Το μυθιστόρημα της μεγάλης κυβίστησης - Κατάρρευση ή γολγοθάς;

Σταύρος Λυγερός

Παρότι μετά την προκήρυξη του δημοψηφίσματος (Ιούνιος 2015) το "όχι" δέχθηκε πανταχόθεν πυρά και δεν πρόσφερε φερέγγυα πολιτική προοπτική, σάρωσε. Ο κύριος λόγος είναι ότι εξέφρασε την υπαρξιακή ανάγκη της πλειοψηφίας των Ελλήνων να αντιδράσουν στον στραγγαλισμό της χώρας και να μην υπογράψουν με την ψήφο τους την εκβιαστική υπαγωγή της ελληνικής κοινωνίας σε μία πρόσθετη εξοντωτική λιτότητα.

Κατά τα άλλα, όσοι απείχαν από τον γκρεμό κατά κανόνα τότε ψήφισαν "ναι", φοβούμενοι το ενδεχόμενο πρόκλησης χάους. Αντιθέτως, τα τμήματα του πληθυσμού που είχαν πέσει στον γκρεμό ή ήταν κοντά στο χείλος του ψήφισαν τότε κατά κανόνα "όχι". Το 61,3% που ψήφισε "όχι" έστειλε ένα ισχυρό πολιτικό μήνυμα. Υπογράμμισε κατά αναμφισβήτητο τρόπο ότι οι Έλληνες δεν ήθελαν εξοντωτική λιτότητα και εν μέρει ευαισθητοποίησε την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη.

Η σαρωτική νίκη του "όχι", όμως, δεν άλλαξε τον συσχετισμό δυνάμεων. Δεδομένου ότι τη
στρόφιγγα της ρευστότητας των ελληνικών τραπεζών την έλεγχε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, οι του ευρωιερατείου είχαν τη δυνατότητα να προκαλέσουν έμφραγμα στην ελληνική οικονομία και το έπραξαν. Από εγγυητής των ελληνικών τραπεζών, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα είχε μετατραπεί σε εργαλείο στραγγαλισμού τους και κατ’ επέκτασιν στραγγαλισμού της ελληνικής οικονομίας.
Αυτό πρακτικά σήμαινε πως τα αφεντικά της Ευρωζώνης είχαν τη δυνατότητα να στρέψουν (αργά ή γρήγορα) τους απεγνωσμένους πολίτες εναντίον της νόμιμης κυβέρνησης και κατ’ αυτό τον τρόπο να προκαλέσουν την αποσταθεροποίηση και ανατροπή της. Το γεγονός, μάλιστα, πως σύσσωμες οι εγχώριες άρχουσες ελίτ και μία μεγάλη μερίδα των Ελλήνων ήταν ιδεολογικοπολιτικά στη γραμμή "πάση θυσία ευρώ" διευκόλυνε πολύ την επιτυχή διεκπεραίωση του μεταμοντέρνου εκείνου πραξικοπήματος που είχε πραγματοποιηθεί όχι με τανκς, αλλά με ΑΤΜ χωρίς ευρώ.

Με το πιστόλι στον κρόταφο

Τα γεγονότα εκείνης της εποχής είχαν καταστήσει εξόφθαλμο πως στην Ευρωζώνη η θεμελιώδης έννοια της λαϊκής κυριαρχίας έχει σε πολύ μεγάλο βαθμό ακυρωθεί. Ο τρόπος που αντιμετωπίσθηκε η Ελλάδα και ειδικότερα η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ συνιστούσε κατάφωρη παραβίαση του πνεύματος των ιδρυτικών συνθηκών. Συνιστούσε και μία αρνητική κληρονομιά για τον τρόπο που οι ευρωπαϊκοί λαοί, αλλά και οι υπόλοιποι λαοί αντιλαμβάνονται την ΕΕ και το ευρώ.

Μ’ αυτή την έννοια, η ταπεινωτική συμφωνία που επέβαλε το ευρωιερατείο στον τότε Έλληνα πρωθυπουργό συνιστούσε κατά μία έννοια πύρρειο νίκη στο μεσοπρόθεσμο πολιτικό επίπεδο. Το γεγονός ότι στη συνέχεια η κυβέρνηση Τσίπρα και ο ΣΥΡΙΖΑ εγκολπώθηκαν το 3ο Μνημόνιο και το εφάρμοσαν χωρίς παρεκκλίσεις, επέτρεψε στο ευρωιερατείο να παρακάμψει τις πολιτικές παρενέργειες από την νεο-αποικιακή συμπεριφορά του έναντι μίας χώρας-μέλους.
Με το πιστόλι στον κρόταφο, λοιπόν, η Ελλάδα υποχρεώθηκε να συνυπογράψει την καταδίκη της σ’ ένα αργό οικονομικό βασανιστήριο. Από την άλλη πλευρά, όμως, η εκβιαστική ωμότητα των Μέρκελ-Σόιμπλε προκάλεσε αντιδράσεις σ’ όλη σχεδόν τη Γηραιά Ήπειρο κι όχι μόνο. Η δημόσια εικόνα της Γερμανίας έχει από τότε υποστεί ανήκεστο βλάβη, γεγονός που αναπόφευκτα της προκαλεί πολιτικό κόστος και  δυσκολεύει την προσπάθειά της να εδραιώσει τον ηγεμονικό ρόλο της στην Ευρώπη.

Η διάσπαση του ΣΥΡΙΖΑ

Από την άλλη πλευρά, βαρύ ήταν το πολιτικό κόστος που πληρώνει ο Τσίπρας. Το ρήγμα που αμέσως είχε προκληθεί στην Κοινοβουλευτική Ομάδα και στον κομματικό μηχανισμό του ΣΥΡΙΖΑ ήταν βαθύ και γρήγορα μετεξελίχθηκε σε διάσπαση. Η στάση των διαφωνούντων βουλευτών του ΣΥΡΙΖΑ δεν εμπόδισε την ψήφιση του 3ου Μνημονίου από τη Βουλή, επειδή τρία κόμματα της αντιπολίτευσης (ΝΔ, ΠΑΣΟΚ και Ποτάμι) το υπερψήφισαν. Δημιούργησε, όμως, μία αντιφατική πραγματικότητα, η οποία δεν μπορούσε να κρατήσει πολύ.
Το 3ο Μνημόνιο έβγαλε με δύναμη στην επιφάνεια την υφέρπουσα εσωκομματική αντίθεση που σοβούσε από καιρό στον ΣΥΡΙΖΑ. Όσο οι διαπραγματεύσεις δεν οδηγούσαν σε αποτέλεσμα, η εν λόγω αντίθεση μπορούσε να επικαλύπτεται. Από τη στιγμή, όμως, που ο Τσίπρας αποδέχθηκε με βαριά καρδιά τις απαιτήσεις των δανειστών για να αποτρέψει την έξοδο από την Ευρωζώνη, η αντίθεση αυτή εκδηλώθηκε με ορμή.
Το σαρωτικό "όχι" στο δημοψήφισμα είχε ερμηνευθεί από την εσωκομματική αριστερή αντιπολίτευση στον ΣΥΡΙΖΑ ως πολιτική αφετηρία για να διεκδικήσει η Αθήνα μία συμφωνία χωρίς επώδυνα μέτρα λιτότητας. Επειδή, βεβαίως, είχαν επίγνωση πως οι δανειστές ούτε καν θα συζητούσαν σ’ αυτή τη βάση, εκτιμούσαν πως υποχρεωτικά ο πρωθυπουργός θα προσανατολιζόταν σε κινήσεις, οι οποίες με τη σειρά τους θα άνοιγαν τον δρόμο για την έξοδο από την Ευρωζώνη.
Ο Τσίπρας, όμως, είχε αποκλείσει την επιλογή της ρήξης και του Grexit. Για να διευκολύνει, μάλιστα, την επίτευξη συμφωνίας μετά το ηχηρό "όχι" είχε απομακρύνει και τυπικά τον Γιάνη Βαρουφάκη από το υπουργείο Οικονομικών. Είχε ζητήσει, μάλιστα, από το συμβούλιο πολιτικών αρχηγών να συμφωνήσει σε μία ανακοίνωση, η οποία να αποτύπωνε την εθνική θέση. Με αυτά είχε πάει στις Βρυξέλλες.

Πολιτικός κόλαφος

Το ηχηρό "όχι" στο δημοψήφισμα ήταν πολιτικός κόλαφος όχι μόνο για τις εγχώριες άρχουσες ελίτ και για το παλαιό πολιτικό κατεστημένο, αλλά και για το σύνολο σχεδόν των Ευρωπαίων ιθυνόντων, οι οποίοι επίσης είχαν ασκήσει ρητορικούς εκβιασμούς για να πριμοδοτήσουν το "ναι". Μη θέλοντας, βεβαίως, να δείξει ότι υπό το βάρος του ελληνικού δημοψηφίσματος αλλάζει στάση, το ευρωιερατείο δρομολόγησε μία τελική διαδικασία με σκοπό ή την επίτευξη συμφωνίας, ή τη μεθόδευση του Grexit.
Ήταν αλήθεια ή μπλόφα; Ούτε σήμερα μπορεί να δοθεί κατηγορηματική απάντηση, παρότι έχουν μιλήσει κάποιοι από τους πρωταγωνιστές εκείνου του πολιτικού παίγνιου. Ο Τσίπρας, πάντως, είχε τότε θεωρήσει πως δεν είχε άλλα περιθώρια διαπραγμάτευσης. Γι’ αυτό και αποδέχθηκε τον δρόμο που του άνοιξε ο Ολάντ σ' εκείνο την πολύωρη δραματική σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου.
Αναμφίβολα είχε ξενίσει το γεγονός πως η κυβέρνηση Τσίπρα είχε αποδεχθεί ένα δημοσιονομικό πακέτο, το οποίο σε ορισμένα θέματα ήταν βαρύτερο από την πρόταση Γιούνκερ, την οποία είχε απορρίψει με 61,3% ο ελληνικός λαός. Όπως επίσης ξένισε το γεγονός ότι άρχισε να προβάλει τα θετικά του 3ου Μνημονίου, επαναλαμβάνοντας κατά εντυπωσιακό τρόπο την επιχειρηματολογία των προηγούμενων κυβερνήσεων.
Το μόνο βάσιμο επιχείρημα του πρωθυπουργού ήταν ότι επιδίωξε δίπλα σ’ αυτό το πακέτο να υπάρχει μία δέσμευση του ευρωιερατείου για αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους. Το ζήτημα της αναδιάρθρωσης είχε πράγματι ανοίξει, αλλά όπως αποδείχθηκε στη συνέχεια, η ελάφρυνση που αποφάσισαν αργότερα οι εταίροι-δανειστές ήταν απελπιστικά κατώτερη των περιστάσεων. Αλλά και γι’ αυτό έπαιξε καθοριστικό ρόλο το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, έστω κι αν αυτό δεν ομολογείται.

Η αναδιάρθρωση του χρέους

Την αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους δεν την έθετε στο τραπέζι μόνο το ΔΝΤ. Την έθεταν και η Ουάσιγκτον και κάποια μέλη του ευρωιερατείου. Το είχαν καταδείξει οι τότε σχετικές δηλώσεις και η τότε συζήτηση στο Ευρωκοινοβούλιο για την Ελλάδα. Ακόμα και ο Σόιμπλε είχε υποχρεωθεί να ομολογήσει ότι το ελληνικό χρέος δεν ήταν βιώσιμο, αφήνοντας ανοικτή την προοπτική της αναδιάρθρωσης με τη μορφή της επιμήκυνσης του χρόνου αποπληρωμής και της μείωσης των επιτοκίων.
Η εξέλιξη εκείνη είχε δώσει ένα επιχείρημα στον Τσίπρα για να πουλήσει πολιτικά στην ελληνική κοινωνία το 3ο Μνημόνιο. Ο κύριος λόγος, όμως, που ο τότε πρωθυπουργός εξασφάλισε συναίνεση όχι μόνο στη Βουλή, αλλά και στην κοινωνία, ήταν η διάχυτη πεποίθηση πως η οικονομία είχε βρεθεί στο χείλος του γκρεμού και πως χωρίς συμφωνία θα κατέρρεε.
Ο Τσίπρας δεν είχε πολύ άδικο που ερμήνευσε το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ως απόρριψη των εκβιαστικών πιέσεων και όχι ως παρότρυνση για ρήξη. Τουλάχιστον εκείνη τη χρονική στιγμή στην ελληνική κοινωνία κυριαρχούσε η επιθυμία για συμφωνία. Έστω και με ένα νέο επώδυνο Μνημόνιο, η πλειονότητα των Ελλήνων έθετε ως πρώτη προτεραιότητα την σταθεροποίηση του οικονομικού κλίματος και τη σταδιακή επιστροφή στην ομαλότητα.

Άμεση κατάρρευση ή γολγοθάς;

Το δίλημμα που στην πραγματικότητα της είχε τεθεί ήταν "άμεση κατάρρευση ή ένας οικονομικός-κοινωνικός γολγοθάς" (3ο Μνημόνιο). Και, βεβαίως, εκείνες τις ημέρες στη μεγάλη πλειονότητά τους οι πολίτες προτιμούσαν τον γολγοθά παρά την κατάρρευση. Αυτό το διάχυτο αίσθημα ότι αποφεύχθηκε το χειρότερο, όπως και η πεποίθηση πολλών πολιτών πως ο Τσίπρας έκανε ό,τι μπορούσε, του έδωσε τη δεύτερη εκλογική νίκη τον Σεπτέμβριο του 2015.
Ο Τσίπρας πήγε τότε σε εκλογές γιατί δεν μπορούσε να πράξει διαφορετικά. Λόγω της διάσπασης του ΣΥΡΙΖΑ είχε χάσει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Εκτός, όμως, από την ανάγκη να εκκαθαρίσει το εσωκομματικό τοπίο, προκήρυξε αμέσως σχεδόν εκλογές και για να αποσπάσει την ψήφο πριν αρχίσει να έρχεται σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις ο λογαριασμός του 3ου Μνημονίου και ως εκ τούτου πριν ο ίδιος και ο εναπομείναν ΣΥΡΙΖΑ να αρχίσει να πληρώνει πολιτικό κόστος.
Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι η βαρύτατη πολιτική ευθύνη του Τσίπρα δεν ήταν τόσο ότι τον Ιούλιο του 2015 υποχώρησε και αποδέχθηκε το 3ο Μνημόνιο, προκειμένου να αποφύγει την άμεση κατάρρευση και ό,τι καταστροφικό συνεπαγόταν αυτή. Η βαρύτατη πολιτική ευθύνη του συνίσταται στο γεγονός ότι με περισσή πολιτική ελαφρότητα και/ή ασχετοσύνη άφησε τα πράγματα να φθάσουν στο σημείο που είχαν φθάσει τότε: στο δίλημμα "ή άμεση κατάρρευση ή γολγοθάς του 3ου Μνημονίου".


 slpress.gr