Χαθήκαμε μεσ’… τα ντουμάνια

 
του Λεωνίδα Αποσκίτη
Ένα μεγάλο δίδαγμα του 20ου αιώνα είναι πως τα ιδεολογικά μορφώματα έρχονται και παρέρχονται, αλλά οι θρησκείες παραμένουν ακλόνητες.
Ο Κάρολος Μαρξ, μιλώντας για την θρησκεία χωρίς καμμιά απαξιωτική πρόθεση, σε αντίθεση με τους περισσότερους «μαρξιστές» στη συνέχεια, έλεγε τα παρακάτω: «Η θρησκευτική καχεξία είναι, κατά ένα μέρος, η έκφραση της πραγματικής καχεξίας και, κατά ένα άλλο, η διαμαρτυρία ενάντια στην πραγματική καχεξία. Η θρησκεία είναι ο στεναγμός του καταπιεζόμενου πλάσματος, η θαλπωρή ενός άκαρδου κόσμου, είναι το πνεύμα ενός κόσμου απ’ όπου το πνεύμα έχει λείψει.  
Η θρησκεία είναι το όπιο του λαού». (Κριτική της Εγελιανής Φιλοσοφίας του Κράτους και του Δικαίου, εκδ. Παπαζήση, 1978).
Ο εμπνευστής του κομμουνισμού θεωρούσε πρέπον ότι αυτή η «απατηλή ευτυχία» πρέπει να αντικατασταθεί από μια ορθολογικά δομημένη ρεαλιστική ευτυχία, εκφράζοντας έτσι το πνεύμα του διαφωτισμού της εποχής του.
Κι όμως, διαψεύσθηκε με την επανεμφάνιση της θρησκείας στην καρδιά της κοινωνικής και πολιτικής σφαίρας.

Μετά την Γαλλική Επανάσταση, οι νεωτερικοί άνθρωποι πίστεψαν ότι μπορεί να εκδιώξουν την θρησκεία από την δημόσια σφαίρα, αλλά αυτή είχε την τελευταία λέξη. Οι Ροβεσπιέροι και οι Κομισσάριοι που την προόριζαν για το μουσείο της ιστορίας εκτίθενται σήμερα οι ίδιοι ως κέρινα ομοιώματα στις αίθουσές του.
 
Η Γαλλία δεν έπαψε ποτέ να παραμένει πολιτισμικά καθολική, όπως η Ρωσσία του Λένιν έμεινε ορθόδοξη και η Τουρκία του Ατατούρκ επιστρέφει ραγδαία στην μουσουλμανική της ταυτότητα.
Ο Στάλιν το κατάλαβε καλά αυτό τον 20ο αιώνα, όταν, μετά την αρχική υποχώρηση των σοβιετικών στο ανατολικό μέτωπο, απευθύνθηκε στο ορθόδοξο αίσθημα των Ρώσσων για να ανεβάσει το φρόνημα των μαχητών και του λαού, ως άλλος Ιβάν ο Τρομερός.
 
Είναι γνωστές οι φωτογραφίες των στελεχών του Κόκκινου Στρατού και των στρατευμάτων που ευλογούνται από Ρώσσους ιερείς στο μέτωπο.
Στις αρχές του 21ου αιώνα, ήταν ο Ούγκο Τσάβες που σφράγισε την ολοκλήρωση ενός ασταθούς κύκλου επαναστατικών κινημάτων στην ήπειρό του. Γνήσιο τέκνο της «Θεολογίας της Απελευθέρωσης» και των διδαχών του Καμίλιο Τόρες, ο Τσάβεζ αναβάθμισε την μπολιβαριανή παράδοση και την εθνοδημοκρατική εικόνα της Λατινικής Αμερικής διεθνώς. Δίπλα του στάθηκαν και πολέμησαν πολύ πιο αποτελεσματικά τον «αμερικανικό ιμπεριαλισμό» χθεσινοί μαοϊκοί, λενινιστές και οπαδοί του Τσε Γκεβάρα, κάνοντας πράξη αυτό που έλεγε ο Μάο, ότι ο επαναστάτης μέσα στον λαό του πρέπει να κινείται «σαν το ψάρι στο νερό».

Ιδιαίτερα στον ισλαμικό κόσμο, από τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα, το πολιτικό Ισλάμ εκτόπισε τα κοσμικά εθνικοαπελευθερωτικά και μπααθικά κινήματα, καθώς και την μαρξιστική ιδεολογία, από τους κόλπους των αραβικών και μουσουλμανικών κοινωνιών.
 
Πουθενά στον μουσουλμανικό κόσμο ο εθνικισμός δεν κατάφερε να αφομοιώσει την θρησκεία με τον τρόπο που τελικά το Ισλάμ αφομοίωσε τον εθνικισμό. Για όλα αυτά, και την μεγάλη περιπέτεια του αραβικού κόσμου τον 20ο αιώνα, διαπραγματεύεται με γλαφυρό τρόπο το βιβλίο του Λιβανέζου συγγραφέα Αμίν Μααλούφ, «Η Απορρύθμιση του Κόσμου» (Εκδ. Ωκεανίδα, 2010).
Για χρόνια πιστεύαμε ότι ο κομμουνισμός έχει καθιερωθεί στην Ρωσσία σε βάρος της ορθόδοξης πίστης, κι όμως, προτού συμπληρωθούν καλά-καλά 70 χρόνια, η κομμουνιστική ιδεολογία «είχε ήδη αποβληθεί σαν μόσχευμα που ξεράθηκε» (Μααλούφ) και η ορθόδοξη πίστη ξανάνθισε.
 
Μιλάγαμε, πριν την δεκαετία του ’90, με φίλους από ανατολικές χώρες για τις θρησκευτικές παραδόσεις και αντιμετωπίζαμε μια αλαζονική απαξίωση του στυλ «αυτά έχουν ξεπεραστεί»… Κι όμως, οι ίδιοι που πίστευαν ότι αντιπροσώπευαν τον «νέο άνθρωπο» του σοσιαλισμού, σφάζονταν μετά από λίγο μεταξύ τους για θρησκευτικούς λόγους.

Το γεγονός αυτό, είτε μας αρέσει είτε όχι, ερμηνεύεται από το ότι οι θρησκευτικές καταβολές είναι πιο ανθεκτικές από τις επίκτητες ιδεολογικές πεποιθήσεις γιατί προσφέρουν στους ανθρώπους μια σταθερή και μόνιμη συνέχεια με το παρελθόν τους και την ταυτότητά τους.
Ο Ρώσσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν εκθειάζει συνεχώς τους στενούς δεσμούς μεταξύ του Κρεμλίνου και της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Ο ίδιος έχει διακηρύξει ανοιχτά ότι οι δύο πόλοι που στηρίζεται η δύναμη και η εθνική κυριαρχία της Ρωσσίας είναι οι πυρηνικές της κεφαλές και η ορθόδοξή της παράδοση.
Σε ένα ανάλογο κρεσέντο, ο Ερντογάν είχε πει πριν από χρόνια ότι οι λόγχες της σημερινής Τουρκίας είναι οι χιλιάδες μιναρέδες των τζαμιών της.

Η επιστροφή του Θεού και η αναβίωση του ρόλου των θρησκειών είναι, λοιπόν, intra muros, στην προσπάθεια των λαών να αντισταθούν σε ένα διεφθαρμένο παγκόσμιο οικονομικο-πολιτικό σύστημα που τους φθείρει ώς τα βάθη της ψυχής τους.
Όσο για εμάς τους νεοέλληνες, μην ξεχνάμε ποτέ το πώς διατηρήθηκε η ελληνικότητα μέχρι τις μέρες μας μετά την ελληνιστική περίοδο: με την γλώσσα του Βυζαντινού κράτους και της Εκκλησίας. Και παραμένει ζωντανή.