Δημοφάντης: Ἠ. Λιαμῆς: Παιδεία: πληγὲς καὶ ὁράματα

Τετάρτη 13 Σεπτεμβρίου 2017

Ἠ. Λιαμῆς: Παιδεία: πληγὲς καὶ ὁράματα

Ἠλίας Λιαμῆς

Ἀπὸ ὅλα τὰ κακῶς κείμενα στὸν τόπο μας, τὸ ἑλληνικὸ σχολεῖο καὶ ἡ παιδεία ποὺ παρέχεται μέσα σ ́ αὐτὸ φαίνεται νὰ πληγώνει περισσότερο. Καὶ αὐτὸ συμβαίνει, διότι ὅλο τὸ πλέγμα τῆς κακοδαι μονίας, ποὺ χρόνια τώρα βαραίνει τὴν καθημερινότητά μας ἔρχεται σὲ ἀντιδιαστολὴ μὲ τὴ φρεσκάδα τῶν νέων ψυχῶν ποὺ ξεκινᾶνε τὴ ζωή τους καὶ τὰ νεανικά τους ὄνειρα.

Δυστυχῶς ἢ εὐτυχῶς, τίποτε ἀπὸ τὰ λόγια ἢ τὰ ἔργα τῶν ἀνθρώπων δὲν εἶναι ἄχρωμο καὶ οὐδέτερο. Καὶ τὰ δυό, παρὰ τὶς ὅποιες προθέσεις, χρωματίζονται ἀπὸ τὶς προσωπικὲς πεποιθήσεις, τὰ συναισθήματα, τὶς ἐμμονές, τὰ τραύματα καὶ τοὺς στόχους ἐκείνου ποὺ μιλάει καὶ ἐνεργεῖ. Μόνον ἀφελεῖς μποροῦν νὰ πιστέψουν πὼς μπορεῖ νὰ ἀρθρωθεῖ λόγος ἄχρωμος καὶ οὐδέτερος, στηριγμένος σὲ ἀπρόσωπες ἀρχές, ἀλλὰ καὶ πὼς μπο ροῦν νὰ πραγματοποιηθοῦν ἔργα, ἐρήμην ἐπιδιώξεων καὶ στοχεύσεων.

Ἔτσι καὶ κάθε ἐκπαιδευτικὸ σύστημα δὲν φτιάχτηκε ἁπλῶς καὶ μόνον γιὰ νὰ μεταδώσει γνώσεις. Τὸ μέγα ἐρώτημα, ἂν καὶ ὄχι πάντα ἐμφανές, εἶναι τὸ τί εἴδους ἄνθρωπο θέλουμε νὰ διαμορφώσουμε. Ἡ ἀπάντηση τοῦ ἐρωτήματος αὐτοῦ ἐκ μέρους ἐκείνων ποὺ ἀποφα σίζουν γιὰ τὴν τύχη του εἶναι μοιραῖο νὰ ἐμπλέξει
ὅλες τὶς προσωπικὲς παραμέτρους ποὺ προαναφέραμε. Ἀλλὰ ὄχι μόνον αὐτές. Τὸ σχολεῖο ἀποτελεῖ προϊὸν ἑνὸς εὐρύ τερου κοινωνικοῦ συστήματος ἀλλὰ καὶ ἐργαλεῖο ἀνα παραγωγῆς του. Οἱ κρατοῦσες ἀντιλήψεις, οἱ κοινωνικὲς καὶ οἱ οἰκονομικὲς συνθῆκες, ἀκόμη καὶ ἡ ἐπικρατοῦσα κοσμοθεωρία καὶ ἠθικὴ θὰ χρωματίσουν τόσο τὸ περιε χόμενο ὅσο καὶ τὸν τρόπο παρουσίασης καὶ προσφορᾶς τοῦ διδακτικοῦ ὑλικοῦ.

Ἡ ταύτιση αὐτὴ καθιστᾶ μύρια ὅσα πράγματα αὐτο νόητα καὶ ἀποδεκτὰ ἀσυζητητί. Μαθητὲς ἔρχονται καὶ παρέρχονται στὸ δωδεκαετὲς μαγγανοπήγαδο τῆς Α΄βάθμιας καὶ Β ́βάθμιας ἐκπαίδευσης, γονεῖς ἐπαφίε νται χωρὶς καμιὰ προσωπικὴ ἀνάμειξη στὴν ὅποια ἀποτελεσματικότητά του, ἢ περνοῦν ξανὰ ὡς ἐνήλικες τὸν ἴδιο κύκλο σπουδῶν, διαβάζοντας (μὲ) τὰ παιδιά τους, ὅλοι ὅμως παραμένουν ἀνυποψίαστοι γιὰ δομικὲς στρε βλώσεις, καταστροφικὲς συνέπειες ἢ ἐναλλακτικὲς θεω ρητικὲς καὶ πρακτικὲς λύσεις.

Παρενθετικά, θὰ προέτρεπα τὸν ἀναγνώστη νὰ ἀσχο ληθεῖ κάποια στιγμή, ποὺ θὰ τοῦ ἐπιτρέψουν οἱ ἀσχολί ες του, κυρίως ἐὰν εἶναι μὲ τὸν ἕνα ἢ τὸν ἄλλο τρόπο ἀναμεμιγμένος στὸ ἐκπαιδευτικὸ ἔργο, μὲ τὶς ρίζες τοῦ παρόντος παγκοσμίου ἐκπαιδευτικοῦ συστήματος, τὶς ἐπιδιώξεις καὶ τὶς ἀνάγκες ποὺ τὸ γέννησαν, τὸ πῶς ἀντιλαμβάνονταν οἱ διάφοροι πολιτισμοὶ τὴν ἐκπαιδευτικὴ διαδικασία, ἀλλὰ καὶ τί μορφὴ εἶχε ἡ διδασκαλία καὶ πῶς προσφερόταν παλιότερα. Ἂν μὴ τί ἄλλο θὰ ἐκπλα γεῖ ἀπὸ τὸ πόσο νέο εἶναι –μόλις σχεδὸν διακοσίων χρόνων καὶ πόσο πανανθρώπινες παμπάλαιες ἀντιλήψεις ἀνέτρεψε. Τὰ λίγα σημεῖα ποὺ ἀκολουθοῦν δὲν εἶναι βεβαίως ἱκανὰ νὰ περιγράψουν πλήρως τὸ θέμα. Ὅσο γιὰ τὴ μέθοδο καταγραφῆς, ἀκολουθήθηκε λιγότερο ἡ συστηματικὴ μελέτη καὶ περισσότερο ἡ παρατήρηση καὶ –γιατί ὄχι τὸ προσωπικὸ πάθημα.

Στὸ σχολεῖο τοῦ τόπου μας, ἡ ὡρίμανση τῆς προ σωπικότητας ταυτίστηκε σχεδὸν πλήρως μὲ τὴν πρόοδο στὰ μαθήματα. Αὐτὴν μόνον θέλησε (ἢ κατάφερε) νὰ με τρήσει, αὐτὴν κατάφερε (ἢ θέλησε) νὰ βαθμολογήσει. Στὴν ἐμφάνιση ἰδιαιτεροτήτων, δεξιοτήτων, ἀκόμη καὶ εἰδικῶν προσωπικῶν καὶ οἰκογενειακῶν συνθηκῶν τοῦ μαθητῆ, ἀπεδείχθη κραυγαλέα ἀμήχανο ὡς πρὸς τὴν δι αχείριση καὶ τὴν κατεύθυνσή τους πρὸς τὴν καρποφορία. Στὸ σχολεῖο εἶσαι ὅ,τι βαθμολογεῖσαι. Εἶναι τὰ τελευταῖα μόλις χρόνια, ποὺ φωνὲς παιδαγωγῶν καὶ ψυχολόγων ἄρχισαν νὰ κάνουν λόγο γιὰ συναισθηματικὴ νοημο σύνη καὶ ἄλλα σχετικά, τὸ ἐκπαιδευτικὸ ὅμως σύστημα οὐδόλως τροποποίησε μεθόδους καὶ προτεραιότητες.

Ποτὲ καὶ σὲ κανένα ἀνθρώπινο πολιτισμὸ δὲν ὑπῆρξε παιδεία χωρὶς πρότυπο. Ἡ ἐξέλιξη στὴ γνώση ἦταν μα θητεία καὶ μίμηση προτύπου. Τὸν ρόλο τοῦ μέντορα εἶχε κατ ́ ἀρχὴν ὁ γονιός, ὡς πρῶτος δάσκαλος καὶ ἀργότερα ὁ καθοδηγητὴς σὲ μία τέχνη, ὁ μάστορας (βλ. μαέστρος στὴ μουσική) ὡς δεύτερος γονιός. Τὸ ἔργο καὶ τῶν δυὸ εἶχε τὸν χαρακτήρα μύησης σὲ ἕνα τρόπο ζωῆς καὶ ἕνα ἦθος καὶ ὄχι τὸν χαρακτήρα ἀπόθεσης ἄσαρκων γνώσεων σὲ ἕνα νοητικὸ δοχεῖο. Στὴ δική μας πραγμα τικότητα μία ἀπρόσωπη διαδικασία πραγματοποιεῖται σὲ ἀπρόσωπες –καὶ μοιραῖα ἀποκρουστικές αἴθουσες, ἀπὸ ἀνόργανους φορεῖς γνώσεων ποὺ διψοῦν γιὰ ὀργανικὲς θέσεις.

Τίποτε δὲν μπορεῖ νὰ ἀντικαταστήσει τὴ χαρὰ τῆς δημιουργίας. Τὰ παιδιὰ εἶναι οἱ κατ ́ ἐξοχὴν ἀνθρώπινες ὑπάρξεις, στὶς ὁποῖες ἐκδηλώνεται κάθε στιγμὴ αὐτὴ ἡ ἀνάγκη. Ἡ μοναδικότητα τῆς ἀνθρώπινης προσωπικό τητας δὲν μπορεῖ, παρὰ νὰ ἐπιδιώκει νὰ ἐκφραστεῖ μὲ μοναδικὸ τρόπο καὶ μοναδικὲς μορφές. Τὸ σχολεῖο ποὺ ξέρουμε, ἀπὸ φυτώριο παραγωγῆς πρωτοτυπίας, διεκ δικεῖ τὸν τίτλο τοῦ βασιλείου τῆς ἀναπαραγωγῆς δεδο μένων. Κάθε νέα γενιὰ ποὺ περνάει τὴν πόρτα του, ἀντὶ νὰ ἀναμένεται ὡς μία νέα εὐκαιρία ἐμπλουτισμοῦ τῆς πανανθρώπινης ἐμπειρίας ἀντιμετωπίζεται μᾶλλον ὡς μάζα πρὸς ρύθμισιν. Ἡ γνώση, ἀπὸ ἐργαλεῖο προσω πικῆς ἔκφρασης καταλήγει ἐργαλεῖο ὁμοιογένειας καὶ ἔνταξης σὲ συγκεκριμένο πλαίσιο ἐκμετάλλευσής της.

Δύσκολα θὰ βρεῖ κανεὶς βαθύτερη ἀνάγκη στὸν ἄνθρωπο ἀπὸ ἐκείνην τῆς συνύπαρξης καὶ τῆς ἐπικοι νωνίας. Αἰῶνες τώρα ἡ ἀνθρωπότητα ἔμαθε νὰ συν ἐργάζεται, νὰ συντονίζεται καὶ νὰ συνκινεῖται. Ἡ μαγεία τῆς ἀνθρώπινης σχέσης ταυτίζεται μὲ τὴν περιπέτεια τῆς ἀνακάλυψης τῆς ταυτότητας τοῦ καθενός. Στοὺς καιρούς μας καὶ ἰδιαίτατα στὴν πατρίδα μας τῶν θολῶν ἰδεολο γημάτων, τὸ κοινοτικὸ πνεῦμα εὐτελίστηκε σὲ παθητικὰ συμβούλιαπαρωδία καὶ τὸ κάθε μέτρο προσαρμογῆς σὲ συλλογικὴ δράση χλευάστηκε ὡς μύηση στὸν ὁλο κληρωτισμό. Τί ἔμεινε; Ἡ ἀτομικὴ νίκη, ἡ ἀτομικὴ κατα ξίωση. Καμιὰ ὑποψία πὼς ἡ ἀτομικὴ ἐπιτυχία ἢ ἀποτυχία ἀποτελεῖ καθαριστικὸ παράγοντα συνολικῆς ἐπιτυχίας ἢ ἀποτυχίας. Συνέπεια; Ὁ θάνατος τῆς εὐθύνης. Πλήρης ταύτιση τῆς εὐτυχίας(;) μὲ τὸ ἀριστεῖο, τὸν ἔπαινο καὶ τὴν εἰσαγωγὴ σὲ σχολὴ αὐξημένου κύρους, ἀτομικῆς καταξίωσης καὶ ἐγγυημένου εἰσοδήματος. Στρατιὲς διο γκωμένων «ἐγώ» στὰ κατὰ παράταξιν σχολικὰ θρανία, ἀνεκπαίδευτες στὴν ἀκρόαση τῆς διπλανῆς φωνῆς καὶ ἄγευστες στὴν γλύκα τοῦ δοσίματος.

Τίποτε δὲν ἔχει μισήσει περισσότερο τὸ σημερινὸ σχολεῖο ἀπὸ τὴ διαδρομὴ τῆς σπουδῆς. Οὐσιαστικὰ πρόκειται γιὰ μία διαδικασία, ἡ ὁποία ἀκόμη μπορεῖ καὶ ἀντέχεται ἀπὸ διδάσκοντες καὶ διδασκομένους μόνο στὸ ὄνομα τῆς ἐπιτυχίας στὶς τελικὲς ἐξετάσεις. Ἡ χαρὰ τοῦ δρόμου, τὸ ταξίδι πρὸς μία Ἰθάκη εἶναι τόσο ξερό, ὅσο καὶ τὸ ἀγαπημένο νησὶ τοῦ Ὀδυσσέα στὴν Ὀδύσσεια. Τὰ δώδεκα καλύτερα χρόνια στὴ ζωὴ παιδιῶν καὶ παιδιῶν περνοῦν ὡς τέστ ἀντοχῆς καὶ ἐν ἀναμονῇ. Οὐδέποτε νέοι ἄνθρωποι ὑπέγραψαν πιὸ ἐπαχθῆ συμβόλαια ἀπογοήτευσης, ἀπ ́ ὅτι τὰ σημερινὰ παιδιά. Κι αὐτὸ διότι ποτὲ ἡ χαρὰ δὲν εἶναι στὸ τέλος, ἀλλὰ πάντα στὴν πορεία. Γιὰ νὰ γίνει ἀνεκτὴ ὅλη αὐτὴ ἡ καταδίκη, ἐπιστρατεύονται ἀποζημιώσεις βαθμολογίας, ἂν καὶ τὸ μόνο ἐνδιαφέρον ποὺ γεννοῦν εἶναι οἱ συγκρίσεις μεταξὺ ἐχθρῶν...συμ μαθητῶν. Ἀπὸ τὶς σχολικὲς τάξεις βγαίνουν ἄνθρωποι ἀνυπόμονοι, ἀνυποψίαστοι γιὰ τὴν χαρὰ τῆς ἀναμονῆς τοῦ καρπίσματος τῶν κόπων, ἅρπαγες μιᾶς εὐδαιμονίας ποὺ δὲν δικαιοῦνται καὶ ποὺ γι ́ αὐτὸ δὲν πρόκειται νὰ γευτοῦν ποτὲ.

Σὲ ὅλες τὶς ἐποχές, γιὰ ὅλους τοὺς πολιτισμούς, ὁ κό σμος ἀποτελοῦσε πάντα ἕνα ἑνιαῖο ἁρμονικὸ σύνολο. Τὰ ὁρατὰ καὶ τὰ ἀόρατα εἶχαν ἀσαφῆ τὰ ὅριά τους καὶ ἡ πε ποίθηση πὼς ὅλα συγκροτοῦν ἕνα ρυθμισμένο ἀπὸ αἰώ νιες δυνάμεις σύμπαν γέμιζε τὸν ἄνθρωπο μὲ σεβασμὸ καὶ εὐγνωμοσύνη. Ἡ γνώση ὅμως πλέον ἔσπασε σὲ κομ μάτια. Μοιάζει τὸ σχολεῖο μὲ χῶρο πλίνθων καὶ κεράμων ἀτάκτως ἐρριμένων. Οὐσία καὶ λεπτομέρειες ἀνακατεμέ να, χωρὶς διάκριση καὶ ἀπὸ κοντὰ ἀνυπαρξία μεθόδου διαμόρφωσης μιᾶς συνολικῆς εἰκόνας γιὰ τὴν πραγματι κότητα. Στὴ θέση τοῦ θαυμασμοῦ καὶ τῆς εὐγνωμοσύνης, ἡ ἀποσπασματικὴ μέτρηση, ὁ ὑπολογισμὸς κέρδους, ἡ χρησιμοθηρία καὶ τὸ περίφημο δικαίωμα. Ὅλα στὴν ὑπηρεσία ἑνὸς συστήματος ποὺ ἔχει ἀνάγκη χειριστῶν συγκεκριμένου ἐργαλείου, ἀλλὰ ποὺ δὲν ἐπιθυμεῖ νὰ διαμορφώσει ἀνθρώπους μὲ δυνατότητα πραγματοποι ήσεως συνδυασμῶν, ἐνατένισης πλατύτερων ὁριζόντων καὶ ἀνιδιοτελοῦς προσέγγισης. Ἄνθρωποι ποὺ ἔμαθαν νὰ σκάβουν βαθύτερα καὶ βαθύτερα, ἀλλὰ ἀνίκανων νὰ χτί σουν γέφυρες καὶ πολὺ περισσότερο νὰ τὶς διαβοῦνε.

Τὰ ἕξι αὐτὰ σημεῖα δὲν ἀρκοῦν βεβαίως γιὰ νὰ περι γράψουν μία κατάσταση, βοηθοῦν ὅμως στὴν ἀναγνώριση κάποιων ἀντίστοιχων συμπτωμάτων τοῦ κόσμου τῶν ἐνηλίκων, ποὺ ἔχουν τὶς ρίζες τους στὰ πρῶτα κιόλας χρόνια της ζωῆς.

Δὲν εἶναι δύσκολο νὰ φανταστοῦμε πόσο πολὺ ἕνα παγκόσμιο σύστημα ἐπιθυμεῖ τὴν δημιουργία προθύ μων καὶ πανομοιότυπων καταναλωτῶν. Ἡ ὁμοιόμορφη μάζα ἐλέγχεται εὐκολότερα, οἱ ἀνάγκες εἶναι μαζικότε ρες καὶ συνεπῶς φτηνότερες στὴν παράγωγη τῶν μέ σων ἱκανοποίησής τους, ἐνῷ ἡ ἐξομοίωση μηδενίζει τὴν ὑποψία ὕπαρξης ἐναλλακτικῶν δρόμων, ἀντιδράσεων καὶ ἀμφισβητήσεων. Ἂν ὅλοι ἔτσι εἶναι καὶ ἔτσι κάνουν, αὐτὸ σημαίνει πὼς ἔτσι καὶ μόνον ἔτσι λειτουργεῖ ὁ κό σμος. Ἂν ἕνα κακὸ ἔχει ἡ παγκοσμιοποίηση, εἶναι ἡ πλή ξη μπροστὰ στὴ μονοτονία πραγμάτων καὶ ἀνθρώπων. Μιὰ ἀνθρωπότητα χωρὶς ἑξαιρέσεις, ρυθμισμένη ὡς πρὸς τὴν σκέψη, φοβισμένη μπροστὰ στὴν ἰδιαιτερότη τα καὶ τοὺς ἀπρόβλεπτους νόμους τοῦ συναισθήματος, ἀδρανοποιημένη ὡς πρὸς τὴ θέληση.

Ἡ ἐξοικείωση μὲ τὴν ἔλλειψη προτύπων καταργεῖ τὴν ἱεραρχία. Ὄχι ὅμως τὴν ἱεραρχία ἀξιωμάτων, ἀλλὰ τὴν ἱεραρχία ἐκτίμησης. Ζοῦμε σὲ κόσμο ποὺ δὲν ἐκτι μοῦμε κανέναν καὶ δὲν ἐκτιμιόμαστε ἀπὸ κανέναν. Πρέ πει νὰ ἐπιτευχθοῦν ἀπρόσωποι στόχοι καὶ ὄχι νὰ μοιά σουμε σὲ κάποιον, ποὺ σάρκωσε ἕναν τρόπο ζωῆς ποὺ διψᾶμε νὰ ζήσουμε. Μέτρο τοῦ σωστοῦ καὶ τοῦ λάθους εἶναι ἡ σχετικότητα τοῦ μοναχικοῦ «ἐγώ» μας, χωρὶς ση μεῖο ἀναφορᾶς. Ἔτσι ὅμως διαμορφώνονται ζωὲς χωρὶς

εὐθύνη. Διότι ἡ ἀποδοχὴ τοῦ ρόλου τοῦ μέντορα γιὰ τὴν ἑπόμενη γενιὰ σήμαινε πάντοτε ἀπολογισμὸ καὶ ἰσόβια διόρθωση πορείας. Ἡ εὐθύνη ὅμως ἔχει βάρος καὶ ἡ ἐποχὴ δὲν προσφέρεται γιὰ ἄλλα βάρη, πέρα ἀπὸ δάνεια. Γι ́ αὐτὸ καὶ καμιὰ συλλογικὴ ἐνέργεια δὲν μπο ρεῖ νὰ στεριώσει. Ἀνεκπαίδευτοι στὴν εὐθύνη, ἀνεκπαί δευτοι στὸ «μαζί», εἴμαστε καταδικασμένοι, ὁ καθένας ξεχωριστά, στὸν ἀτομικὸ μαρασμό του καὶ στὴ μίμηση προτύπων, ποὺ ἀναλαμβάνει νὰ μᾶς προμηθεύσει τὸ star system.

Ἡ ἀνικανότητα δημιουργίας ὁρατοῦ καὶ ἀοράτου πρωτότυπου ὑλικοῦ εἶχε ὡς ἐπακόλουθο τὴν συντριβὴ μπροστὰ στὴ διαπίστωση τῆς ἀσημαντότητας μιᾶς ὕπαρ ξης, ἀνάμεσα σὲ δισεκατομμύρια πανομοιότυπες ὑπάρξεις. Ἡ προτεραιότητα τῆς κατανάλωσης καθιστᾶ τὴν δημιουργικὴ διαδικασία περιττὴ πολυτέλεια, τὸ κόστος ὅμως αὐτῆς τῆς ἀλλοτρίωσης εἶναι ἡ εἰκόνα μιᾶς ζωῆς ἄδεντρης καὶ ἄνυδρης. Ὁ ἐνταγμένος μέσα σὲ ἕνα μηχα νισμὸ ἀποξενωμένης παραγωγῆς δὲν ἔχει γιὰ τίποτε νὰ καυχηθεῖ, οὔτε νὰ νιώσει καταξιωμένος. Τὴν ἀνάγκη του αὐτὴ θὰ τὴν ἀναπληρώσει ἡ ἀποζημίωση τῆς φθορᾶς του, πληρωμένη σὲ χρῆμα, στὸ ὁποῖο θὰ ἐπενδυθοῦν ὅλες οἱ προσδοκίες μιᾶς ζωῆς μὲ πληρότητα, ἡ ὁποία διαφημίζεται στοὺς δρόμους καὶ τὶς ἀφίσες, ἀλλὰ παρα μένει πάντα τραγικὴ οὐτοπία. Καὶ τὴν οὐτοπία αὐτὴ τὴν κάνει σκληρότερη ἡ κολακεία τῶν διαφημίσεων ποὺ σὲ καλεῖ νὰ ἀγοράσεις ἐπειδὴ «τὸ ἀξίζεις», ἐνῷ γνωρίζεις ὅτι δὲν μπορεῖς νὰ ἀποκτήσεις καὶ ἄρα δὲν ἀξίζεις.

Ἡ ἀνθρώπινη ἐπαφὴ δὲν εἶναι πλέον ἀπαραίτητη. Ἐνίοτε εἶναι διασκεδαστική, ἐνίοτε καὶ ἐνοχλητική. Σὲ κάθε περίπτωση ἡ ἐπαφὴ μὲ τὴν διαφορετικότητα τοῦ «ἄλλου» ἔχει διακινδύνευση καὶ ἄρα τίθεται σὲ κίνδυνο ὁ ἀτομικὸς μικρόκοσμος. Προσφορότερη λύση φαίνεται νὰ ἀποτελοῦν οἱ ...εὐφυεῖς μηχανές. Ἄλλωστε οἱ ὑπολο γιστὲς ἤδη μιλοῦν, σὲ λίγο θὰ προσφέρουν καὶ συναί σθημα. Ὁ ἀνεκπαίδευτος στὴν ἀνθρώπινη ἐπαφὴ ἄνθρω πος, ὁ ἄγευστος ἀπὸ τὴν χαρὰ τῆς ἀλλαγῆς, μέσα ἀπὸ τὴν προσωπικὴ σχέση, ὁ ἀνίκανος νὰ δώσει καὶ νὰ δεχτεῖ, εἶναι καταδικασμένος νὰ περάσει τὴ ζωή του μὲ τὴν ὑπο ψία, πὼς ἐκεῖ ἔξω κινοῦνται ἄλλα ὄντα, μὲ τὴν ἐπιθυμία νὰ τὰ συναντήσει ἀλλὰ καὶ μὲ τὴν ἀπροθυμία νὰ ὁδη γηθεῖ σὲ προσωπικὴ ἐκστάση. Αὐτή του ἡ ἄρνηση δὲν ἐξαντλεῖται μονὸ στὴν ὁριζόντια διάσταση τοῦ «τώρα». Ἀφορᾶ καὶ τὴν ἀπροθυμία του νὰ αἰσθανθεῖ μέλος ἑνὸς συνόλου μὲ καταβολὲς καὶ μέλλον. Ποτὲ δὲν θὰ νιώσει τὴ διεύρυνση τῆς συνείδησής του καὶ τὴ χαρὰ τῆς ἔνταξης σὲ πανανθρώπινες καὶ διαχρονικὲς λειτουργίες. Ἀντίθετα, θὰ βιώνει διαρκῶς μιὰ γιγάντωση μιᾶς ζωῆς φθορᾶς, ἐθελοτυφλώντας στὰ σημάδια μιᾶς λήξης.

Τίποτε δὲν περιγράφει τὸν πανικὸ τοῦ σημερινοῦ ἀνθρώπου μπροστὰ σὲ μιὰ ζωὴ χωρὶς νόημα, ὅσο ἡ ἀνυπομονησία του νὰ ἀπολαύσει. Μὲ τὸ βλέμμα

καρφωμένο σὲ μία πιθανὴ εὐδαιμονία (κι ἂν σοῦ κά τσει;!), ἀδιαφορεῖ γιὰ τὶς ἀπίστευτες προοπτικὲς τῆς κάθε στιγμῆς. Οὐσιαστικὰ ζεῖ ἐν ἀναμονῇ. Σχέδια καὶ πλάνα καὶ προγράμματα καταστρώνονται, ἀποκρύπτοντάς του τὴν σχετικότητα τῶν ἀνθρώπινων ὑπολογισμῶν, τὴν ἐξάρτησή τους ἀπὸ δυνάμεις ποὺ δὲν ἐλέγχει, ἀλλὰ καὶ τὴν καθοριστικὴ σημασία τῶν στιγμιαίων περιστάσεων. Ὁ συμπολίτης μας δὲν εἶναι μόνο ἀνυπόμονος. Εἶναι καὶ θυμωμένος, διότι ὅ,τι τοῦ μάθανε διαψεύδεται κάθε στιγμή. Ἡ ὑπεσχημένη εὐτυχία σπάνια ἔρχεται νὰ ἀποζημιώσει τὴν ἀναμονὴ τοῦ ἔγκλειστου (καὶ ὄχι τὴν ὑπο μονὴ τοῦ σοφοῦ), ἀλλὰ καὶ ὅταν ἔρθει, πνίγεται σύντομα ἀπὸ μία νέα μελλοντικὴ προσμονή. Ὅλα ἐνοχλοῦν –νόμοι φυσικοί, νόμοι οἰκονομικοί, νόμοι τῆς κοινῆς λογικῆς γιατί ὅλα μοιάζουν νὰ ἔχουν συνωμοτήσει γιὰ νὰ χαλάσουν τὰ χατίρια ἑνὸς ἀνθρώπου ποὺ δὲν ξέρει νὰ γίνεται σοφότερος οὔτε ἀπὸ τὸ μόχθο του οὔτε ἀπὸ τὴν ὑπομονή του.

Πικρὴ εἶναι τέλος ἡ ἀδυναμία τοῦ ἀνθρώπου νὰ συγκροτήσει ἑνιαῖο σύστημα, μέσα στὸ ὁποῖο θὰ ἐντάξει ὅλες τὶς παραμέτρους τῆς ζωῆς του. Ὅλη ἡ καθη μερινότητα γεμάτη διλήμματα καὶ ἐνοχές, «πρέπει» καὶ «μπορῶ», ὑποχρεωτικὰ καὶ προαιρετικά, τὸ ἀτομικὸ καὶ τὸ κοινωνικό, τὸ σαρκικὸ καὶ τὸ πνευματικό, τὸ προ γραμματισμένο καὶ τὸ ἔκτακτο, τὸ ὄνειρο καὶ ἡ πραγ

ματικότητα, ἡ ἀγάπη καὶ ἡ ἐλευθερία, τὸ αἰώνιο καὶ τὸ φθαρτό, ὅλα ζητοῦν λίγο χρόνο γιὰ νὰ μποῦν σὲ τάξη. Χρόνος ὅμως διαθέσιμος δὲν ὑπάρχει καὶ πολὺ περισ σότερο δὲν ὑπάρχει ἡ ἐμπειρία τῆς διαλεκτικῆς μὲ πράγ ματα, πρόσωπα καὶ καταστάσεις. Ὅλος ὁ περίγυρός μας ἄνθρωποι μονομερεῖς, διογκωμένοι σὲ ἕναν τομέα καὶ μαραζωμένοι σὲ ὅλους τοὺς ἄλλους, συζητήσεις χωρὶς ἀκροατές, σχέσεις χωρὶς ἕρμα. Ἀδύναμοι νὰ διαβοῦμε γέφυρες, ἀνυποψίαστοι γιὰ ὑπόγειους δεσμοὺς ποὺ κά νουν τὰ πάντα καὶ τοὺς πάντες νὰ σχετίζονται, ἀναζη τητὲς σκοτεινῶν καὶ μοχθηρῶν θεωριῶν ποὺ ἔρχονται νὰ δικαιολογήσουν προσωπικὰ ἐλλείμματα καὶ παρα λείψεις. Πλασμένοι νὰ ἀτενίζουμε τὸ ὅλον, καταντᾶμε νὰ κολλᾶμε τὸ πρόσωπο στὰ μικρὰ καὶ μάταια, διατυπώνοντας φαιδρὲς θεωρίες, νομίζοντας πὼς ἀνακαλύψαμε τὴν παγκόσμια σταθερά.

Πολλοὶ θεολόγοι ἔχουν διατυπώσει τὴν ἄποψη, πὼς ὁ 21ος αἰώνας θὰ εἶναι ὁ αἰώνας τῆς ἀνθρωπολογίας. Ἔχουν ἀπόλυτο δίκιο, ὄχι ὅμως διότι τὸ ἐπιλέγει ἡ θεολογία ἢ εὐρύτερα ἡ Ἐκκλησία, ἀλλὰ γιατί τὰ ἐρωτήματα γιὰ τὴ φύση καὶ τὸ νόημα τῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου γίνονται μέρα μὲ τὴ μέρα ἐπιτακτικότερα. Σὲ ἕνα ἐκπαιδευτικὸ σύστημα ποὺ βολοδέρνει σὲ μία κατασκότει νη σήραγγα, δὲν ἀποτελεῖ ἀπάντηση ἕνα ἐναλλακτικὸ «χριστιανικό» σύστημα. Σὲ μία «παιδεία» ποὺ γίνεται θηλιά, ἀκριβῶς διότι δημιουργεῖ προσδοκίες κατώτερες ἢ καὶ ἐντελῶς διάφορες αὐτῶν ποὺ διψάει ἡ ἀνθρώπινη ψυχή, οἱ πυλῶνες τῆς παράδοσής μας, δηλ. ἡ ζωντανὴ σχέση μὲ Θεὸ καὶ συνάνθρωπο ἀποτελοῦν τὶς προϋ ποθέσεις ἀποτελεσματικότατης ἀντίστασης. Ὅσο μία δι αρκῶς ἀνανεούμενη Ἐκκλησία, πρόθυμη νὰ προσλαμβάνει τὸ ἑκάστοτε σύγχρονο καὶ νὰ τὸ μεταμορφώνει, εὐέλικτη καὶ συγχρόνως προσηλωμένη στὸν πλοῦτο της, συνεχίσει νὰ διαμορφώνει ἀνθρώπους μὲ ὑπαρξι ακὴ ἰσορροπία ἀνάμεσα στὸ συναίσθημα, στὸ νοῦ καὶ τὴ θέληση, θὰ καταφέρει νὰ ὑποδεικνύει διακριτικὰ ἀλλὰ καὶ ἀποφασιστικὰ μιὰ ἐκπαιδευτικὴ διαδικασία προσφορᾶς γνώσης ἑνοποιητικῆς, ἀλλὰ καὶ μιᾶς ἐξό δου θυσιαστικῆς τοῦ διδάσκοντα πρὸς τὸν διδασκό μενο, κατ ́ εἰκόνα καὶ ὁμοίωση «ἑνὸς ἀνυπερήφανου Θεοῦ ποὺ μᾶς ἀγάπησε καὶ μᾶς συνάντησε στὰ πιὸ βα θιὰ σκοτάδια τῆς ἀποτυχίας μας.

Από το περιοδικό Πειραϊκή Eκκλησία, τχ 196, Σεπτέμβριος 2008.

Ο ζωγραφικός πίνακας που πλαισιώνει τη σελίδα είναι έργο του Διαμαντή Διαμαντόπουλου.

πηγή ψηφιακού κειμένου: Aντίφωνο

Δημοφάντης

Ετικέτες

Τετάρτη 13 Σεπτεμβρίου 2017

Ἠ. Λιαμῆς: Παιδεία: πληγὲς καὶ ὁράματα

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

ΣΤΟ ΜΥΑΛΟ ΤΟΥ ΧΑΡΡΥ ΚΛΥΝΝ

Αναζήτηση αυτού του ιστολογίου

ΔΗΜΟΦΑΝΤΗΣ