Τρίτη 18 Φεβρουαρίου 2020

Μονομαχία, Ελληνική ή Βαρβαρική παράδοση: Η θέση της μονομαχίας στο Βυζάντιο


Του Γεώργιου Ε. Γεωργά προπονητή Ξιφασκίας, εκπαιδευτή Ενοπλου Παμμάχου, Σπαθασκίας, Οπλομαχιας
Ο Ευστάθιος Θεσσαλονίκης ο οποίος έγινε αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης στα 1178μΧ και ήταν και αυτόπτης μάρτυρας της αλώσεις της Θεσσαλονίκης από τους Νορμανδούς, στο έργο του ‘ Παρεκβολαι εις την Ομήρου Ιλιάδα και Οδύσσεια ‘ παρέχει ένα μεγάλο αριθμό σχολείων πάνω στις Ομηρικές μονομαχίες ανάμεσα στους Αχαιούς και τους Τρώες. Ο Ευστάθιος δίνει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον για τις μονομαχίες της Ιλιάδας τις οποίες τις αναλύει διεξοδικά. Επισημάνει ότι ο Όμηρος δεν έκανε μνεία στην λέξη ‘ μονομαχία ‘ , αντίθετα χρησιμοποιεί παραφραστικες περιγραφές ή άλλα ρήματα προκειμένου να περιγράψει την πρόκληση και την διεξαγωγή της μονομαχίας.
Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα, παλαιότεροι Βυζαντινοί σχολιαστές από τον Ευστάθιο, να έχουν την άποψη ότι οι μόνομαχιες ήταν ξενόφερτο και βαρβαρικό έθιμο διότι οι αρχαίοι Έλληνες δεν το συνήθιζαν, άρα ούτε οι Ρωμαίοι / Βυζαντινοί ( οι Έλληνες του μεσαίωνα ) έπρεπε να το κάνουν. ( Σημ. Αυτό δείχνει ότι οι Ρωμαίοι είχαν εθνική συνείδηση ότι το γένος τους ήταν Ελληνικό ). Ο Ευστάθιος όμως παρόλο που το αναφέρει αυτό, παρακάτω δίνει την δική του άποψη, ο οποίος δηλώνει ότι οι μόνομαχιες όχι μόνο ήταν κάτι συνηθισμένο στην Ομηρική εποχή , αλλά αποτελούσε και εξαιρετική άσκηση προετοιμασίας για πόλεμο , αλλά και ένδειξη ανδρείας και γενναιότητας. Ο Ευστάθιος Θεσσαλονίκης προχωρά παραπέρα τα σχόλια του , γράφοντας ότι πολλοί εκπαιδεύονταν στην μονομαχία με χρήση ξύλινων ράβδων και καλαμιών , προκειμένου να μην υπάρξουν σοβαροί τραυματισμοί στην άσκηση.
Γράφει ποιο συγκεκριμένα : ” Ότι δε ζηλωτών ην τοίς παλαιοις και το μονομαχείν ως μέγα πολέμου γυμνασμα και ως ανδρείας και ρωμαλειοτητος ένδειξης προδηλον εστί, ως δε ουκ αεί σκοπός ην μονομαχίας ενδινων ψαυειν, αλλά εστίν ου εις μόνην σκιαμαχιαν απετελευτα το έργον ήδη προδεδηλωται. Διό πολλοί και ραβδιοις ή καλαμισκοις αλλήλων κατατιτυσκονται οία μη στοχαζομενοι πληγών, η δε ιστορία μονομαχουντων ζηλωτας γενέσθαι φησιν Κυρηναιους και Μαντινεις. ”
Ο Ευστάθιος μας παραθέτει την διαχρονικότητα της μονομαχίας στο Ελληνικό γένος. Αυτή η πρακτική εξάσκησης με ράβδους και καλάμια δεν ξεχάστηκε αλλά συνεχίστηκε η εξάσκηση αυτή σε όλη την μεσαιωνική περίοδο της Ρωμαϊκής αυτοκράτοριας αφού και τα τακτικά υψηλής στρατηγικής δίνουν έμφαση σε αυτές τις μονομαχίες ,τις οποίες όλοι οι συγγραφείς τις θεωρούσαν εξαιρετικά προγυμνασματα και προετοιμασία για την πραγματική μάχη.
Αν πάμε τώρα στον 13ο αιώνα ο κληρικός Νικηφόρος Βλεμμυδης ο οποίος ήταν Λογοθέτης του Οικουμενικού Πατριαρχείου ενώ παλαιότερα είχε εξασκήσει το επάγγελμα του γιατρού και επίσης είχε σπουδάσει οπτική, αστρονομία, γεωμετρία και αριθμητική, στο έργο του
‘ Βασιλικός Ανδριάς Λόγος Ηθικός ‘ υπάρχει μια αναφορά στο άθλημα της σφαίρας το λεγόμενο τζυκανιον. Εκεί έχει έναν σχολιασμό για το πόσο ωφέλιμο ήταν η εκπαίδευση στο γυμνάσιο ( άθλημα ) αυτό για στρατιωτική εκπαίδευση.

Ωστόσο ο Νικηφόρος Βλεμμυδης δεν αναφέρεται συγκεκριμένα στην μονομαχία , αλλά στην οπλομαχία που την διαφοροποιεί. Το ενδιαφέρον ωστόσο έρχετε σε μια παράφραση του έργου του ,υπό την εποπτεία του Γεώργιου Γαλησιωτη ( κληρικού και αξιωματούχου του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως) και του Γεώργιου Οιναιωτη. Η συγκεκριμένη παράφραση έχει τίτλο του σοφωτατου κυρου Νικηφόρου Βλεμμυδου λόγος περί βασιλείας μεταφρασθεις προς το σαφέστερον παρά του σακελλιου της μεγάλης εκκλησίας διακόνου Κύρου Γεώργιου Γαλησιωτου και Οιναιωτου Γεωργίου των λογιωτατων ανδρών και ρητορων. ‘ Ενώ ο μελετητής θα περίμενε ότι είναι μια μεταφορά του λόγου του Βλεμμυδη σε πολλά σημεία οι συγγραφείς προσθέτουν νέα στοιχεία. Το κεφάλαιο 128 του Βλεμμυδη εμφανίζεται διαφορετικό από το πρωτότυπο και δίνει αναφορά στην μονομαχία. Οι συγγραφείς συμφωνούν ότι το τζυκανιον δεν ωφελεί στη εκγύμναση των πολεμιστών στις πολεμικές συγκρούσεις , ωστόσο προσθέτουν ότι δεν βοηθάει ούτε στην μονομαχία. Η αναφορά αυτή είναι περίεργη γιατί ο Βλεμμυδης γράφει για οπλομαχία και όχι μονομαχία. Η αναφορά σε μονομαχία τον 14ο αιώνα είναι πολύ σπάνια , γιατί αυτή τη περίοδο παύουν οι αναφορές για μονομαχίες στα ιστορικά Βυζαντινά κείμενα. Ακόμα πιο παράξενο είναι πως γράφουν για μονομαχίες και στρατιωτικά ζητήματα λόγιοι και ιερείς.
Από τις παραπάνω πηγές μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η μονομαχία δεν ήταν ούτε άγνωστη στον Ρωμαϊκό στρατό ούτε ξενόφερτο βαρβαρικό έθιμο. Ενώ δεν δέχονται ότι το τζυκανιον βοηθά στις πολεμικές τέχνες. Πράγμα που συνηγορεί ότι για να εξασκηθεί κάποιος ορθά στην πολεμική αγωγή θέλει συγκεκριμένα γυμνάσια.
Αν πάμε στον 7ο μΧ αιώνα θα βρούμε την σημαντικότερη αναφορά μονομαχίας σε εκκλησιαστικό κείμενο. Είναι η Κλίμακα του Αγίου Ιωάννου. Ο συγγραφέας στο έργο του λόγο εις τον Ποιμένα παραλληλίζει τον σωστό πνευματικό με τον ικανό στρατηγό. Ο στρατηγός καλείται να γνωρίζει την θέση και την ικανότητα κάθε στρατιώτη και να τους χρησιμοποιεί ανάλογα την περίπτωση και τις απαιτήσεις των επιχειρήσεων. Κατά τον ίδιο τρόπο πρέπει να ενεργεί και ο πνευματικός. Ιδιαίτερη εντύπωση προξενεί το γεγονός ότι ο Άγιος Ιωάννης αναφέρετε ξεχωριστά στην κατηγορία των στρατιωτών που λάμβαναν μέρος σε μονομαχίες. Γράφει ο Άγιος Ιωάννης ότι αυτοί οι στρατιώτες είχαν ειδική εκπαίδευση, ήταν επίλεκτοι και δεν λάμβαναν μέρος σε όλες τις πολεμικές επιχειρήσεις, για να είναι ξεκούραστοι. Επίσης τους εκπαίδευαν με ειδικές ασκήσεις που είχαν σκοπό να νικήσουν στην μονομαχία.
Η πληροφορία αυτή σε θεολογικό βιβλίο μπορεί να μας εκπλήσσει, ωστόσο μας δίνει πολλές πληροφορίες. Επιβεβαιώνει ότι όχι μόνο υπήρχαν μόνομαχιες στον μεσαιωνικό Ρωμαϊκό στρατό, αλλά υπήρχε και συγκεκριμένη πρόβλεψη και διαδικασία για τους στρατιώτες που εκπαιδεύονταν για μονομαχία ώστε να μην αποσπάται η προσοχή τους από άλλες ασχολίες του στρατού ( περίπολα, σκοποί, αγγαρείες κτλ). Παράλληλα επιβεβαιώνετε ότι αυτοί οι στρατιώτες αποτελούσαν μέρος μιας ιδιαίτερης ομάδας που εκπαιδεύονταν κύριος για να μονομαχούν
Σε παλαιότερη μάλιστα πηγή ο αυτοκράτορας Μαυρίκιος στο βιβλίο του αναφέρει ότι οι στρατιώτες που εκπαιδεύονται για μονομαχία θα πρέπει να είναι από το βαρύ πεζικό λόγο του εξοπλισμού τους. Συνεπώς μπορούμε να συμπεράνουμε ότι υπήρχε Σχολή Βυζαντινής πολεμικής τέχνης η οποία στελεχώνονταν από στρατιώτες που εκπαιδεύονταν για την μονομαχία. Όχι όμως με την έννοια των δυτικών ιπποτών που αναζητούσαν την προσωπική δόξα και την δόξα του οίκου τους,αλλά την προστασία της τιμής του αυτοκράτορα και της Οικουμένης.
SCHOLAE PALATINAE

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου