Οι απαρχές του αλβανικού εθνικισμού και οι βαρβαρότητες σε βάρος των Ελλήνων της Ηπείρου (19ος-20ος αι.)

 

Τα πρώτα σημάδια του αλβανικού εθνικισμού - Η Λίγκα της Πριζρένης (1878) - Φόνοι, ληστείες και αγριότητες από Αλβανούς σε βάρος Ελλήνων της Ηπείρου (τέλη του 19ου – αρχές του 20ου αιώνα) - Αλβανία: ένα τεχνητό κράτος, κατασκεύασμα των μεγάλων δυνάμεων της εποχής

Με την Αλβανία, τους Αλβανούς και την ιστορία τους, έχουμε ασχοληθεί επανειλημμένα. Υπάρχει όμως μια περίοδος, από τα μέσα περίπου του 19ου αιώνα ως τις αρχές του 20ου, που δεν μας έχει απασχολήσει ιδιαίτερα. Στο διάστημα αυτό αναπτύσσεται ο αλβανικός εθνικισμός, με πρωτεργάτες μάλιστα κάποιους που είχαν φοιτήσει σε ελληνικά εκπαιδευτικά ιδρύματα, όπως η Ζωσιμαία Σχολή των Ιωαννίνων.

Δυστυχώς, ιδιαίτερα μετά το 1881 και τη διάλυση της Λίγκας της Πριζρένης οι Αλβανοί προκαλούσαν πολλά προβλήματα στους Έλληνες των παραμεθόριων περιοχών της Ηπείρου σήμερα, (κυρίως στην περιοχή του Πωγωνίου), αλλά και στους Έλληνες της Βόρειου Ηπείρου. Συγκροτούσαν συμμορίες και προέβαιναν σε εγκληματικές πράξεις, έχοντας συχνά των κάλυψη των οθωμανικών Αρχών. Πρόκειται για άγνωστα γεγονότα, τα οποία παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο διαδίκτυο.

Η αλβανική κοινωνία στην Τουρκοκρατία

Όπως γράφει ο Σπυρίδων Σφέτας στην "Εισαγωγή στη Βαλκανική Ιστορία" (Τόμος Α΄), οι Αλβανοί δεν είχαν ούτε μεσαιωνικό κράτος, ούτε ενιαία εκκλησιαστική οργάνωση, ούτε υψηλή κουλτούρα, ούτε καλλιεργημένη αλβανική γλώσσα. Και συνεχίζει: «Τα ελληνικά, τα αλβανικά και τα σλαβικά ήταν η επίσημη γλώσσα της αλβανικής αριστοκρατίας στην διεκπεραίωση των γραφειοκρατικών των υποθέσεων. Έτσι, τίθεται το ερώτημα αν οι Αλβανοί θα μπορούσαν να είχαν εξελληνιστεί και εκσλαβιστεί και κατά πόσο η οθωμανική κατάκτηση και οι εξισλαμισμοί των Αλβανών συντέλεσαν στη διατήρηση της αλβανικής ταυτότητας. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι στην περίπτωση των Αλβανών η τουρκοκρατία ήταν το έλασσον κακό». Οι Αλβανοί διατήρησαν την εθνική τους ταυτότητα και κατέλαβαν υψηλά αξιώματα στο οθωμανικό κράτος, ενώ με τους εποικισμούς τους επέκτειναν τον γεωγραφικό τους χώρο. Αρχικά εξισλαμίστηκε η αλβανική αριστοκρατία, ενώ μαζικοί εξισλαμισμοί έγιναν τον 17ο και τον 18ο αιώνα. Στις πόλεις και τις πεδινές περιοχές, οι εξισλαμισμοί ήταν περισσότεροι, σε αντίθεση με τις δύσβατες ορεινές περιοχές όπου ο Χριστιανισμός επιβίωσε, ενώ υπήρχαν και πολλοί Κρυπτοχριστιανοί. Λόγω της θρησκευτικής (Ορθόδοξοι, Καθολικοί και Μουσουλμάνοι) και της γλωσσικής και φυλετικής διάσπασης των Αλβανών (Γκέκηδες στον βορρά, Τόσκηδες στον νότο) , η εθνική τους αφύπνιση καθυστέρησε σημαντικά. Ο Αλβανός Μουσουλμάνος ταυτιζόταν με τον Οθωμανό, ενώ στον νότο, με την ισχυρή ελληνική πολιτιστική επιρροή, ο Ορθόδοξος Αλβανός ταυτιζόταν με τον Έλληνα. Ο Τσβίγιτς που διέκρινε τα κοινά χαρακτηριστικά Αλβανών Γκέκηδων και Μαυροβούνιων, επισήμανε ότι οι Ορθόδοξοι Τόσκηδες Αλβανοί, είναι λιγότεροι αριθμητικά, μελαχρινοί, πονηροί, διακατέχονται από τη «βυζαντινά- βλάχικη ηθική» και υποκύπτουν στην αφομοιωτική δύναμη των Ελλήνων (Σ.Σφέτας ό.π.).

Τα πρώτα ψήγματα του αλβανικού εθνικισμού

Ο αλβανικός εθνικισμός αναπτύχθηκε ως αντίδραση στην εδαφική συρρίκνωση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και τη δημιουργία ανεξάρτητων κρατών στη Βαλκανική Χερσόνησο. Πρώτος ο Naum Veqilharxhi (Βεκιλχάρτζι) από την Κορυτσά (1797-1866) , υπό την επίδραση του Διαφωτισμού και του Φιλελευθερισμού στην Βλαχία, συνέταξε το 1844 το πρώτο αλβανικό αλφαβητάριο με ελληνικά γράμματα (1844) και μετέφρασε χωρία της Βίβλου στα αλβανικά. Σε εγκύκλιό του προς τους μορφωμένους και πλούσιους Ορθόδοξους Αλβανούς που ανήκαν στον ελληνικό πολιτιστικό κύκλο, τόνισε την επιτακτική ανάγκη της συγκρότησης ενός αλβανικού αλφαβήτου και της καλλιέργειας της αλβανικής γλώσσας.

Kostandin Kristoforidhi

Ο Kostandin Kristoforidhi (Κωνσταντίνος Χριστοφορίδης) από το Ελμπασάν (1827-1895), που είχε σπουδάσει στη Ζωσιμαία Σχολή των Ιωαννίνων, παρακινούμενος από τον Johann Georg von Hahn, Αυστριακό αλβανολόγο, υποπρόξενο της Αυστρίας στα Γιάννενα, στράφηκε στη συστηματική μελέτη της αλβανικής και υπό την επίδραση αγγλικών προτεσταντικών κύκλων στην Κωνσταντινούπολη, ασχολήθηκε με τη μετάφραση των Ευαγγελίων, των Πράξεων των Αποστόλων, του Ψαλτηρίου κ.λπ. στη γκεκική και την τοσκική διάλεκτο και συνέταξε ένα ελληνοαλβανικό λεξικό. Ο Χριστοφορίδης αποκαλείται "ο Λούθηρος των Αλβανών". Τέλος, ο Thimi Mitko(Ευθύμιος Μίτκο), από την Κορυτσά, πλούσιος έμπορος στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, με ελληνική παιδεία, επιδόθηκε στην καταγραφή του αλβανικού φολκλόρ.

Το αλβανικό εθνικό κίνημα – Η Λίγκα της Πριζρένης (1878-1881)

Το 1878, ο Μπίσμαρκ στο Συνέδριο του Βερολίνου δήλωσε. "Δεν υπάρχει αλβανικό έθνος". Αυτή η δήλωση, οδήγησε στην πρώτη εκδήλωση αλβανικού εθνικισμού, την ίδρυση της Λίγκας της Πριζρένης. Επρόκειτο για μια μουσουλμανική οργάνωση, που αναγνώριζε τον σουλτάνο και τα δικαιώματά του και σε υπόμνημα που υπέβαλε στο Συνέδριο του Βερολίνου (1878) έθεσε ως στόχους: α) καμία εδαφική παραχώρηση στη Σερβία, το Μαυροβούνιο και την Ελλάδα και β)ευρύτατη διοικητική και πολιτιστική αυτονομία για τους Αλβανούς. Ως αλβανικό ιστορικό χώρο, η Λίγκα θεωρούσε τα βιλαέτια του Κοσόβου, του Μοναστηρίου , της Σκόδρας και των Ιωαννίνων, που έπρεπε να συνενωθούν σε ένα αλβανικό βιλαέτι. Αλήθεια, πόσοι ήταν οι Αλβανοί των Ιωαννίνων και του Μοναστηρίου;

Δυστυχώς δεν μπορέσαμε να βρούμε πόσοι ήταν οι Αλβανοί σ΄αυτές τις περιοχές το 1881. Εικοσιεπτά χρόνια όμως αργότερα, το 1908, στην τουρκική απογραφή στην Ήπειρο, σε σύνολο 500.000 κατοίκων, οι 380.000 δήλωσαν Έλληνες Χριστιανοί, περίπου 120.000 Μουσουλμάνοι Τούρκοι, ενώ ελάχιστοι δήλωσαν Αλβανοί. Στο σαντζάκι Ιωαννίνων που ορέγονταν οι Αλβανοί, υπήρχαν 365 (!) ελληνικά σχολεία με 12.000 περίπου Έλληνες μαθητές, 10 τουρκικά με 200 μαθητές και κανένα αλβανικό! Το ίδιο στο σαντζάκι της Πρέβεζας, με 98 ελληνικά σχολεία και περισσότερους από 3.300 μαθητές, 6 τουρκικά σχολεία στο Μαργαρίτι με 720 μαθητές (πιθανότατα Τσάμηδες) και κανένα αλβανικό σχολείο. Αλλά και στο Σαντζάκι του Αργυροκάστρου(Καζάδες Αργυροκάστρου, Δέλβινου, Πρεμετής, Τεπελενίου, Χιμάρας και Πωγωνίου, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου ανήκει σήμερα στην Ελλάδα), υπήρχαν 191 ελληνικά σχολεία με 8.420 μαθητές, 2 τουρκικά με 50 (!) μαθητές και κανένα αλβανικό! Η Λίγκα της Πριζρένης ζητούσε το αλβανικό κράτος να φτάσει ως τον Αμβρακικό Κόλπο. Αν δεν εξαϋλώθηκαν οι Αλβανοί από το 1881 ως το 1908, με τι πληθυσμιακά δεδομένα ζητούσαν (και) την Ήπειρο; Αλλά και στο Μοναστήρι και την Καστοριά, σύμφωνα με τον Έλληνα πρόξενο στη Θεσσαλονίκη Κ. Βατικιώτη, ζούσαν 45.000 αλβανόφωνοι Έλληνες (1870). Αλβανικός πληθυσμός υπήρχε μόνο στην Κορυτσά (45.000).

Κύριοι εκπρόσωποι της αλβανικής εθνικής κίνησης, ήταν οι: Ναΐμ Φράσερι (1864- 1904), Πάσκο Βάσα (1825-1892) και Σάμ Φράσερι (1850-1904).. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει ένα κείμενο του Ναΐμ Φράσερι, που δεν απευθύνεται σε Έλληνες.

Παραθέτουμε ένα απόσπασμα του:

Naim Frasheri

"Ω γόνοι γενναιόκαρδοι Μεγάλου Αλεξάνδρου, του περίφημου Πύρρου τε και των άλλων ηρώων και παίδες του Σκενδέρβεϊ πατρός ανδρειωμένου, όστις δεν είχε πώποτε όμοιον εν τω κόσμω, ανδρείοι, θάρρος και ελπίς ας ήνε (sic) οδηγοί μας, σύμφωνοι και ομόφρονες ας πράττωμεν το δέον. Πελασγοί εγεννήθημεν ημείς πριν της σελήνης…" (χωρίς σχόλια). Στη συνέχεια, ο Φράσερι γράφει ότι οι Αλβανοί νίκησαν τον Δαρείο, έσωσαν τον πολιτισμό και ήταν ανέκαθεν ένα έθνος γενναίο, ευγενές και θείον. Μάλιστα ήταν και απόγονοι των αρχαίων Μακεδόνων! Οι δε πρόγονοί τους ήταν όπως και οι τότε (το 1880) Αλβανοί γνήσιοι Σκυπετάροι. «Έλαβε δε το όνομα αυτό ο Σκυπετάρος, ότι εις την σημαίαν του είχε τον γύπα πάντα (και ο δικέφαλος αετός πώς προέκυψε;), σύμβολον της δυνάμεως, της νίκης, της ανδρείας…».

Και κατά την προσφιλή τους συνήθεια, οι πρωτεργάτες του αλβανικού εθνικισμού θεωρούν ότι όλες οι λέξεις έχουν αλβανική προέλευση. Έτσι π.χ. το όνομα Πύρρος προέρχεται από την αλβανική λέξη burre (άνδρας) , ενώ η λέξη Εγνατία από το επίθετο gjate (μακρύς). Αυτά αναφέρει ο Σάμι Φράσερι, απόφοιτος της Ζωσιμαίας Σχολής των Ιωαννίνων, στο βιβλίο του « Αλβανία – Ποια ήταν, ποια είναι και ποια θα γίνει» (1899) , το πολιτικό μανιφέστο της αλβανικής εθνικής κίνησης. Και φυσικά ο Σάμι Φράσερι, δεν δέχεται ότι οι Ιλλυριοί αφομοιώθηκαν από τους Σλάβους που κατέκλυσαν τα Βαλκάνια τον 6ο – 7ο αιώνα και είναι οι άμεσοι πρόγονοι των Αλβανών.

Η δράση της Λίγκας της Πριζρένης, ενόχλησε την Πύλη. Το 1881 ο Δερβίς πασάς εκστράτευσε στα Σκόπια, τη Μιτροβίτσα, την Πριζρένη και το Πετς και τη διέλυσε. Οι ηγέτες της λίγκας εξορίστηκαν στη Μικρά Ασία.

Sami Frasheri

Στα τέλη του 19ου αιώνα, ιδρύθηκε από τον Χατζή Μουλά Ζέκα στην Πέγια (Πετς) η «Λίγκα της Πέγιας» που θεωρείται ως συνέχεια της Λίγας της Πριζρένης. Ωστόσο η «Λίγκα της Πέγιας» ήταν βραχύβια καθώς το 1901 διαλύθηκε από τις οθωμανικές αρχές. Στις 20 Φεβρουαρίου 1902, ο Ζέκα δολοφονήθηκε από Αλβανό που υπηρετούσε στην οθωμανική Χωροφυλακή. Ηθικός αυτουργός θεωρήθηκε ο Σέρβος πρόξενος στην Πρίστινα. Οι Αλβανοί άρχισαν να προβαίνουν σε διώξεις Σέρβων από το Κόσοβο, ενώ παράλληλα ένοπλες ομάδες Αλβανών στρέφονταν εναντίον των Ελλήνων στην Ήπειρο (κυρίως στη σημερινή Β. Ήπειρο και το Πωγώνι).

Η Ελλάδα προπαγάνδισε την ιδέα ενός ελληνοαλβανικού κράτους, η οποία παρά τη συμφωνία των Νεοκλή Καζάζη, προέδρου της Εταιρείας «Ελληνισμός» και Ισμαήλ Κεμάλ το 1907 δεν τελεσφόρησε. Και στο παρελθόν υπήρξαν ανάλογες προσπάθειες οι οποίες ναυάγησαν. Με το θέμα αυτό θα ασχοληθούμε στο μέλλον, καθώς παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Το 1908, στο συνέδριο του Μοναστηρίου, οι Αλβανοί επέλεξαν ως επίσημο αλφάβητό τους το Λατινικό. Με το κίνημα των Νεότουρκων (1909), οι Αλβανοί ήρθαν σε αντιπαράθεση. Εξεγέρθηκαν το 1910 στη Βόρειο Αλβανία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και ζητούσαν αυτονομία και όχι ανεξαρτησία. Στη συνέχεια εγκατέλειψαν και αυτό το αίτημα! Είναι χαρακτηριστικό ότι η Υψηλή Πύλη το 1912, δεν αποσαφήνισε τον όρο «Αλβανία» μην μπορώντας προφανώς να προσδιορίσει τα όριά της! Οι Αλβανοί απείλησαν ότι θα καταλάβουν τη Θεσσαλονίκη κι αυτό οδήγησε στην επίσπευση της έναρξης του Α’ Βαλκανικού Πολέμου. Τελικά, οι Αλβανοί που δεν ήθελαν καν αυτονομία από την Οθωμανική αυτοκρατορία, βρέθηκαν με ανεξάρτητο κράτος το οποίο οφείλεται στην πολιτική της Ιταλίας και της Αυστροουγγαρίας που δεν ήθελαν την έξοδο της Γιουγκοσλαβίας στην Αδριατική και επίσης την επέκταση της Ελλάδας και στη Βόρειο Ήπειρο.

Η χώρα μας έχοντας ενσωματώσει ήδη την Κρήτη, τη Μακεδονία και τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου (εκτός των Δωδεκανήσων) αν και απελευθέρωσε δύο φορές τη Βόρειο Ήπειρο, τη δεκαετία του 1910, εκβιαζόμενη αναγκάστηκε να την εγκαταλείψει. Άλλωστε αν της δινόταν και η Βόρεια Ήπειρος, θα γινόταν μια υπολογίσιμη δύναμη κάτι που καμία χώρα δεν το ήθελε.

Οι βαρβαρότητες των Αλβανών στην Ήπειρο

Δυστυχώς οι Έλληνες της Ηπείρου δεινοπάθησαν από τους Αλβανούς. Με την ανοχή, αν όχι την κάλυψη των οθωμανικών αρχών, οι Αλβανοί είχαν γίνει ο φόβος και ο τρόμος των Ελλήνων που ζούσαν στη Βόρειο Ήπειρο και στο Πωγώνι. Τα άγνωστα περιστατικά που θα παραθέσουμε υπάρχουν στο βιβλίο του αείμνηστου Κ.Δ. Παπανικολάου «Η ΛΑΚΚΑ ΠΩΓΩΝΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΨΗΛΟΚΑΣΤΡΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ». Το 1899, Αλβανοί ληστές μπήκαν στο σπίτι εμπόρου στη Λάβδανη, τον λήστεψαν και τον τραυμάτισαν. Το 1900 έγινε ληστεία στη Μέγγουλη (Περιστέρι), στο σπίτι του Γ. Τσάτσου και απαγωγή της οικογένειάς του όμως οι ληστές συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν αλυσοδεμένοι στο Αργυρόκαστρο. Το 1900 ο ιδιοκτήτης της λίμνης Ζαραβίνας (δείτε σχετικό άρθρο μας για τη λίμνη 8/6/2020) νοίκιασε το χάνι που υπήρχε εκεί στον Αλβανό Τεφίλ. Το χάνι έγινε τόπος συγκέντρωσης Αλβανών Λιάπηδων που έκλεβαν και ρήμαζαν τα γειτονικά χωριά. Τον χειμώνα του 1911, 4 Αλβανοί άρπαξαν δύο βόδια από ένα σπίτι στη Μέγγουλη. Έξι νέοι του χωριού τους κυνήγησαν και ειδοποίησαν και το οθωμανικό μεταβατικό απόσπασμα στη Βοστίνα (Πωγωνιανή). Οι Τούρκοι όμως ήταν συνεργοί των ληστών και χρονοτριβούσαν. Έτσι οι έξι Έλληνες συνάντησαν τους Αλβανούς σ’ ένα χωράφι ανάμεσα στα χωριά Βομπλό και Τεριάχι. Στη συμπλοκή που ακολούθησε, σκοτώθηκαν δύο νεαροί Έλληνες από τα πυρά των εμπειροπόλεμων Αλβανών ληστών που εγκατέλειψαν τα βόδια και δεν πιάστηκαν ποτέ από το καταδιωκτικό απόσπασμα…

Ο Κ.Δ. Παπανικολάου έχοντας ως πηγές τον Ιωάννη Λαμπρίδη και την εφημερίδα «Η Φωνή της Ηπείρου» αναφέρει τα ονόματα πολλών ακόμα Αλβανών ληστάρχων. Ο Τάσιος Φυτάνης που συνελήφθη σε μια συμπλοκή, φυλακίστηκε και πέθανε στη φυλακή. Ο μεγαλύτερος γιος του ακολούθησε… το παράδειγμα του πατέρα του αλλά σκοτώθηκε από τον Μεχμέτ Ρεσίτ Πασά ενώ ο Χουσεΐν Ισά Μπότας έκαψε το σπίτι του. Ο Λαμπρίδης μεταφέρει στα «Πωγωνιακά» πολλούς ακόμα Αλβανούς ληστάρχους όπως ο Αχμέτ Μπέης Κόδρας από το Αργυρόκαστρο, που το 1855 λήστεψε το Δελβινάκι. Ο Μπιρμπίλης κι ο Ρεσούλης γνωστοί από το δημοτικό τραγούδι «Ο Μενούσης» ήταν λήσταρχοι. Δεν είναι όμως βέβαιο ότι πρόκειται για τους ίδιους από το Κουρβέλεσι που λεηλάτησαν όλα τα χωριά του Παλαιοπωγωνίου και βασάνισαν τον ηγούμενο της Τσιάτιστας. Πιάστηκαν το 1858 και οδηγήθηκαν στα Γιάννενα. Ο Χατζή Γομάρας κι ο Χαμίτ Γκόγκας ήταν λήσταρχοι που έδρασαν από το 1858 ως το 1874. Το 1868 έκαναν ληστείες στο Γκουβέρι (Φαράγγι) και σκότωσαν τρεις γυναίκες. Σκότωσαν επίσης τον Ν. Ιακώβου στο Δελβινάκι, τους αδελφούς Ψεύδη στη Βήσσανη, ενώ το 1872 λήστεψαν το Τεριάχι και τον Δ. Θάνο στο Δολό αφού απήγαγαν και σκότωσαν τον γιο του.

Ο Μπεκτασής Γκόστοβις από την Κολόνια λήστεψε το σπίτι και το μαγαζί του Κ. Λώλη στη Σωπική και απήγαγε τον γιο του που σκοτώθηκε σε συμπλοκή με απόσπασμα. Το σπίτι του Παπά Αθανασίου στο Μποντσικό ληστεύθηκε δύο φορές! Το 1876 από τον Νταμάζη Μούρτιγα και το 1878 από τον Προγονάτι. Άλλοι άγνωστοι και ανώνυμοι ληστές λήστευαν σπίτια και καταστήματα στους Καξιούς, τους Ρουμπάτες, την Αρίνιστα (Κτίσματα), τα Φραστανά, τη Μέβδεζα, τους Ποντικάτες, τους Δρυμάδες και αλλού! Ο Χαμίτ Γκόγκας στις 27 Απριλίου 1871 λήστεψε το σπίτι των αδελφών Κ. και Γ. Νίκου στη Δουβιανή της Δερόπολης που μόλις είχαν γυρίσει από την ξενιτιά. Μάλιστα έγινε εθνικός ήρωας των Αλβανών και το όνομά του έγινε τραγούδι!

Το 1898 στην Κοσοβίτσα (το χωριό που μοιράστηκε σε δύο κράτη όπως έχουμε γράψει), ο Αλβανός αγροφύλακας Αζής, επιτέθηκε αναίτια στο σπίτι του Θ. Παπαδόπουλου. Ο γιος του Ευάγγελος τον πυροβόλησε και τον σκότωσε. Το βράδυ περικύκλωσαν το σπίτι 150 Λιάπηδες με επικεφαλής τον Χακί Μπέη, που σκότωσαν τον Ευάγγελο Παπαδόπουλο, ο οποίος είχε παντρευτεί πριν πέντε μήνες.

Το σοβαρότερο επεισόδιο έγινε το 1905. Τρεις Αλβανοί ληστές έκλεψαν 250 πρόβατα απ’ το χωριό Μαυρονόρος. Όμως επτά Έλληνες και ,παραδόξως,τουρκικό απόσπασμα τραυμάτισαν και συνέλαβαν τον ληστή Τζέλιο και πήραν το κοπάδι. Οι άλλοι δύο διέφυγαν. Ο Τζέλιος φυλακίστηκε για τρία χρόνια. Έχοντας μάθει όμως ποιοι τον κυνήγησαν, μόλις αποφυλακίστηκε για να τους εκδικηθεί, μαζί με τον λήσταρχο Σαΐνη και άλλους πέντε, πήγαν στο Μαυρονόρος και κατέλαβαν το σχολείο του χωριού.

Κλείδωσαν μέσα τα παιδιά και ζήτησαν σαν λύτρα 5 λίρες για κάθε παιδί και από 25 λίρες για τα παιδιά των Θ. Τζούλη και Π. Μήτση που τους είχαν κυνηγήσει. Ακολούθησαν συμπλοκές στις οποίες σκοτώθηκαν δύο γυναίκες και τραυματίστηκε άλλη μία και το παιδί του Θ. Τζούλη (το έσφαξε ο Σαΐνης…) , ενώ τρεις Αλβανοί σκοτώθηκαν και ένας τραυματίστηκε. Οι κάτοικοι του Μαυρονόρους προμηθεύτηκαν όπλα και άρχισαν να φυλάνε σκοπιές για να προστατεύσουν το χωριό τους. Έτσι όταν αργότερα 40 Αλβανοί επιτέθηκαν στο χωριό για να το κάψουν, έφυγαν άπραγοι.

Σταύρος Τσαβίδης: ένας γενναίος Έλληνας

Φυσικά υπήρχαν και κάποιοι Έλληνες ληστές, η δράση των οποίων όμως μπροστά σε εκείνη των Αλβανών, ωχριά. Το πρώτο μισό του 19ου αιώνα, έδρασε στην περιοχή του Πωγωνίου ο καπετάν Σταύρος Τσαβίδης (γενν. 1795). Είχε πολεμήσει με τους Σουλιώτες και το 1820 διορίστηκε οπλαρχηγός και φύλακας των δρόμων (ντερβέναγας) σε όλη τη Λάκκα Πωγωνίου. Αρχικά είχε 7 άνδρες, αργότερα 30. Ο καπετάν Τσαβίδης που είχε την ιδιότητα του ντερβέναγα ως το 1863, φρόντισε να διατηρηθεί η τάξη και η ευνομία στην περιοχή που έλεγχε. Όποιος παρανομούσε, το πλήρωνε ακριβά…

Αναφέρουμε ενδεικτικά το εξής περιστατικό. Κάποιος Τσόκος από την Καστάνιανη είχε δανειστεί 130 γρόσια από Αλβανούς τοκογλύφους του Αργυρόκαστρου. Το 1837 οι τοκογλύφοι ήρθαν στην Καστάνιανη και απαίτησαν όλο το ποσό από τη σύζυγό του (ο ίδιος είχε πεθάνει ή απουσίαζε). Καθώς η γυναίκα δεν μπορούσε να τους το δώσει, την απήγαγαν, την έδεσαν πίσω από ένα άλογο και την έσερναν για να την πουλήσουν ως σκλάβα.

Μόλις το έμαθε ο καπετάν Τσαβίδης, με το πρωτοπαλίκαρό του Κουμέλη, τους καταδίωξαν, τους πρόλαβαν και αφού απελευθέρωσαν τη γυναίκα, τους σκότωσαν. Η τοποθεσία είναι γνωστή μέχρι σήμερα ως «Λάκκος τ’ Αρβανίτη». Και η Καστάνιανη πλήρωσε όμως το τίμημά της. Το 1873, ιδρύθηκε από τον Ιωάννη Λαμπρίδη στο χωριό Κεντρική Σχολή όπου φοιτούσαν μαθητές από 13 χωριά. Το σχολείο έκαψε αναίτια ο Αλβανός λήσταρχος Τσερτσίζ Τόπτουλι το 1908. Είχε προηγηθεί (1906) η δολοφονία του Μητροπολίτη Κορυτσάς Φώτιου από άνδρες του Βάγιου Τόπουλη…

Μετά απ' όσα αναφέραμε, δεν νομίζουμε ότι είχε άδικο ο σπουδαίος Γάλλος πολιτικός Ζορζ Κλεμανσό,ο οποίος έγραψε στην εφημερίδα «L' Homme Libre» («Ελεύθερος Άνθρωπος»): "... καληνύχτα σας, αγαπητοί συμπατριώται και καλήν τύχην με τους ληστάς Αλβανούς!!»...

Πηγές: ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΣΦΕΤΑΣ, "ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΒΑΛΚΑΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ", ΤΌΜΟΣ Α', ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΒΑΝΙΑΣ,2009
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ. ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ, "Η ΛΑΚΚΑ ΠΩΓΩΝΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΨΗΛΟΚΑΣΤΡΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ", ΕΚΔΟΣΕΙΣ "ΔΩΔΩΝΗ", 2004.
ΒΑΣ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ, "ΒΟΡΕΙΟΣ ΗΠΕΙΡΟΣ, Η ΣΥΝΕΧΙΖΟΜΕΝΗ ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΓΩΔΙΑ", ΕΚΔΟΣΕΙΣ Ε. ΡΗΓΑ.

Μιχάλης Στούκας

ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ