Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός και η αναγέννηση των Ελλήνων

Η προσφορά του πατρο-Κοσμά του Αιτωλού

ΠΑΠΑΡΟΚΑΔΕΣ

Γράφηκε κάπου πως «υπάρχουν πρόσωπα, που όταν πρόκειται να τα ιστορήσεις, πρέπει να είσαι πάντα γονατιστός». Ένα τέτοιο πρόσωπο είναι και ο Κοσμάς ο Αιτωλός!
Ήταν ένας λεπτός, ωχρός ανθρωπάκος, ως ενάμιση μέτρο ύψος, τυλιγμένος σ’ ένα ράσο τριμμένο, μ’ ένα ξεθωριασμένο σκούφο στο κεφάλι, χοντροπάπουτσα στα μικρά του πόδια, ένα μπαστούνι στό ’να χέρι και στο άλλο ένα κομποσκοίνι μ’ ένα σταυρό κρεμασμένο στην άκρη.

Το βαπτιστικό του όνομα, ήταν Κώνστας, το γένος Δημητρίου. Είχε γεννηθεί από ευσεβείς γονείς και από μικρός είχε δείξει την κλήση του προς την θρησκεία μα και προς τα γράμματα. Έλαβε καλή μόρφωση, ενώ ως διδάσκαλος, δίδαξε και ο ίδιος στην Ναυπακτία. Όταν ιδρύθηκε η περίφημος Αθωνιάδα Σχολή στο Άγιον Όρος, έσπευσε εκεί, ώστε να παρακολουθήσει φιλοσοφικά μαθήματα, ενώ επεδόθη στην μελέτη της Αγίας Γραφής και των Πατέρων της Εκκλησίας. Έλεγε ο ίδιος σχετικώς: «Μελετώντας το άγιον και ιερόν Ευαγγέλιον εύρον μέσα πολλά και διάφορα νοήματα τα οποία είναι όλα μαργαριτάρια, διαμάντια, θησαυρός, πλούτος, χαρά, ευφροσύνη, ζωή αιώνιος». Το 1759 εκάρη μοναχός στην μονή Φιλοθέου και εν συνεχεία χειροτονήθηκε ιερεύς.

Ζούσε μια ήρεμη ζωή στο μοναστήρι, μα η ψυχή, γνωρίζοντας ότι οι υπόδουλοι αδελφοί του υπέφεραν, δεν μπορούσε να ηρεμήσει.

Η δράση του – η ίδρυση σχολείων

 
Η εποχή που ο Κοσμάς ο Αιτωλός ξεκινά την δράση του, είναι μια δύσκολη εποχή. Χριστιανοί φυλακίζονταν και διώκονταν, και μόνον η αποδοχή της πίστεως του Μωάμεθ, τους απελευθέρωνε. Φόροι αβάσταχτοι τους βάραιναν και μόνον ο εξισλαμισμός τους απήλλασσε από αυτούς. Κοπέλες κλείνονταν στα χαρέμια ["Νεκρός": ο άγιος απελευθέρωσε πολλές, αγοράζοντάς τις με εράνους]. Αγόρια αρπάζονταν για να γίνουν γενίτσαροι.



Υπό αυτές τις συνθήκες, όχι μόνον άτομα, μα οικογένειες ολόκληρες ή και χωριά μαζί με τους ιερείς τους αναγκάζονταν να αλλαξοπιστήσουν, χάνοντας μαζί με την θρησκεία τους, την εθνική τους συνείδηση και την γλώσσα τους. Από 550.000 χριστιανοί που ζούσαν στη Μακεδονία, Ήπειρο και Αλβανία, είχαν απομείνει μόνο 50.000.

Πολλά ορεινά χωριά, δεν είχαν καν ιερείς. Οι άνθρωποι πέθαιναν, δίχως καν να κηδευτούν θρησκευτικά. Σχολεία, δεν υπήρχαν. Εκκλησιαστική ή γενικότερη αγωγή, ήταν ανύπαρκτη.
Ο Πατρο-Κοσμάς, περιόδευε σε όλη την Ελλάδα, με την γραπτή άδεια του Πατριαρχείου βεβαίως, που ενέκρινε το έργο του. Από την Κ/Πολη, το Άγιον Όρος και την Βόρειο Ήπειρο, ως την Πελοπόννησο, τα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου∙ σε πολλά δε εξ αυτών, πάνω από μία φορά. Έφτανε στις πλέον απομονωμένες περιοχές, ακόμα και στις χαρακτηριζόμενες ως “απάτητες”, προκειμένου να βρει και να διδάξει και τον τελευταίο ακόμα χριστιανό!



Μαζί του, είχε έναν σταυρό και ένα σκαμνί. Όπου πήγαινε να κηρύξει, έμπηγε τον σταυρό στην γη, κατά το αγιορείτικο συνήθειο, και ανέβαινε πάνω στο σκαμνί, προκειμένου να βλέπει και να τον βλέπουν όλοι και ξεκίναγε. «Δεν βλέπετε ότι αγρίευσε το Γένος μας από την αμάθειαν και εγίναμεν ωσάν θηρία;»! 

Η πρώτη του έννοια, ήταν να δημιουργήσει σχολεία, προκειμένου να μορφωθούν οι Έλληνες. Θεωρούσε το σχολείο ως το πρώτο θεμέλιο για την θρησκευτική και εθνική αναγέννηση των Ελλήνων και μιλούσε με ιδιαίτερο ζήλο γι’ αυτό, πείθοντας τον κόσμο, οι οποίοι με τα λιγοστά τους χρήματα, προσπαθούσαν να δημιουργήσουν σχολείο στην περιφέρειά τους. Συχνά, ακόμα και οι γυναίκες έδιναν τα φλουριά από τα στολίδια τους γι’ αυτόν τον σκοπό. Η μεγάλη δε έκπληξη ήταν, ότι καμμιά φορά προσέφεραν και Τούρκοι χρήματα, συγκινημένοι από τις παροτρύνσεις του!

Όχι λίγες φορές, προέτρεπε στην μετατροπή κάποιων εγκαταλελειμμένων εκκλησιών σε σχολεία, ενώ παρότρυνε ακόμα και το γκρέμισμα κάποιων παλαιών ήδη ημιερειπωμένων και εγκαταλελειμμένων, προκειμένου να γίνουν σχολεία, στα οποία τα παιδιά θα μάθαιναν για την πίστη τους, και από τα οποία θα έβγαιναν και οι αυριανοί μορφωμένοι παπάδες, για να λειτουργήσουν τις εκκλησίες μας:

«Δια να γνωρίσετε τον πραγματικό δρόμο του Θεού, πρέπει να μαθαίνετε γράμματα. Δεν μαθαίνονται όμως τα γράμματα χωρίς σχολείο. Δια τούτο σας συμβουλεύω να κάμετε γρήγορα σχολείο. Εκεί γυμνάζεται ο άνθρωπος και μανθάνει τι είναι Θεός, τι είναι άγιος, τι άγγελοι, τι δαίμονες, τι κακία, τι αρετή. Το σχολείο φωτίζει τους ανθρώπους.[...] Οι πρόγονοί μας, οι αρχαίοι Έλληνες, με τα γράμματα που εμάθαιναν εις τα σχολεία των, εγίνοντο σοφοί και εφώτιζαν την ανθρωπότητα. Με τα Ελληνικά γράμματα εστηρίχθη και διεδόθη ο Χριστιανισμός». Ίδρυσε πάνω από 250 σχολεία.

Το κηρυκτικό του έργο

 
Με τα κηρύγματά του, συνέπαιρνε τον κόσμο. «Εγώ», έλεγε προς τον λαό, «με την χάριν του Θεού, μήτε σακκούλα έχω, μήτε σπίτι, μήτε άλλο ράσο και το σκαμνί όπου έχω ιδικόν σας είνε, το οποίον εικονίζει τον τάφον μου. Ετούτος ο τάφος έχει την εξουσίαν να διδάξη βασιλείς, πατριάρχας, αρχιερείς, ιερείς, άνδρας και γυναίκας, νέους και γέροντες, και όλον τον κόσμον».

Προσπαθούσε δε να εμφυσήσει την σύμπνοια και την αγάπη μεταξύ των Χριστιανών, λέγοντας όλη την ώρα πως, η διχόνοια είναι η καταστροφή των Ελλήνων. Τους προέτρεπε να βοηθούν ο ένας τον άλλον στην ανάγκη και οι σχέσεις τους να διέπονται από αλληλοσεβασμό.
Τα ίδια και για τις σχέσεις των δύο φύλων. Σύμφωνα με την ευαγγελική περικοπή «ουκ ένι δούλος, ουδέ ελεύθερος, ουκ ένι άρσεν και θήλυ∙ πάντες γαρ υμείς εις εστέ εν Χριστώ Ιησού» (Γαλ., Γ 28), ο Πατρο-Κοσμάς συμβούλευε τους άνδρες να αλλάξουν συμπεριφορά προς τις γυναίκες τους, καθώς είχαν επηρεαστεί από την τουρκική νοοτροπία, η οποία ήθελε την γυναίκα κατώτερη, σκλάβα. Τους θύμιζε πως, σύμφωνα με την Γένεση, ο Δημιουργός έπλασε την γυναίκα από το πλευρό του, δηλαδή από την μέση, και όχι από το κεφάλι ή από τα πόδια, άρα ούτε ανώτερη είναι ούτε κατώτερη, παρά ισότιμη! «Ανδρα, μη μεταχειρίζεσαι τη γυναίκα σου σαν σκλάβα, διότι ο Χριστός εσταυρώθη δι’ εσέ και δι’ εκείνην, έχετε μίαν πίστιν, ένα βάπτισμα κι’ ο Θεός δεν την έχει κατωτέρα».

Τους εξηγούσε ακόμα ότι η γυναίκα είναι το θεμέλιο της οικογενείας και ότι η ευτυχία είναι αποτέλεσμα μιας αρμονικής συμβιώσεως, που κατορθώνει να αντιμετωπίζει όλες τις δυσκολίες με επιείκεια, κατανόηση και αμοιβαία υποχώρηση. Συμβούλευε επίσης τις γυναίκες να έχουν σεμνότητα, να είναι ταπεινές και σκεπασμένες, διότι διαφορετικά φανερώνουν ότι δεν είναι ευχαριστημένες από τον άνδρα τους και επιθυμούν άλλον.

Οι Τούρκοι αντιμετώπιζαν τους Χριστιανούς περίπου ως ζώα. «Όχι, δεν είστε όντα κατώτερα, ούτε σεις ούτε οι γυναίκες σας ούτε τα παιδιά σας. Είσθε τέκνα του Θεού. Επλάσθητε για τα μεγάλα και τα υψηλά. Η ψυχή και του ταπεινώτερου ανθρώπου πρωόρισται δια της πίστεως, του αγίου βαπτίσματος και των λοιπών μυστηρίων και των αγαθών έργων να λάμψη ως ο ήλιος, υπέρ τον ήλιον, να γίνη νύμφη του Χριστού».



Παραλλήλως, προσπαθούσε να τους εμψυχώσει, μιλώντας τους για τους Αρχαίους μας ηρωικούς προγόνους! Ηρακλής, Θησέας, Αχιλλέας, Αρχαία Αθήνα και Σπάρτη, Μ. Αλέξανδρος, παρήλαυναν από τις διηγήσεις του, σαν να τους είχε ζήσει ο ίδιος! Και από εκεί, πεταγόταν στο Βυζάντιο και στην Άλωση, δακρύζοντας για τον ηρωικό θάνατο του τελευταίου αυτοκράτορος Κωνταντίνου Παλαιολόγου. Πάντοτε δε, έκλεινε με την ίδια επωδό: «Και εμείς, αδέλφια, είμαστε γνήσιοι απόγονοι των ενδόξων αυτών προγόνων. Θα ελευθερωθούμε μια μέρα»!

«Το κορμί σας ας το καύσουν, ας το τηγανίσουν, τα πράγματά σας ας σας τα πάρουν μη σας μέλη, δώστε τα, δεν είναι ιδικά σας. ΨΥΧΗ και ΧΡΙΣΤΟΣ σας χρειάζονται. Ετούτα τα δύο όλος ο κόσμος να πέση, δεν ημπορεί να σας τα πάρη, έξω και τα δώσετε με το θέλημά σας». «Να ευφραίνεσθε όπου είσθε Ορθόδοξοι Χριστιανοί και να κλαίετε δια τους ασεβείς και τους αιρετικούς όπου περιπατούν εις το σκότος».

Το κήρυγμά του είχε τέτοια επίδραση, που επηρέαζε ακόμα και κακούργους. Στα βουνά της Βουβούσης συνάντησε, μια συμμορία ληστών, η οποία τρομοκρατούσε την περιφέρεια. Όταν όμως άκουσαν την διδασκαλία του, αυτή τους άγγιξε τόσο, ώστε μετανόησαν, άφησαν τα όπλα τους, και άλλοι κλείστηκαν σε μοναστήρι θρηνώντας για τα αμαρτήματα που είχαν διαπράξει, άλλοι έζησαν στην κοινωνία, ευεργετώντας τους συνανθρώπους τους, τους οποίους πριν έκλεβαν.

Δεν έκανε μόνο κηρύγματα απευθυνόμενα σε μεγάλο αριθμό ακροατών, παρά, πολύ συχνά, εδίδασκε ιδιαιτέρως, σε φτωχούς και πλούσιους, προσπαθώντας να φέρει στον δρόμο του Θεού, όποιον είχε λοξοδρομήσει.

Οι προφητείες του

 
Ο Κοσμάς ο Αιτωλός, εκτός από το σπουδαίο εκπαιδευτικό και θρησκευτικό του έργο, εκτός από την χριστιανική του απλότητα και την εν γένει αγιότητά του, είναι γνωστός και για τις διάφορες προφητείες, πολλές από τις οποίες είναι άκρως εντυπωσιακές για την ακρίβεια τους. Αξίζει να παραθέσουμε ορισμένες εξ αυτών, τις πιο χαρακτηριστικές και τις πιο εντυπωσιακές:

«Το ποθούμενον θα γίνη στην τρίτη γενεά. Θα το ιδούν τα εγγόνια σας». Πράγματι τρεις γενιές μετά (κάθε γενιά, υπολογίζεται στα 25 έτη), επετεύχθη το «ποθούμενον», δηλαδή η απευλευθέρωσις της Ελλάδος από τον Τούρκικο ζυγό!

«Θα’ ρθουν οι κόκκινοι σκούφοι κι ύστερα οι Άγγλοι επί 54 χρόνια, και κατόπιν θα γίνη Ρωμαίικο». Η προφητεία αυτή ελέχθη στην Κεφαλληνία, αναφορικά με την απελευθέρωση της Επτανήσου.

«Κόκκινοι σκούφοι», ονομάζονται οι Γάλλοι στρατιώτες, λόγω του χρώματος των καλυμμάτων της κεφαλής τους. Και πράγματι, μετά τους Ενετούς, στα Επτάνησα, εγκαταστάθηκαν οι Γάλλοι, και μετά την αποχώρησή τους, ήλθαν οι Άγγλοι, η παραμονή των οποίων διήρκεσε 54 έτη (1810-1864), όσα ακριβώς είχε προφητεύσει ο Άγιος!

«Θα έλθη όταν σμίξουν αυτά εδώ», απάντησε ο Κοσμάς ο Αιτωλός, δείχνοντας δύο δενδρύλλια, όταν τον ρώτησαν στα Τσαραπλανά της Ηπείρου «πότε θα έρθει το ποθούμενον;»! Τα δύο αυτά δέντρα, μεγάλωσαν, πάχυναν και τελικά έσμιξαν το 1912. Εκείνη την χρονιά, ο Ελληνικός Στρατός απελευθέρωσε την Ήπειρο κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους!

«Θα γίνης μεγάλος άνθρωπος, θα κυριεύσης όλη την Αρβανιτιά [...]. Θα αφήσεις μεγάλο όνομα στην οικουμένη. Και στην Πόλι θα πας, μα με κόκκινα γένεια. Αυτή είναι η θέληση της θείας προνοίας». Αυτά τα λόγια, τα είπε προς τον Αλή Πασά των Ιωαννίνων. Πράγματι, εκείνος, πήγε στην Πόλη, μα όχι ως κατακτητής όπως πίστευε και ονειρευόταν, μα ως ηττημένος, και πράγματι με κόκκινα γένια, μέσα στα αίματα, όταν έστειλαν το κομμένο κεφάλι του στον Σουλτάνο.

«Θα δήτε στον κάμπο αμάξι, χωρίς άλογα, να τρέχη γρηγορώτερα από τον λαγό». Σαφής προφητεία για το αυτοκίνητο!

«Θα’ ρθη καιρός, που οι άνθρωποι θα ομιλούν από ένα μακρυνό μέρος σε ένα άλλο, σαν να’ τανε σε πλαγινά δωμάτια, π.χ. από την Πόλι στη Ρωσσία». Πόσο πιο καλή περιγραφή θα μπορούσε να κάνει του τηλεφώνου!

«Οι άνθρωποι θά μείνουν πτωχοί, γιατί δέν θάχουν αγάπη στά δένδρα». Το οικολογικο πρόβλημα, προϊδωμένο μια εποχή, που δεν θα μπορούσαν να φανταστούν καν τι μπορεί να είναι!



Η σχέση του με τους Τούρκους και τους Εβραίους και το τέλος του
 

Ο κόσμος τον αγαπούσε, ακόμα και οι ίδιοι οι Τούρκοι, πολλοί εκ των οποίων άκουγαν με ιδιαίτερο σεβασμό τα κηρύγματά του. Εμισείτο όμως θανασίμως από τους Εβραίους! Ένας από τους λόγους, ήταν ότι παρότρυνε τους Χριστιανούς να μην κάνουν τα παζάρια τους την Κυριακή (ημέρα αργίας των Χριστιανών), αλλά Σάββατο (ημέρα αργίας των Εβραίων). «Αδελφοί μου, πρέπει να εργαζώμεθα τας εξ ημέρας και την Κυριακή να σχολάζωμεν και να πηγαίνωμεν εις την Εκκλησίαν. Το κέρδος που γίνεται την Κυριακήν είναι καταραμένον».

["Νεκρός": Αναλυτικά για τη σχέση του αγίου με τους Εβραίους δες στο άρθρο "Πατροκοσμάς και Εβραίοι" στην ΟΟΔΕ].

Έτσι, λοιπόν, στην Κέρκυρα για παράδειγμα, όταν ο Πατρο-Κοσμάς έφτασε εκεί στις 13 Ιουλίου 1777, οι Εβραίοι μοίρασαν χρήματα πολλά σε “μπράβους”, για να τον κακοποιήσουν. Και όταν στον λόγο του στράφηκε κατά των εκμεταλλευτών του λαού και κατά των Εβραίων, τα πληρωμένα στοιχεία όρμησαν εναντίον του. Όμως, ο λαός, που τον αγαπούσε, τον προστάτευσε, ύστερα από άγρια συμπλοκή. Τότε μάλιστα, σχίστηκε και το αγιορείτικο πουκάμισο του αγίου, και κομμάτια του τα πήραν οι χωρικοί, φυλάσσοντας τα σε κάποιο εξωκλήσι, μέσα σε μια χρυσή θήκη, καθώς τα θεωρούσαν θαυματουργά.

Ο ίδιος, για την σχέση του με τους Εβραίους έγραφε χαρακτηριστικώς προς τον αδελφό του: «Δέκα χιλιάδες χριστιανοί με αγαπώσι και ένας με μισεί. Χίλιοι Τούρκοι με αγαπώσι και ένας όχι τόσον. Χιλιάδες Εβραίοι θέλουν τον θάνατόν μου και ένας όχι»!

Και πράγματι, λες και το είχε προφητεύσει και αυτό, ανάμεσα στις τόσες άλλες του προφητείες, τον θάνατό του τον προκάλεσαν εμμέσως οι Εβραίοι! Συγκεκριμένως, οι Εβραίοι της Ηπείρου τον συκοφάντησαν προς τις Τουρκικές Αρχές ότι τάχα είναι όργανο των Ρώσσων και υποκινητής επαναστάσεως, και αφού έδωσαν αρκετά χρήματα στον Κουρτ πασά του Βερατίου, πέτυχαν την θανάτωσή του.



Τον συνέλαβαν οι Τούρκοι δήμιοι του και τον οδήγησαν στον τόπο της εκτελέσεώς του, δίπλα από τον ποταμό Άψο, όπου και του ανήγγειλαν την θανατική καταδίκη του. Εκείνος, που από παλιά προσευχόταν να αξιωθεί να πεθάνει για την πίστη του Χριστού, γονάτισε για να ευχαριστήσει τον Θεό. Εν συνεχεία, αφού σηκώθηκε και ευλόγησε τα τέσσερα σημεία του ορίζοντος, όπως κάνουν οι ιερείς στην λειτουργία, έτεινε τον τράχηλό του στους δήμιους του. Αρνήθηκε να του δέσουν τα μάτια. Τον κρέμασαν από ένα δέντρο. Ήταν 24 Αυγούστου, 1779, ημέρα Σάββατο.

Το λείψανό του πετάχτηκε από τους δήμιούς του στο ποτάμι, απ’ όπου το ανέσυραν ευλαβείς χριστιανοί και το έθαψαν στο ναό των Αγίων Πάντων του χωριού Καλικόντασι.

Στο ίδιο σημείο, ο γνωστός Αλή Πασάς των Ιωαννίνων, που εκτιμούσε τον Άγιο ιδιαιτέρως, ανήγειρε με δική του δαπάνη, μεγαλοπρεπή ναό, ενώ διέταξε την κατασκευή αργυράς θήκης, ώστε να φυλαχθεί ή τιμία κάρα του. Μάλιστα, όταν ένας μουσουλμάνος κατηγόρησε τον Αλή γι’ αυτήν του την πράξη υπέρ ενός χριστιανού, εκείνος απάντησε: «Φέρτε μου ένα μουσουλμάνο σαν κι’ αυτόν τον χριστιανό, και να του φιλήσω τα πόδια»!



Ήδη, οι Χριστιανοί και πριν τον θάνατό του, τον θεωρούσαν άγιο, πολύ δε περισσότερο ύστερα από αυτόν∙ η δε Εκκλησία επικύρωσε την λαϊκή συνείδηση, ανακηρύσσοντας τον ως τέτοιον την 20η Απριλίου 1961. 

Μηνάς Κασιμάτης - Φιλίστωρ

----------

• Πρωτοδημοσιεύτηκε στο πολύ ενδιαφέρον περιοδικό ΕΣΥ. Στοιχεία γι' αυτό βλέπε στην πηγή του post. Το τεύχος με το άρθρο είναι εδώ: http://en.calameo.com/read/000108196e88a7afba840