κορωνοϊός (SARS – CoV-2), ωστόσο, δεν είναι η πρώτη πανδημία που πλήττει τον πλανήτη και αλλάζει – σε μικρό ή μεγαλύτερο βαθμό – τον ρου της ανθρώπινης ιστορίας. Στην παγκόσμια ιστορία έχουν παρατηρηθεί πολλές πανδημίες, όπως της πανώλης, του τύφου, της χολέρας, της φυματίωσης, της ιλαράς, της ευλογιάς και τέλος στα νεότερα χρόνια των διαφόρων μορφών γρίπης.

Υπάρχουν πολλά σκοτεινά σημεία για την εμφάνιση του νέου θανατηφόρου, ραγδαία εξαπλούμενου και μεταδιδόμενου ιού, όπως και για τη συσχέτιση με την προϊούσα οικονομική ύφεση, που υπέβοσκε και τώρα αναμένεται να επιδεινωθεί, που πρέπει να επισημάνουμε ως γεγονός, αφήνοντας μεν κατά μέρος διάφορες «θεωρίες συνωμοσίας», που εμφανίζονται σε τέτοιες περιπτώσεις και τις υπαρκτές τεχνολογικά δυνατότητες «βιολογικού πολέμου», ωστόσο θα πρέπει να αναρωτηθούμε για τις περίεργες συμπτώσεις και επιπτώσεις του φαινομένου. (1)
Τα πρώτα κρούσματα πνευμονίας άγνωστης αιτιολογίας στην πόλη Γουχάν της Κίνας καταγράφηκαν τις πρώτες ημέρες του περασμένου Δεκεμβρίου, κρούσματα τα οποία, κατά τις επόμενες εβδομάδες, αρχικά υποτιμήθηκαν, ενώ στη συνέχεια αποκρύφτηκαν. Την 23η Ιανουαρίου, ωστόσο, οι κινεζικές αρχές αποφάσισαν να προβούν σε ένα πρωτόγνωρο πείραμα κολοσσιαίων διαστάσεων, βάζοντας σχεδόν ολόκληρη τη χώρα σε καραντίνα και αναστέλλοντας τις οικονομικές και κοινωνικές δραστηριότητες πολλών εκατομμυρίων ανθρώπων.
Παρά το γεγονός, σύμφωνα με τα ανακοινωθέντα των κινεζικών αρχών, ότι τα κρούσματα και τα θύματα έχουν πλέον μηδενισθεί – χωρίς να μπορούμε με βεβαιότητα να πούμε αν αυτό οφείλεται αποκλειστικά στα δρακόντεια περιοριστικά μέτρα ή και σε φάρμακο προερχόμενο από την Κούβα, τα μέτρα φαίνεται ότι ήρθαν για να μείνουν. Άλλωστε η αυστηρή επιτήρηση της κινεζικής κοινωνίας είχε προηγηθεί με τα μέσα που προσφέρει η σχετική υψηλή τεχνολογία. Το παράδειγμά της δείχνει και το δρόμο προς τη «Δύση».
Πιθανολογείται ότι στην ευρωπαϊκή ήπειρο το «εκκολαπτήριο» που σκόρπισε τον κορωνοϊό ήταν το χωριό Ischgl (Ισγκλ), το επονομαζόμενο «η Ιμπιζα των Άλπεων» του αυστριακού Τιρόλου, δημοφιλούς προορισμού των σκιέρ, σύμφωνα με πρόσφατο δημοσίευμα του Politico, γεγονός που θεωρείται πλέον βέβαιο από τις Αρχές ως σημείο εκκίνησης της διασπορά της επιδημίας στο τέλος του Φεβρουαρίου.

Μια γενεαλογία 

Η κοινωνική ιστορία των ιών περιγράφει την επίδραση των ιών και των ιογενών λοιμώξεων στην ανθρώπινη ιστορία. Οι επιδημίες που προκλήθηκαν από ιούς άρχισαν όταν η ανθρώπινη συμπεριφορά άλλαξε κατά τη νεολιθική περίοδο, πριν από περίπου 12.000 χρόνια, όταν οι άνθρωποι ανέπτυξαν πιο πυκνοκατοικημένες αγροτικές κοινότητες. Αυτό επέτρεψε στους ιούς να εξαπλωθούν γρήγορα και εν συνεχεία να γίνουν ενδημικά φαινόμενα. Οι ιοί των φυτών και των ζώων αυξήθηκαν επίσης, και καθώς οι άνθρωποι έγιναν εξαρτημένοι από τη γεωργία και την κτηνοτροφία.
Δεν έχουμε παρά να θυμηθούμε τον περίφημο Λοιμό των Αθηνών που εκδηλώθηκε στην αρχαία Αθήνα, κατά το δεύτερο έτος του Πελοποννησιακού πολέμου, αρχικά το 430 π. Χ. προκαλώντας το θάνατο ενός μεγάλου ποσοστού των κατοίκων της πόλης, μεταξύ των οποίων και του ίδιου του Περικλή και της οικογενείας του, την πανώλη των Αντωνίνων που ξέσπασε στα τέλη του 2ου αιώνα και οδήγησε στην παρακμή και διάλυση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας που υπέκυψε στην εισβολή και επικράτηση των βάρβαρων φύλων του Βορρά, τη βουβωνική πανώλη του Ιουστινιανού το 541 μ. χ., στο Βυζάντιο που ξεκίνησε από την Αίγυπτο και έφτασε μέχρι την Κωνσταντινούπολη, υπαίτια, όπως εκτιμάται, για τον θάνατο 30 έως και 50 εκατομμυρίων ανθρώπων – κοντά στο 50% του πληθυσμού του γνωστού σε μας σήμερα κόσμου εκείνης της εποχής, το «Μαύρο Θάνατο» (ή Μαύρη Πανούκλα) όπως ονομάστηκε η πανδημία πανώλης, που προκάλεσε μια από τις πιο σοβαρές πληθυσμιακές καταστροφές στην ανθρώπινη ιστορία, εκδηλώθηκε το 1346 και εκτιμάται ότι οδήγησε στο θάνατο 75 με 200 εκατομμύρια ανθρώπους, με δημογραφικές και οικονομικές επιπτώσεις που επέφεραν την απαρχή της αποσύνθεσης του φεουδαλισμού.
Μετά την επάνοδο της πανώλης από το 1665 μέχρι και το 1900, κατά τους Μεσαιωνικούς Χρόνους, έκανε την εμφάνισή της στην ευρωπαϊκή ήπειρο και η ευλογιά, βαριά λοιμώδης νόσος, η οποία είχε υψηλότατο ποσοστό θνησιμότητας και παρέμεινε κύρια αιτία θανάτου έως και το 18ο αιώνα, η χολέρα με 3 μεγάλες πανδημίες το 1823, το 1841 και το 1854, οι οποίες συνήθως εξαπλώνονταν από τις Ασιατικές προς τις Ευρωπαϊκές χώρες και από εκεί στην Αμερική, που προκάλεσε το θάνατο δεκάδων εκατομμυρίων ανθρώπων, η φυματίωση που έχει εμφανιστεί από την αρχαιότητα, ενδημική νόσος των φτωχών στις πόλεις κατά τον 19ο και πρώιμο 20ο αιώνα, η ελονοσία που εμφανίστηκε το 2700 π. Χ. στην Κίνα, έπληξε αργότερα την περιοχή της Ρώμης  συνεισφέροντας ενδεχομένως στην πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, και ιδιαίτερα τη χώρα μας κατά τον 190 και τις αρχές του 20ού αιώνα, ο τύφος και ο τυφοειδής πυρετός, οι διάφορες μορφές γρίπης. Η Ασιατική ή Ρωσική Γρίπη (1889 – 1890) στοίχισε τη ζωή άνω του ενός εκατομμυρίου ανθρώπων, η Ισπανική Γρίπη (1918 – 1920) μία από τις πιο θανατηφόρες επιδημίες στην ανθρώπινη ιστορία, με θύματα που εκτιμώνται σε 17 εκατομμύρια έως 50 εκατομμύρια (και πιθανώς και 100) πολύ περισσότερα από αυτά του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η Ασιατική Γρίπη (1956 – 1958) στην Κίνα, η Γρίπη του Χονγκ Κονγκ (1968).
Και τέλος στον αιώνα μας η νόσος του Έμπολα που εκδηλώθηκε αρχικά το 1976 στην υποσαχάρια Αφρική, το AIDS (HIV) (1981), η Γρίπη των Χοίρων HIN1 (2009 – 2010) το SARS, με παραλλαγές τον Covid, το Mers, για να φθάσουμε σήμερα στην έξαρση του νέου κορωνοϊού Covid-2. (2)
Η νόσος του Έμπολα δεν προκάλεσε τον παγκόσμιο πανικό, αφού αφορούσε τη δεύτερη κατηγορία ανθρώπων σε κάποιες «υπανάπτυκτες» χώρες του τρίτου κόσμου, με ελάχιστη επικοινωνία με τον «ανεπτυγμένο» κόσμο, ο δε ιός του  AIDS, επίσης λόγω του συγκεκριμένου τρόπου μετάδοσης εντοπίστηκε σε ειδικές ομάδες και αντιμετωπίστηκε αποτελεσματικά με εξατομικευμένα μέσα υγιεινής, σε αντίθεση με τον τρόμο που εκδηλώθηκε από τη λεγόμενη νόσο των τρελών αγελάδων ή τη γρίπη των πτηνών.

Από το ένα άκρο στο άλλο – Από την υπερκινητικότητα στην απομόνωση

Η σύγχρονη αντίληψη, απότοκη των ιδεών του δυτικού διαφωτισμού, τοποθετεί τον «άνθρωπο» σε μια θέση παντοδυναμίας απέναντι στη φύση, με αποτέλεσμα την αίσθηση ότι έχουμε γίνει άτρωτοι, με τη βοήθεια μιας τεχνοεπιστήμης, που αποτελεί το μοναδικό στοιχείο της «κοινωνικής προόδου», με αποτέλεσμα να μην αντιλαμβανόμαστε, ούτε τα όριά μας, ούτε την υποτιθέμενη εύθραυστη «υπεροχή».
Εξάλλου, ο βιασμός που έχει επιφέρει στο φυσικό περιβάλλον, η αέναη πρόοδος και «ανάπτυξη» και το κοινωνικό φαντασιακό της εποχής της θριαμβεύτριας κεφαλαιοκρατίας με τη σχέση υποταγής της φύσης που έχει αναπτύξει, επιτείνουν τους κινδύνους που επέρχονται ως «εκδίκησή» της, για να υπενθυμίσει τα όρια του.
Η ταχύτατη εξάπλωση της επιδημίας αποτελεί προφανώς τη συνέπεια μιας οικονομίας και ενός τρόπου ζωής, που ευνοεί την υπερκινητικότητα μιας ευνοημένης μερίδας του πληθυσμού που δεν είχε πληγεί από τη μακροχρόνια επιβληθείσα «λιτότητα», ιδίως στα μεγάλα καπιταλιστικά κέντρα, παράλληλα με την τεράστια αύξηση των μεταναστευτικών ροών, που προκαλούν οι περιφερειακές πολεμικές συγκρούσεις και η τεράστια κοινωνικο-οικονομική ανισότητα σε διεθνές επίπεδο, καθώς και την επιδείνωση των συνθηκών ζωής στο εσωτερικό κάθε χώρας (αυτό αφορά ιδιαίτερα την πατρίδα μας), που πέραν των άλλων έχουν προκαλέσει μια τεράστια οικολογική καταστροφή.
Ο φόβος, τώρα πλέον, μεταδίδεται πιο γρήγορα από την εξάπλωση του ιού, και σ’ αυτό συμβάλλουν, τόσο η έλλειψη ψυχραιμίας που εντείνεται από τα επιβαλλόμενα περιοριστικά μέτρα, όσο και ο υφιστάμενος εγωκεντρισμός, που αλλάζει άρδην κατεύθυνση. Ο καλλιεργούμενος από τη δημοσιογραφία και τις κυβερνήσεις πανικός, συχνά με κατασκευασμένα στοιχεία για το μέγεθος «ανυπάκουων υπηκόων» όπως αναδεικύεται, σε συνδυασμό με την περιχαράκωση του ανθρώπινου είναι στα αποστασιοποιούμενα όρια εκάστου σώματος, ευνοεί την κραταίωση της κυριαρχίας ορατών και αόρατων εξουσιών επί του ήδη κατακερματισμένου κοινωνικού σώματος.
Αντίθετα για να κερδίσει η ζωή, οφείλει να πεθάνει το αφήγημα του «κυρίαρχου ανθρώπου» και του παντοδύναμου υποκειμένου που λεηλατεί τη γη και τη φύση εις τον αιώνα τον άπαντα για να αντλήσει κέρδος. Το καπιταλιστικό φαντασιακό πρέπει να πεθάνει για να αναδυθεί μια ηθική της συνύπαρξης ανάμεσα στους ανθρώπους και τον κόσμο γύρω τους. Και μαζί μ’ αυτό απαιτείται η έμπρακτη ανανοηματοδότηση των λέξεων και των εννοιών, που κακοποιούνται για άλλη μια φορά βάναυσα, όπως πρωτίστως αυτή της «αλληλεγγύης».

Τα μέτρα των κυβερνήσεων και οι επιπτώσεις τους

Τα μέτρα των κυβερνήσεων περισσότερο ή λιγότερο έγκαιρα, περιλαμβάνουν δύο κατηγορίες: Τον περιορισμό των μετακινήσεων (εντός κάθε χώρας, αλλά και μεταξύ χωρών), της κυκλοφορίας, των συναθροίσεων και του συνωστισμού των ανθρώπων, με κλείσιμο οικονομικών δραστηριοτήτων, που θα επιφέρουν μια επιδείνωση της ύφεσης, ήδη υφέρπουσας – και προαναγγελθείσας άλλωστε – και ως αντίδοτο κάποιες κρατικές δαπάνες – αδιανόητες βέβαια μέχρι προ τινος, με βάση την τρέχουσα νεοφιλελεύθερη ορθοδοξία και πολιτική – που αποτελούν ωστόσο ασπιρίνες μπροστά στις απώλειες εσόδων που θα προκύψουν. Και βέβαια μετά το τέλος της έξαρσης της επιδημίας, παραμένει το ερώτημα ποιος θα πληρώσει το «μάρμαρο» των δαπανών αυτών. Θα σημάνει, άραγε, το τέλος της νεοφιλελεύθερης ορθοπραξίας ή θα γίνει μια νέα επιδρομή στα λαϊκά εισοδήματα, με φόρους, μισθολογικές περικοπές, νέας τεράστιας διόγκωσης της ανεργίας, οριστικό κλείσιμο επιχειρήσεων, που δεν θα κατορθώσουν να ανακάμψουν κ.ο.κ.;
Άραγε δεν υπήρχαν άλλα «αποτελεσματικά» μέτρα, μόνο το «μένουμε σπίτι» (που θυμίζει στην περίπτωση της χώρας μας λίγο το «μένουμε Ευρώπη»);
Ερωτήματα: το σχεδόν γενικευμένο κλείσιμο των καταστημάτων εμποδίζει ή περιορίζει τη διάδοση του ιού; Κινδυνεύει άραγε λιγότερο ένα πελάτης σούπερ μάρκετ τροφίμων από έναν πελάτη οποιουδήποτε άλλου καταστήματος, όταν θα μπορούσαν να τηρηθούν οι ίδιοι κανόνες ασφαλείας; Το αντίδοτο στο συνωστισμό είναι η απομόνωση; Αν υπήρχαν καλύτερες συγκοινωνίες, δεν θα μπορούσε να αποφευχθεί ο συνωστισμός; Αν δεν είχε απαξιωθεί το δημόσιο σύστημα υγείας αδυνατώντας να ανταποκριθεί σε περίπτωση τεράστιας εξάπλωσης, δεν θα μπορούσαν να αντιμετωπισθούν αποτελεσματικότερα τα κρούσματα; Εδώ δεν υπάρχει κάν επαρκής ποσότητα μέσων προφύλαξης για το σύνολο του πληθυσμού. Άραγε, σκέφτηκε κανείς τους άστεγους και τους κινδύνους που διατρέχουν ή θα προσμετρήσουμε σύντομα ένα μεγάλο αριθμό θυμάτων που θα εμπλουτίσουν τις στατιστικές και θα αυξήσουν τα περιοριστικά μέτρα; Ήδη τα περισσότερα θύματα, προέρχονται από χώρους συνωστισμού που δεν μπορούν να αποσυμφορηθούν, τα νοσοκομεία. Και υπάρχουν και άλλοι τέτοιοι χώροι, όπου οι αποστάσεις μεταξύ των ανθρώπων, δεν μπορούν να αυξηθούν στις επιβληθέντες «νέους κανόνες».
Δεν εννοώ ότι, στην κατάσταση που βρισκόμαστε στη χώρα μας, μετά από μια δεκαετή τρομακτική οικονομική ύφεση, που επέφερε το καθεστώς των μνημονίων, και με ακραίες δημοσιονομικές δεσμεύσεις – που αίρονται μεν, ορθά από την παρούσα κυβέρνηση, αλλά δεν γνωρίζουμε αν θα έχουν μόνιμο χαρακτήρα – δεν έπρεπε να ληφθούν περιοριστικά μέτρα στις ανθρώπινες μετακινήσεις και ενισχυτικά για την ανάσχεση των οικονομικών επιπτώσεων, αλλά αυτά δεν αρκούν. Εκείνο που απαιτείται είναι μια πιο μακρόπνοη πολιτική, η αναθεώρηση του νεοφιλελευθερισμού, που είναι σχεδόν αδύνατη, αν δεν μεταβληθεί στην κατεύθυνση αυτή το διεθνές και ευρωπαϊκό σύστημα, με το οποίο είμαστε συνδεδεμένοι. Ας ελπίσουμε ότι η επιδημία θα λήξει σύντομα, ώστε οι οικονομικές επιπτώσεις να μην είναι ανεπανόρθωτες.
Άλλωστε ο νεοφιλελευθερισμός έχει πλήξει στις περισσότερες χώρες του κόσμου και της ΕΕ, πρωτίστως τα εθνικά συστήματα υγείας, αλλά και όλες τις δημόσιες υπηρεσίες που εμπλέκονται άμεσα ή έμμεσα με τις συνθήκες διάδοσης του ιού, με αποτέλεσμα να προκριθούν πυροσβεστικά μέτρα, αν σ’ αυτά δεν υποκρύπτονται και άλλοι σκοποί.
Δεδομένων, ασφαλώς, των παραπάνω περιορισμών, της διεθνούς οικονομικής και γεωπολιτικής κατάστασης και του υβριδικού πολέμου που εξαπέλυσε το νέο-οθωμανικό καθεστώς Ερντογάν, απειλώντας την εθνική μας κυριαρχία και υπόσταση, η κυβέρνηση δεν είχε πολλά περιθώρια στην παρούσα φάση και εξάντλησε πράγματι όλα τα «πυροσβεστικά» μέσα για την αντιμετώπιση της εξάπλωσης του θανατηφόρου ιού και τις αρνητικές οικονομικές επιπτώσεις τους, με τη μερίδα του λέοντος να κατευθύνεται στις επιχειρήσεις. Ευτυχώς που δεν βρίσκεται στην κυβέρνηση ο ΣΥΡΙΖΑ – που ασκεί τώρα μια δημαγωγική και ανερμάτιστη κριτική – για να αφήσει «ανοιχτά» τα σύνορα στις ορδές των εξαγριωμένων μεταναστών, που υποκινούνται από τον άκρως επιθετικό γείτονα και να επιδεινώσει και τις δύο παραμέτρους της κρίσιμης κατάστασης. Και μάλλον, παρά την ανέξοδη ρητορική, δεν θα προχωρούσε σε τέτοιες δημοσιονομικές και συναφείς παρεμβάσεις, όπως έχει αποδείξει η πρόσφατη κυβερνητική του θητεία.
Το ζητούμενο, όσον αφορά, αυτή τη νέα «κατάσταση εξαίρεσης» που πυροδότησε η εξάπλωση του ιού, είναι αν θα μονιμοποιηθεί, μεταβληθεί σε μια νέα κανονικότητα, αποτελώντας τον προάγγελο μιας νέας φάσης πλήρους αποστέρησης στοιχειωδών δικαιωμάτων μεταβάλλοντας τις κοινωνίες σε μια μεγάλη φυλακή, μπροστά στην οποία η δυστοπία του Όργουελ ορρωδεί. Στην Ιταλία, που αντιμετωπίζει και την πλέον δύσκολη κατάσταση από πλευράς κρουσμάτων και θανάτων, ο Giorgio Agamben με μια παρέμβασή του στην αρχή του φαινομένου, άνοιξε μια συζήτηση για το θέμα. (3)
Ο αντίλογος, που προήλθε από πολλές πλευρές, (Jean – Luc Nancy, Roberto Esposito, Sergio Benvenuto) αποτελεί ένα πεδίο γόνιμου προβληματισμού, που όμως ενδεχομένως δεν θα διεξαγόταν, χωρίς την πρώτη αυτή παρέμβαση.
Στη χώρα μας, τέτοιοι προβληματισμοί, αποτελούν πολυτέλεια, αφού όλοι επικεντρώνονται στη μικροπολιτική, την ιατροποίηση και τον οικονομισμό, με ελάχιστες εξαιρέσεις, όπως αυτή ενός άρθρου του Γιάννη Παπαμιχαήλ και το ήδη αναφερθέν του Απόστολου Αποστολόπουλου. Πολύ ενδιαφέρουσα είναι και η κριτική που ασκεί στην παρέμβαση του Agamben ο Αλέξανδρος Σχισμένος (4).Θα αντιτείνει κάποιος εύλογα τη μικρή σημασία που έχουν τέτοιοι στοχασμοί στο αντιπνευματικό κλίμα της ευρύτερης σύγχρονης κοινωνίας, ωστόσο άλλος τρόπος δεν υπάρχει. Πιθανόν με όσα ακολουθήσουν να δούμε μια διεύρυνση των προβληματισμών αυτών και μια «κοινωνική αφύπνιση».

Η υποβόσκουσα ύφεση και η επιδείνωσή της από τα μέτρα αντιμετώπισης του νέου κορωνοϊού

Παρά το γεγονός ότι τα μέτρα που εξαγγέλλονται, είναι στο όνομα της αντιστάθμισης των περιοριστικών μέτρων στην οικονομική δραστηριότητα για την αντιμετώπιση της εξάπλωσης του ιού, τα σημάδια μιας επερχόμενης οικονομικής κρίσης, ανάλογης αυτής του 2008, προϋπήρχαν. Όλο και περισσότεροι δημοσιογράφοι και οικονομικοί αναλυτές, ότι ο κορωνοϊός δεν ήταν η αιτία της μεγάλης πτώσης των χρηματιστηριακών αγορών ανά την υφήλιο που φθάνει το 40% σε λίγες μόνο ημέρες, αλλά το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα βρήκε σ’ αυτόν την αφορμή για μια χρηματο-οικονομική αναδιάρθρωση. Συνέπεσε άλλωστε και με τον πόλεμο των τιμών του πετρελαίου με πρωταγωνιστή τη Σαουδική Αραβία. (5)
Σε μια παγκόσμια οικονομία υπερχρεωμένη, με τις τιμές των μετοχών να συνεχίζουν μέχρι προ τινος την ακατάπαυστη άνοδο, και την εξάντληση της πραγματοποίησης της παραγόμενης αξίας του προϊόντος παγκοσμίως, το πλασματικό κεφάλαιο φαίνεται να έχει εξαντλήσει τις δυνατότητες κερδοφορίας υπό το υφιστάμενο πλαίσιο.
Ωστόσο, οι δημοσιονομικές και νομισματικές ενέσεις ρευστότητας, στις οποίες προέβησαν οι κυβερνήσεις παγκοσμίως, δεν είναι βέβαιο ότι θα επιλύσουν το πρόβλημα. Αν η παγκόσμια παραγωγή «ισορροπήσει» σε χαμηλότερα επίπεδα, το συνολικό χρέος – με βάση το σημερινό τρόπο λειτουργίας του συστήματος – αντίθετα θα αυξηθεί. Η στενή αλληλοσύνδεση μεταξύ πραγματικής και χρηματοοικονομικής σφαίρας παράγει φαινόμενα εντροπίας του συστήματος.
Αυτά που θα δούμε στη συνέχεια, ενδέχεται να είναι εφιαλτικά, αν ακολουθηθεί η συνταγή του 2008. Η σημερινή δημοσιονομική τόνωση να ζητηθεί πίσω από τους πολίτες, προκειμένου να συνεχισθεί ο σημερινός φαύλος κύκλος σε ένα υψηλότερο επίπεδο.
Η μόνη διέξοδος είναι η αλλαγή οικονομικού υποδείγματος, η εγκατάλειψη του νεοφιλελευθερισμού, η διαγραφή χρεών κρατών και νοικοκυριών, ιδιαίτερα των πλέον αδύναμων, η ενίσχυση των εισοδημάτων και της ζήτησης στην πραγματική οικονομία και ο περιορισμός των ξέφρενων χρηματο-οικονομικών συναλλαγών της παγκοσμιοποίησης.
Κάτι τέτοιο δεν συνάδει βέβαια, με τη διασπορά του φόβου που καλλιεργείται, την τόνωση του αυτισμού των ανθρώπων, την απομόνωσή τους και όλων αυτών που βλέπουμε να εκτυλίσσονται μπροστά μας.
Καλό θα ήταν, η περίοδος αυτή του αναγκαστικού εγκλεισμού μας, να γίνει αφορμή, για αναστοχασμό και περισυλλογή, για τη ζωή μας και τον τρόπο της, με τον εαυτό μας και τους άλλους, για το μέτρο, τις αξίες (όχι με την οικονομική σημασία, αλλά ενάντια σ’ αυτή), τα πραγματικά διακυβεύματα, για τον κόσμο όπου ζούμε και το πώς ενός καλύτερου αύριο, χωρίς αγκυλώσεις, παρωπίδες και ψευδαισθήσεις και χωρίς εγκλεισμό στον εαυτό μας.
ΠΗΓΕΣ
(1) Απόστολος Αποστολόπουλος: Ο κορωνοϊός, ο φόβος και οι παράπλευρες απώλειες 21 Μαρτίου 2020
https://slpress.gr/idees/o-koronoios-o-fovos-kai-oi-parapleyres-apoleies/
(2) Οι μεγαλύτερες επιδημίες που γνώρισε ο κόσμος
https://www.newsbeast.gr/health/arthro/431684/oi-megaluteres-epidimies-pou-gnorise-o-kosmos
Οι πανδημίες που κλόνισαν την ανθρωπότητα
https://www.sigmalive.com/news/local/176931/oi-pandimies-pou-klonisan-tin-anthropotita
«Flash back στην υγειονομική ιστορία της χώρας», συνέντευξη με την αναπληρώτρια καθηγήτρια Νεώτερης Ελληνικής Ιστορίας ΕΚΠΑ Κατερίνα Γαρδίκα 01/04/2017
https://www.healthview.gr/32222/flash-back-stin-igionomiki-istoria-tis-choras-sinentefxi-tin-anaplirotria-kathigitria-neoteris-ellinikis-istorias-ekpa-katerina-gardika/
(3) Βλέπε τη σχετική συζήτηση:
Coronavirus and philosophers EUROPEAN JOURNAL OF PSYCHOANALYSIS
http://www.journal-psychoanalysis.eu/coronavirus-and-philosophers/
Giorgio Agamben: The Invention of an Epidemic 26/02/2020
Giorgio Agamben: Coronavirus et état d’ exception
https://www.lautrequotidien.fr/new-blog/2020/3/3/giorgio-agamben-coronavirus-et-tat-dexception
Giorgio Agamben: Η κατάσταση εξαίρεσης προκαλούμενη από μία αδικαιολόγητη έκτακτη ανάγκη 2 Μαρτίου 2020
https://www.aftoleksi.gr/2020/03/02/tzortzio-agkampen-katastasi-exairesis-prokaloymeni-mia-adikaiologiti-ektakti-anagki/
Giorgio Agamben: Μολυσματική νόσος 19/3/20
http://www.anixneuseis.gr/μολυσματική-νόσος/
Αλέξανδρου Σχισμένου Ο αυτοπεριορισμός στα χρόνια της πανδημίας: Μια απάντηση στον Αγκάμπεν 16 Μαρτίου 2020
https://www.aftoleksi.gr/2020/03/16/o-aytoperiorismos-sta-chronia-tis-pandimias-mia-apantisi-ston-agkampen/
Davide Grasso: Agamben, le coronavirus et l’ état d’ exception  6 mars 2020
https://mars-infos.org/agamben-le-coronavirus-et-l-etat-d-4856
(4) Γιάννης Παπαμιχαήλ: Η πανδημία σαν πείραμα – πιλότος – Σκέψεις σε καραντίνα 15 Μαρτίου 2020
https://slpress.gr/idees/i-pandimia-san-peirama-pilotos-skepseis-se-karantina/
Αλέξανδρου Σχισμένου Ο αυτοπεριορισμός στα χρόνια της πανδημίας: Μια απάντηση στον Αγκάμπεν Αυτολεξεί 16 Μαρτίου 2020
https://www.aftoleksi.gr/2020/03/16/o-aytoperiorismos-sta-chronia-tis-pandimias-mia-apantisi-ston-agkampen/
Επίσης βλ. το ηλεκτρονικό περιοδικό Αυτολεξεί, που έχει ανοίξει τις στήλες του σε διάφορες παρεμβάσεις:
Η Ναόμι Κλάιν για τον κορονοϊό και τον καπιταλισμό της καταστροφής: Συνέντευξη της Ναόμι Κλάιν στο VICE 17 Μαρτίου 2020
https://www.aftoleksi.gr/2020/03/17/naomi-klain-ton-koronoio-ton-kapitalismo-tis-katastrofis/
(5) Νίκος Στραβελάκης Οικονομική Κρίση μην Κατηγορείτε το «Μαύρο Κύκνο» (κορονοϊό) March 18, 2020
https://www.paron.gr/2020/03/18/oikonomiki-krisi-min-katigoreite-ton-mayro-kykno-koronoio/
Γιάννης Πετρίδης:  Κορωνοϊός: Η πρώτη φορά στην Ιστορία που η παγκόσμια οικονομία θα «σβήσει» χωρίς πόλεμο! – Τι θα γίνει στην Ελλάδα
https://www.pronews.gr/oikonomia/diethnis-oikonomia/858507_koronaios-i-proti-fora-stin-istoria-poy-i-pagkosmia-oikonomia
Μάκης Ανδρονόπουλος: Το επικείμενο παγκόσμιο κραχ – Θα σώσουν τράπεζες ή κοινωνίες; 16 Μαρτίου 2020
https://slpress.gr/oikonomia/to-epikeimeno-pagkosmio-krach-tha-sosoyn-trapezes-i-koinonies/
Ζέζα Ζήκου: Τα «σινικά τείχη» του «helicopter money»… καταρρέουν
https://www.parapolitika.gr/stiles/zeza-zikoy/article/1039936/ta-sinika-teihi-tou-helicopter-money-katarreoun/
Η «τοξική» πεταλούδα της Κίνας… και η ειρωνεία της Ιστορίας!
https://www.parapolitika.gr/stiles/zeza-zikoy/article/1039058/i-toxiki-petalouda-tis-kinas-kai-i-eironeia-tis-istorias/