Το κυνήγι της μεταθανάτιας «συνειδητότητας» είναι το «δισκοπότηρο» της επιστήμης, της φιλοσοφίας και της λογοτεχνίας, από τον Φρανκενστάιν, το εμβληματικό μυθιστόρημα της Σέλεϊ, μέχρι την σύγχρονη επιστημονική φαντασία.
Με την τέχνη να έχει καταθέσει ήδη τους ηθικούς και κοινωνικούς προβληματισμούς που προκύπτουν από την «μεταφορά» της συνείδησης ενός νεκρού ανθρώπου σε ψηφιακά αρχεία, όπως «κατεβάζουμε» μουσική και ταινίες από το διαδίκτυο - ή σε ένα νέο σώμα, όπως στο μυθιστόρημα της Σέλεϊ - η είδηση ότι οι επιστήμονες κατάφεραν να αποκαταστήσουν μέρος των λειτουργιών νεκρών εγκεφάλων χοίρων, ώρες μετά τον θάνατό τους, είναι βέβαιο πως θα πυροδοτήσει νέο γύρο φιλοσοφικών συζητήσεων πάνω σε ζητήματα δεοντολογίας.
Οι επιστήμονες κατάφεραν να αποκαταστήσουν την κυτταρική λειτουργία σε 32 εγκεφάλους χοίρων που ήταν νεκροί για ώρες, ανοίγοντας νέους δρόμους προς τη θεραπεία εγκεφαλικών νοσημάτων και βλαβών και επαναπροσδιορίζοντας, ταυτόχρονα, τον ορισμό του εγκεφαλικού θανάτου, στον πυρήνα του.
Επανεκκίνηση
Στο περιοδικό Nature οι ερευνητές της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Γέιλ παρουσίασαν ένα σύστημα σχεδόν ανάλογο με μια μηχανή αιμοκάθαρσης, που ονομάζεται BrainEx, το οποίο αποκαθιστά την κυκλοφορία και τη ροή οξυγόνου σε έναν νεκρό εγκέφαλο. Οι ερευνητές δεν χρειάστηκε να σκοτώσουν τα ζώα για τους σκοπούς του πειράματος, αλλά προμηθεύτηκαν τα κεφάλια των χοίρων από μια μονάδα επεξεργασίας τροφίμων. Τεχνικά, οι εγκέφαλοι των χοίρων παρέμειναν νεκροί, αφού, κατά το πείραμα, δεν έδειξαν κανένα σημάδι της οργανωμένης ηλεκτρικής νευρικής δραστηριότητας που απαιτείται για συνείδηση και επίγνωση.
«Από κλινική άποψη δεν επρόκειτο για ζωντανό εγκέφαλο» δήλωση ο Νενάντ Σεστάν, νευροεπιστήμονας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Γέιλ.
Το νέο σύστημα κράτησε τους εγκεφάλους σε πολύ καλύτερη κατάσταση από τους εγκεφάλους που αφέθηκαν να αποσυντεθούν μόνοι τους, αποκαθιστώντας λειτουργίες όπως η ικανότητα να λαμβάνουν γλυκόζη και οξυγόνο, για έως και έξι ώρες κάθε φορά. Οι ερευνητές λένε ότι η τεχνική αυτή θα μπορούσε να δώσει σημαντική ώθηση στις μελέτη της ανθρώπινης υγείας, κυρίως των διαταραχών και των ασθενειών του εγκεφάλου.
«Είναι μια πλατφόρμα που θα μπορούσε να μας βοηθήσει να καταλάβουμε καλύτερα πώς να αντιμετωπίζουμε ασθενείς που υπέστησαν καρδιακές προσβολές και έχουν χάσει τη φυσιολογική ροή αίματος στον εγκέφαλο», προσθέτει η Κάρα Ράμος, διευθύντρια του προγράμματος Νευροηθικής στο Αμερικανικό Εθνικό Ινστιτούτο Νευρολογικών Διαταραχών και Εγκεφαλικών Επεισοδίων. «Ενισχύει πραγματικά την ικανότητά μας να μελετάμε τα κύτταρα, όπως αυτά υπάρχουν μεταξύ τους, με μεγάλο, τρισδιάστατο, περίπλοκο τρόπο».
Ωστόσο, όπως σημειώνει το National Geographic, η ανακάλυψη ανοίγει σημαντικά ερωτήματα ηθικής, μια συζήτηση που οι ίδιοι οι ερευνητές καλωσορίζουν.
«Αυτή είναι μια εξαιρετική και πολύ ελπιδοφόρα εξέλιξη για τη νευροεπιστήμη. Προσφέρει άμεσα ένα πολύ καλύτερο μοντέλο για τη μελέτη του ανθρώπινου εγκεφάλου, το οποίο είναι εξαιρετικά σημαντικό, δεδομένου του μεγάλου αριθμού ανθρώπων που πάσχουν από ασθένειες του μυαλού και του εγκέφαλου», λέει η Νίτα Φαραχανί, βιοηθικός στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Ντιουκ. «Προκαλεί επίσης πολλές θεμελιώδεις παραδοχές που είχαμε στη νευροεπιστήμη, όπως το ότι από τη στιγμή που υπάρχει μια απώλεια οξυγόνου στον εγκέφαλο, είναι μια μη αναστρέψιμη πορεία προς τον οργανικό θάνατο», προσθέτει. «Αυτό αποδεικνύεται ότι δεν είναι αληθές. Και επειδή αυτό δεν είναι αλήθεια, υπάρχουν αρκετά, πολύ βαθιά ηθικά και νομικά ζητήματα που εγείρονται».
Προσδιορίζοντας τον θάνατο
Ο θάνατος είναι το τέλος, αλλά ο αριθμός των πραγματικά μη αναστρέψιμων αποτελεσμάτων του έχει συρρικνωθεί με την πάροδο του χρόνου. Για χιλιετίες, οι άνθρωποι θεωρούνταν νεκροί από τη στιγμή που σταματούσαν να αναπνέουν και οι καρδιές τους έπαυαν να χτυπούν. Η εφεύρεση της τεχνητής αναπνοής επέτρεψε στους οργανισμούς να παραμείνουν ζωντανοί για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, ενώ, δεκαετίες βελτιώσεων στην καρδιοχειρουργική και τις μεταμοσχεύσεις σημαίνουν ότι ακόμη και μια σταματημένη καρδιά μπορεί να μην είναι απαραίτητα το τέλος.
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι πιο πολύπλοκος. Αυτό το υψηλής απόδοσης «μηχάνημα» απαιτεί συνεχής παροχή πλούσιου σε οξυγόνο αίμα για να δουλέψει στο έπακρο. Αν η ροή του αίματος διακοπεί, χάνουμε τη συνείδηση μετά από μερικά δευτερόλεπτα. Μέσα σε πέντε λεπτά, τα αποθέματα των ζωτικών μορίων του εγκεφάλου όπως η γλυκόζη και το ATP - η παγκόσμια μέτρηση της χημικής ενέργειας του σώματος - εξαντλούνται.
Ο εγκέφαλος εισέρχεται στη συνέχεια σε ένα «σπιράλ» θανάτου που μέχρι τώρα οι επιστήμονες θεωρούσαν μη αναστρέψιμο: Οι ευαίσθητες χημικές ουσίες των νευρικών κυττάρων εκλύονται, η συσσώρευση διοξειδίου του άνθρακα κάνει το αίμα του εγκεφάλου πιο όξινο και οι διαρροές ενός ισχυρού νευροδιαβιβαστή που ονομάζεται γλουταμινικό οξύ γίνονται γρήγορα τοξικές. Σύντομα, τα ένζυμα που διασπούν τον νευρικό ιστό έρχονται σε απευθείας σύνδεση και οι μικρότερες δομές και τα αιμοφόρα αγγεία του εγκεφάλου διαρρηγνύονται και σπάνε.
Όσο περισσότερο γινόταν κατανοητή αυτή η διαδικασία από τους επιστήμονες, τόσο περισσότερο την ενσωμάτωναν στον ορισμό του ίδιου του θανάτου. Το 1968, μια επιτροπή γιατρών που συστάθηκε από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ ανέπτυξε έναν ορισμό - ορόσημο: Το «μη αναστρέψιμο κώμα», αυτό που αποκαλούμε εγκεφαλικό θάνατο. Δηλαδή, απόλυτη έλλειψη ανταπόκρισης, αδυναμία αναπνοής, απόλυτη έλλειψη αντανακλαστικών και απουσία σημαδιών μεγάλης κλίμακας ηλεκτρικής δραστηριότητας στον εγκέφαλο.
Όμως υπήρξαν ενδείξεις μεγαλύτερης ανθεκτικότητας στον εγκέφαλο. Μερικά μέρη των εγκεφαλικών κυττάρων, όπως τα μιτοχόνδρια που επεξεργάζονται τη χημική ενέργεια, εξακολουθούν να λειτουργούν έως και 10 ώρες μετά το θάνατο. Σε γάτες και μακάκους, έχει επιτευχθεί εγκεφαλική ανάκαμψη μετά από μια πλήρη ώρα διακοπής της ροής του αίματος, με προσεκτική αποκατάσταση της κυκλοφορίας.
Αλλά και στους ανθρώπους υπάρχουν μερικές ανάλογες περιπτώσεις. Το 2007, οι ερευνητές ανέφεραν ότι μια γυναίκα που υπέστη οξεία υποθερμία - με θερμοκρασία σώματος μικρότερη από 18 βαθμούς - έκανε πλήρη νευρολογική ανάκαμψη.
Θρέφοντας τον νεκρό εγκέφαλο
Το BrainEx αποτελείται από αντλίες και φίλτρα ελεγχόμενα από ηλεκτρονικό υπολογιστή, τα οποία στέλνουν ένα θρεπτικό διάλυμα στο νεκρό εγκέφαλο, με ροή που μιμείται τη φυσική κυκλοφορία του αίματος στο σώμα. Το διάλυμα βασίζεται στην αιμοσφαιρίνη, την πρωτεΐνη που μεταφέρει οξυγόνο στα ερυθρά αιμοσφαίρια, και μπορεί να εμφανίζεται σε υπερηχογραφικές σαρώσεις, έτσι ώστε οι ερευνητές να μπορούν να παρακολουθούν τη ροή του μέσω του εγκεφάλου.
Η ομάδα έλαβε μέτρα για να εξασφαλίσει ότι οι εγκέφαλοι δεν θα «ξυπνήσουν» με κανέναν τρόπο, πόσο μάλλον να έχουν επίγνωση της διαδικασίας. Αν και κανένας από τους εγκεφάλους στο πείραμα δεν έδειξε κανένα σημάδι ενεργοποίησης, οι ερευνητές ήταν έτοιμοι να διαχειριστούν την αναισθησία και να μειώσουν τις θερμοκρασία του εγκεφάλου, για κάθε ενδεχόμενο. Επιπλέον, η ομάδα πρόσθεσε χημικές ενώσεις στο διάλυμα λύση για να εμποδίσει τη νευρική δραστηριότητα.
Αλλωστε, όπως ξεκαθαρίζει ο Στέφεν Λάθαμ, διευθυντής του Διεπιστημονικού Κέντρου Βιοηθικής του Γέηλ, δεν ήταν ποτέ στόχος της εν λόγω έρευνας να αποκατασταθεί η συνείδηση.
Πρώτον, η ομάδα έλεγξε αν το BrainEx θα μπορούσε να αποκαταστήσει την κυκλοφορία στον εγκέφαλο, ακόμη και στα πιο μικρά αιμοφόρα αγγεία του. Μπορεί. Οι ερευνητές επιβεβαίωσαν επίσης ότι τα αιμοφόρα αγγεία του εγκεφάλου ήταν σε αρκετά καλή κατάσταση ώστε να μπορούν να διασταλούν ως αντίδραση στα φάρμακα. Στη συνέχεια έλεγξαν πόσο καλά διατηρούσε το BrainEx τη συνολική δομή του εγκεφαλικού ιστού. Το αποτέλεσμα ήταν εντυπωσιακό: Ως επί το πλείστον, οι εγκέφαλοι που έλαβαν BrainEx συγκρίνονταν με τους εγκεφάλους σε ζώντα ζώα ή εγκεφάλους μία ώρα μετά τον θάνατο και ήταν πολύ πιο άθικτοι από τους εγκέφαλους που εξετάστηκαν 10 ώρες μετά τον θάνατο.
Και καθώς παρακολουθούσαν τις χημικές διαφορές στο διάλυμα που έρεε στον εγκέφαλο, οι ερευνητές διαπίστωσαν σημάδια επανεκκίνησης του μεταβολισμού στον εγκέφαλου. Αν και οι επιστήμονες εξασφάλιζαν ότι οι πειραματικοί εγκέφαλοι δεν θα είχαν δραστηριότητα μεγάλης κλίμακας, πήραν μικρές φέτες εγκεφαλικού ιστού για να ελέγξουν εάν οι νευρώνες του ιππόκαμπου (σσ. μέρος του εγκεφάλου) μπορούν να ενεργοποιηθούν μετά τη θεραπεία. Μπορούσαν. Αυτό είναι ίσως και το σημαντικότερο επίτευγμα του πειράματος, αφού σημαίνει ότι, καταρχήν, αυτοί οι νευρώνες φαίνονται ικανοί νευρικής δραστηριότητας.
Η ηθική πτυχή
Για τους ειδικούς στην βιοηθική, η επιστήμη αιχμής χρειάζεται μια προσαρμοσμένη «επιστημονική ηθική». Υπάρχει ένα ισχυρό σχετικό νομικό πλαίσιο αλλά η ανάπτυξη και εφαρμογή νέων νευροτεχνολογιών μπορεί να απαιτήσει την εξέλιξη νέων ηθικών προτύπων.
Για παράδειγμα, η νέα ανακάλυψη ανοίγει ερωτήματα σχετικά με τη δεοντολογική χρήση των ζώων σε πειράματα. Σήμερα ισχύουν κανόνες για τα ζωντανά πειραματόζωα δεδομένου ότι μπορούν να βιώσουν πόνο ή αγωνία. Αλλά ποιοι κανόνες ισχύουν για τους εγκεφάλους νεκρών ζώων που έχουν υποστεί αγωγή με BrainEx, ειδικά αν υπάρχει πιθανότητα έστω και μερικής αναζωογόνησης; Για κάποιους νευροηθικούς, αυτή η αναζωογόνηση θα σημαίνει ότι πλέον το πείραμα γίνεται σε ζωντανό οργανισμό και όχι σε νεκρό ιστό.
Λένε επίσης ότι οι ηθικές συνέπειες του BrainEx οδηγούν στην επόμενη λογική ερώτηση: Θα ίσχυαν και για τον άνθρωπο; Και μέχρι σε ποιο βαθμό;
Για παράδειγμα, η διάδοση του BrainEx θα μπορούσε να περιπλέξει τη διαδικασία της δωρεάς οργάνων, θολώνοντας τα όρια εγκεφαλικού θανάτου. Ωστόσο, ο διευθύνων σύμβουλος ενός από τα μεγαλύτερα δίκτυα δωρεάς οργάνων των ΗΠΑ δεν βλέπει το BrainEx ως πρόβλημα, αφού οι δωρητές οργάνων που δηλώνονται νεκροί έχουν υποστεί απώλεια οξυγόνου πολύ πέρα από το χρονικό όριο της μελέτης. Αντίθετα, θα μπορούσε να βελτιώσει ακόμη και τη δωρεά οργάνων, αφού, εάν ο ασθενής έχει κηρυχθεί νεκρός ακόμη και μετά από θεραπεία με BrainEx, τα όργανά του θα μπορούσαν να είναι πιο βιώσιμα για δωρεά.
Αν η συζήτηση βαθύνει γύρω από το BrainEx, τότε θα αγγίξει τον ορισμό του ίδιου του θανάτου. Διότι, όπως το θέτουν οι ειδικοί που μίλησαν στο National Geographic, μπορεί η ανακάλυψη αυτή να οδηγεί σε ανάκτηση συνείδησης, «αλλά είμαστε ένα βήμα πιο κοντά σε αυτή τη δυνατότητα»…
Πηγή: tvxs.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου