Το τεχνικό σύστημα αποικίζει τον νου των «οικολόγων»

Του Δημήτρη Μπούσμπουρα από την Ρήξη φ. 157
Στην πρώτη αρχαία ελληνική τραγωδία που έχει σωθεί, στους «Πέρσες» του Αισχύλου, αποδίδεται η ήττα των Περσών στην ύβρη που διέπραξαν, ενώνοντας τον Ελλήσποντο για την μετακίνηση του στρατού. Αν και η τραγωδία αυτή είναι ένας ύμνος στην δημοκρατία που νίκησε την περσική τυραννία, το υπόβαθρο στο οποίο αναπτύσσεται είναι το σχήμα Ύβρις-Άτη-Νέμεσις-Τίσις. Στην τραγωδία η διατάραξη της φυσικής τάξης ακολουθείτο πάντα από την τιμωρία που επέφερε η Δίκη.
Στους επόμενους αιώνες η αίσθηση του ιερού εξακολουθούσε να υπάρχει στην ανθρωπότητα με άλλη μορφή. Αυτό άλλαξε μετά την βιομηχανική επανάσταση και ιδιαίτερα τον προηγούμενο αιώνα με την εγκαθίδρυση του Τεχνικού Συστήματος (1). Η τεχνική είναι πλέον το νέο ιερό, ο νέος μεσσιανισμός στον οποίο προσβλέπει η ανθρωπότητα η οποία δεν διανοείται πλέον να κινείται έξω από την τεχνόσφαιρα.

Όλες οι δραστηριότητες του ανθρώπου και η δομή της κοινωνίας καθορίζονται πλέον από το τεχνικό σύστημα. Οι προσδοκίες για κάποια βελτίωση ανάγονται πάντα σε κάποια τεχνολογική βελτίωση ή πρόοδο. Η ζωή στο σύνολό της έχει υπαχθεί σε αυτό το σύστημα. Αφορά την καθημερινότητα της διαμονής, της διατροφής, της μετακίνησης, της επικοινωνίας, των οικονομικών ανταλλαγών, αλλά και όλων των σχέσεων των ανθρώπων. Όλα διαμεσολαβούνται και καθορίζονται από το τεχνικό σύστημα.
Όταν έχουμε κάποιο πρόβλημα αναζητούμε πάντα μία τεχνική λύση και είμαστε βέβαιοι ότι αυτή θα επινοηθεί από τους τεχνοκράτες. Η πολιτική η ίδια έχει ξεφύγει από το πεδίο δράσης των ανθρώπων, από την κοινωνία, και είναι επίσης μία δραστηριότητα που θεωρείται ότι αντιμετωπίζεται πλέον πιο αποτελεσματικά από τους τεχνοκράτες. Είναι σαν η κοινωνία να έχει μπει σε αυτόματο και να ακολουθεί τις επιταγές του τεχνικού συστήματος το οποίο, από την φύση του, συνεχώς επεκτείνεται.
Ένα παράδειγμα είναι η αναιμική συζήτηση για την εφαρμογή του 5G. Θεωρείται αυτονόητο ότι όλες οι πόλεις πρέπει να προχωρήσουν στην εγκατάσταση αυτού του συστήματος. Ακόμη και αν οι επιπτώσεις από την ακτινοβολία των πολλών πυκνών κεραιών και με την μεγαλύτερη μεταφορά δεδομένων θα επιφέρει κινδύνους καρκίνου και άλλων προβλημάτων στον άνθρωπο. Είναι τέτοια η πίστη στην τεχνολογία αιχμής, που αν κάποιος επιστήσει την προσοχή ότι δεν έχουν ακόμα καθοριστεί τα επίπεδα ασφαλείας για τον άνθρωπο αντιμετωπίζεται περίπου σαν ψεκασμένος, ακόμα και αν είναι καθηγητής πανεπιστημίου (2).
Ο οικολογικός χώρος, είτε αφορά πολιτικές κινήσεις είτε περιβαλλοντικές οργανώσεις, στην πλειοψηφία του έχει δεχθεί αυτή την αυτονόητη επέκταση και κυριαρχία της τεχνικής. Άλλωστε είναι αδύνατον σήμερα να υπάρξει αποτεχνικοποίηση. Αλλά καθώς οι τεχνοκράτες δεν ανέχονται τον περιορισμό της επέκτασης της τεχνικής και την αμφισβήτησή της, μοιάζει να είναι σχεδόν αδύνατος ο έλεγχος των νέων συστημάτων πληροφορικής, επικοινωνίας ενέργειας κ.λπ. από την κοινωνία.

Το παράδειγμα των αιολικών

Ένα παράδειγμα που συζητείται σήμερα με πολύ ένταση στις τοπικές κοινωνίες, αν και αποκρύπτεται από τα μεγάλα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (3), είναι η δημιουργία αιολικών σταθμών -παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στις πιο απρόσιτες μέχρι σήμερα περιοχές της χώρας. Μεγάλες αντιδράσεις υπάρχουν τοπικά, όπως παραδείγματος χάρη στα Άγραφα, στην Σαμοθράκη, στην Μάνη και αλλού. Αντιδράσεις υπάρχουν επίσης για την τοποθέτηση αιολικών στις ακατοίκητες νησίδες του Αιγαίου, όπου συγκεντρώνεται ένα τεράστιο ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού απειλούμενων ειδών όπως ο αιγαιόγλαρος και ο μαυροπετρίτης, όπως επισημαίνει η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, που αποκαλεί τις νησίδες αυτές τα «Γκαλάπαγκος του Αιγαίου» (4).
Την τελευταία περίοδο μάλιστα υπάρχει μία υπόγεια συζήτηση ενόψει της αναθεώρησης του χωροταξικού σχεδίου για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Αυτό θα καθορίσει τα επόμενα βήματα για τις ΑΠΕ στην Ελλάδα. Η συζήτηση όμως κινείται σε επίπεδο τεχνοκρατών και όλοι γνωρίζουν ότι άπαξ και δημοσιευθεί το σχέδιο, πολύ λίγες παρεμβάσεις θα γίνουν στην συνέχεια, αφού «οι τεχνοκράτες ξέρουν καλύτερα». Ο υφυπουργός Περιβάλλοντος που το έχει αναλάβει, καθηγητής χωροταξίας Δημήτρης Οικονόμου, εξωκοινοβουλευτικό μέλος της κυβέρνησης, είναι ο βασικός συντάκτης του υφιστάμενου χωτοταξικού σχεδίου για τις ΑΠΕ.
 
Θα περίμενε κανείς ότι μία ορθολογική προσέγγιση με μία ελάχιστη οικολογική ευαισθησία θα κατέληγε στην εξαίρεση των περιοχών Natura, των ιστορικών τόπων και των σημαντικών ιδιαίτερων τοπίων. Και θα περίμενε επίσης κανείς ότι σε αυτόν τον στόχο θα στοιχίζονταν και θα επιχειρηματολογούσαν τουλάχιστον αυτοί που διαπνέονται από οικολογική ευαισθησία. Αυτό όμως δεν συμβαίνει. Αν και υπάρχει μία πρωτογενής αντίδραση πολλών ανθρώπων σε όλους τους χώρους, οι επικεφαλής του οικολογικού χώρου διέπονται από μία πίστη στο τεχνικό σύστημα.
 
Θεωρούν αυτονόητο ότι η τεχνόσφαιρα μπορεί να καλύπτει το σύνολο του πλανήτη και ότι αναγκαστικά θα πληρωθεί κάποιο τίμημα. Μπορεί αυτό να είναι το τοπίο, η αίσθηση της φυσικότητας, ακόμα και η βιοποικιλότητα, με το ενδεχόμενο εξαφάνισης ορισμένων ειδών. Δεν δέχονται ότι μπορούν να υπάρχουν περιοχές χωρίς την ανθρώπινη επέμβαση.
Το όφελος και η αποτελεσματικότητα, που είναι η κινητήρια δύναμη επέκτασης του τεχνικού συστήματος, αποτελούν το υπέρτατο κριτήριο. Η κοινωνία έτσι έχει εκχωρήσει την λήψη αποφάσεων στους τεχνικούς. Ο οικολογικός χώρος, με ελάχιστες εξαιρέσεις, φαίνεται να έχει ενδώσει. Στο βιβλίο του Οικολογία: χαλάρωση ή δαιμονικός κύκλος; (5) ο Πιερ Σαμουέλ αναφέρεται στο σχήμα που συναντάμε συχνά: να προσπαθήσουμε να λύσουμε ένα πρόβλημα που έχει δημιουργήσει η τεχνική εφαρμόζοντας νέες τεχνικές λύσεις που τελικά δημιουργούν έναν φαύλο κύκλο που επιτείνει τα προβλήματα. Στην αναζήτηση καθαρής ενέργειας ο οικολογικός χώρος έχει αποδεχθεί αυτή την λογική και κατά κάποιο τρόπο έχει γίνει η αιχμή του δόρατος για την επέκταση του τεχνικού συστήματος εις βάρος της φύσης. Η ευθύνη διατήρησης της φύσης και του ανθρώπου ως ελεύθερου και κυρίαρχου υποκειμένου έχει εκχωρηθεί.
1. Η ευκρινέστερη περιγραφή του Τεχνικού Συστήματος είναι του Γάλλου στοχαστή Ζακ Ελλύλ που έγραψε το βιβλίο «Το τεχνικό σύστημα» το 1977. Κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Αλήστου Μνήμης.
2. Αξίζει εδώ να αναφέρουμε την νηφάλια και ανεξάρτητη διατύπωση ενστάσεων από τον ομότιμο καθηγητή βιολογίας του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Λουκά Μαργαρίτη που σε επιστολές του στον πρωθυπουργό και τον υπουργό Ανάπτυξης επισημαίνει ότι πρέπει να εφαρμοστεί η αρχή της προφύλαξης στο ζήτημα της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας.
3. Παράδειγμα είναι η πλήρης σχεδόν απόκρυψη της μεγάλης διαδήλωσης στην Αθήνα, υπό βροχή μάλιστα, εναντίον των αιολικών την 11/12/2019.
4. Δελτίο Τύπου: Οι νησίδες του ν. Αιγαίου -τα «γκαλάπαγκος της Μεσογείου»- απειλούνται με καταστροφή. 7/11/2019 http://www.ornithologiki.gr/page_cn.php?aID=1997.
5. Εκδόθηκε στα ελληνικά το 1973 από τις εκδόσεις Νεφέλη.