Θα κάνουμε την κρίση ευκαιρία;

Μετά την πανδημία θα είναι αδύνατη η ομαλή συνέχεια του παλιού αναπτυξιακού μοντέλου

Του Νίκου Ντάσιου από την Ρήξη φ. 165

Το πλέον κρίσιμο κοινωνικό πρόβλημα την επομένη της πανδημίας –όποτε και όπως έρθει– θα είναι αυτό της ανεργίας. Το πλήγμα που θα υποστούν χιλιάδες μικρές επιχειρήσεις στο λιανεμπόριο λόγω συσσωρευμένων χρεών και ιδιαιτέρως στους κλάδους της εστίασης, του τουρισμού και του πολιτισμού, θα επηρεάσει τον εργασιακό βίο μεγάλου αριθμού εργαζομένων. Μόνο στην εστίαση, ο κίνδυνος κλεισίματος περί των μισών από τις 80 χιλιάδες επιχειρήσεις του κλάδου, θα οδηγήσει σε ανεργία ένα μεγάλο ποσοστό από τους περίπου 200 χιλιάδες εργαζόμενους, ενώ θα επηρεάσει έμμεσα εργαζόμενους και σε άλλους τομείς, όπως για παράδειγμα στον πρωτογενή και στον τριτογενή τομέα, με τις εκτιμήσεις να κάνουν λόγο για πάνω από ένα εκατ. θέσεις εργασίας.

Η ρήτρα μη απόλυσης που τέθηκε ως όρος για τη χορήγηση των δόσεων της επιστρεπτέας, σε συνδυασμό με την αποζημίωση ειδικού σκοπού που καταβλήθηκε στους εργαζόμενους επιχειρήσεων, που έκλεισαν λόγω των κυβερνητικών μέτρων ή που μειώθηκε ο τζίρος τους λόγω της πανδημίας, στο πλαίσιο του προγράμματος ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ, είχε σαν αποτέλεσμα τη διατήρηση της ανεργίας στο σχετικά χαμηλό επίπεδο του 16,7%. Η άρση των παραπάνω μέτρων όμως θα επιφέρει αύξηση των ποσοστών, με την πρόβλεψη της ΤτΕ1 να κάνει λόγο για αύξηση στο 18% και του ΙΝΕ της ΓΣΣΕ στο 21%. Εκτιμήσεις που θα εξελιχθούν «επί τα χείρω» όσο περισσότερο διαρκούν τα οριζόντια μέτρα του απαγορευτικού ή των όσων εφαρμόζονται σε περιοχές με υψηλό αριθμό κρουσμάτων.
Οι εκτιμήσεις κυβερνητικών παραγόντων, ότι η επιστροφή στην κανονικότητα θα σηματοδοτήσει την ομαλή συνέχεια του παλιού αναπτυξιακού μοντέλου δεν ευσταθούν, καθότι η επόμενη μέρα θα είναι εντελώς διαφορετική2. Για παράδειγμα, ο κλάδος του τουρισμού –παρά το πιστοποιητικό εμβολίου και άλλα συναφή μέτρα– θα υποστεί μονιμότερα σημαντικό πλήγμα, λόγω της μείωσης των εισοδημάτων της μεσαίας τάξης στον δυτικό κόσμο. Ο βαθμός ενσωμάτωσης της τηλεργασίας, αποτελεί σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ σημαντικό παράγοντα επισφάλειας της αγοράς εργασίας στη μετά κορωνοϊό περίοδο. Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του 2020, σχετικά με το μέλλον της εργασίας, το 47% των εργαζομένων στους τομείς της εστίασης και των υπηρεσιών διαμονής κινδυνεύουν από μονιμότερη ανεργία3.
Με αυτά τα δεδομένα, θα απαιτούνταν ένα συνολικότερο εθνικό σχέδιο ανακατεύθυνσης της απασχόλησης μέσω ταχύρυθμων και στοχευμένων επιμορφώσεων σε νέους τομείς και κλάδους εντάσεως εργασίας. Κάτι τέτοιο προϋποθέτει στροφή των επενδυτικών προτεραιοτήτων σε πιο παραγωγικές επενδύσεις, όπως π.χ. στον κατασκευαστικό ή στον πρωτογενή τομέα, αλλάζοντας τα χωροταξικά δεδομένα ακόμα και των μεγάλων πόλεων.
Ακόμα και σε συνθήκες «φιλελεύθερου καπιταλισμού», τόσο η κεντρική, όσο και η περιφερειακή και τοπική διοίκηση, θα μπορούσαν να συμβάλουν σ’ έναν ευρύτερο μετασχηματισμό:
• Μέσω των δημοσίων συμβάσεων θα ήταν, για παράδειγμα, δυνατή η διαμόρφωση επενδυτικών σχημάτων στην παραγωγική οικονομία που θα δημιουργούσαν νέες και βιώσιμες θέσεις εργασίας, αλλά και ευκαιρίες για συμπράξεις και νέα συνεργατικά σχήματα.
• Η σύνδεση μέρους της έρευνας των δημοσίων πανεπιστημίων με την Εθνική Άμυνα θα έδινε σημαντική ώθηση σε υπάρχουσες και νεοφυείς επιχειρήσεις στις ΤΠΕ και στις κατασκευές, αναβαθμίζοντας τον ρόλο τους στις διεθνείς αλυσίδες τεχνολογικής καινοτομίας. Η συγκρότηση του Συμβουλίου Αμυντικής Έρευνας, Τεχνολογίας και Βιομηχανίας, αποτελεί αναμφίβολα μια πολύ ελπιδοφόρα πρωτοβουλία προς αυτή την κατεύθυνση, που προκύπτει από την ανάγκη μακροπρόθεσμης αντιμετώπισης της τουρκικής επιθετικότητας.
• Η τηλεργασία και η εξ αποστάσεως εργασία, από παράγοντας απορύθμισης των εργασιακών σχέσεων θα μπορούσε να μεταβληθεί σε δυνατότητα αξιοποίησης πρωτίστως και κυρίως ημεδαπών εργαζομένων υψηλής ειδίκευσης που βρίσκονται στο εξωτερικό, αλλά και όρο για παραγωγική ανάκαμψη και κάλυψη κοινωνικών αναγκών απομακρυσμένων περιοχών. Αυτό δεν συνάδει με την άποψη Μηταράκη για νομοθετική πρωτοβουλία θέσπισης βίζας και παροχής κινήτρων σε «ψηφιακούς νομάδες» του κόσμου, σε συνέχεια πρόσφατης ρύθμισης παροχής κινήτρων εγκατάστασης σε όλους ανεξαιρέτως τους εργαζομένους που μετοικούν στη χώρα μας, χωρίς κανένα περιορισμό.
Αντ’ αυτών, η χώρα χρειάζεται μια στρατηγική δημογραφικής ανάκαμψης με διυπουργικό συντονισμό, που θα έπρεπε να ξεκινήσει σήμερα, ώστε να δώσει αποτελέσματα στις επόμενες δεκαετίες. Διαφορετικά και δεδομένων των υψηλών ποσοστών των ήδη εγκατεστημένων μεταναστών, ενέχει ο κίνδυνος η όποια παραγωγική ανασυγκρότηση να συντελεστεί με βασικό υποκείμενο μετανάστες, που στην πλειοψηφία τους θα φέρουν την ισχυρή ισλαμική ταυτότητα…

Σημειώσεις:

1. Νομισματική Πολιτική, Ενδιάμεση Έκθεση 2020, Τράπεζα της Ελλάδας, Δεκέμβριος 2020.
2. Σύμφωνα με τη διεθνή έκκληση των Μακρόν, Μέρκελ, Γκουτέρες, Φον ντερ Λάιεν, Μισέλ στις 3/2 για την ανάγκη πολυμερούς συνεργασίας, «ο κορωνοϊός δημιούργησε τη χειρότερη ύφεση μετά το 1945, ενώ έθεσε σε κίνδυνο τα αξιοσημείωτα κέρδη από την καταπολέμηση της ένδειας τα τελευταία χρόνια».
3. The Future of Jobs Report 2020, World Economic Forum, Οκτώβριος 2020.