Το προσκύνημα της Αιθερίας – Η Αγία Βάτος

Το προσκύνημα της Αιθερίας – Η Αγία Βάτος

Η Αιθερία ήταν μια γυναίκα από την Γαλικία, η οποία έκανε ένα προσκυνηματικό ταξίδι στους Αγίους Τόπους μεταξύ των ετών 381-384. Κατέγραψε τις εντυπώσεις σε μια επιστολή απευθυνόμενη σε έναν κύκλο γυναικών στην πατρίδα της. Η επιστολή είναι γνωστή σήμερα ως S. Silviae Aquitanae pereginatio ad loca sancta, ή  Pereginatio Aetheria ή Itinerarium Egeriae. 

Το κείμενο σώζεται αποσπασματικά σε χειρόγραφο κώδικα (codex Aretinus) του ΙΑ’ αι. Ο κώδικας γράφτηκε αρχικά στο μοναστήρι του Monte Cassino. Ανακαλύφθηκε το 1884 από τον G. F. Gamurrini στην βιβλιοθήκη της αδελφότητας της Αγίας Μαρίας στο Arezzo. Στον ίδιο κώδικα περιέχονται  αποσπάσματα από το επίσης χαμένο υμνολόγιο του αγίου Ιλαρίωνα του Πουατιέ και ένα ακόμα έργο του ιδίου το De mysteriis. Άλλα χειρόγραφα της επιστολής
δεν κατέστη δυνατό να βρεθούν. Μερικά μικρά αποσπάσματα ανακαλύφθηκαν από τον Dom de Bruyne και εκδόθηκαν το 1909.

Αρχικά ο εκδότης της επιστολής Gamurrini απέδωσε το έργο στην αγία Σίλβια της Ακουιτανίας (εξ ου και ο τίτλος S. Silviae Aquitanae pereginatio ad loca sancta). Η επιθυμία του ήταν να συνδέσει την συγγραφέα με την προσκυνήτρια που αναφέρεται στην Λαυσαϊκή Ιστορία του Παλλαδίου, την Σιλβάνια. Η Σιλβάνια ήταν κουνιάδα του Ρουφίνου που ήταν έπαρχος επί Θεοδοσίου του Μεγάλου και Αρκαδίου. Η σύνδεση όμως δεν στηρίζονταν ικανοποιητικά από τα στοιχεία και παρέμενε υπόθεση.

Δύο ακόμη ονόματα που προτάθηκαν ήταν της Γάλλας Πλακιδίας, κόρης του Μ. Θεοδοσίου  (υπόθεση C. Kohler αμέσως μετά την ανακάλυψη) και της Φλαβίας, ηγουμένης από την Γαλατία, η οποία ίδρυσε μοναστήρι στην Ιερουσαλήμ πριν το 454 (υπόθεση H. Goussen, 1924). Τελικά επικράτησε η άποψη του Dom Férotin, ο οποίος στηρίχθηκε στην αφήγηση ενός Ισπανού μοναχού ονόματι Valerius. Αυτός σε μια επιστολή προς την αδελφότητα του, γραμμένη το 650 μ.Χ., αναφέρεται σε κάποια sanctimonialis Aetheria. Η Αιθέρια, κατ’ αυτόν, είχε γράψει μια περιγραφή του προσκυνηματικού ταξιδιού της στους Αγίους Τόπους πολλά χρόνια πριν.

Ο Valerius ζούσε στην περιοχή του Vierzo ή Bierzo (Bergidum) στην ΒΔ Ισπανία, κοντά στην Γαλικία. Τα σωζόμενα χειρόγραφα της επιστολής (Τολέδο 902, Εσκοριάλ 954, Σίλος 11ος αι., Carracedo σήμερα χαμένο) αναφέρουν διαφορετικές εκδοχές του ονόματος της συγγραφέως˙ Eicheria-Aeiheria (Eskorial, Silos), Egeria (Toledo), Etheria-Echeria (Carracedo). Ο Dom Férotin αποδέχθηκε ως οριστική μορφή του ονόματος το Etheria, με τα υπόλοιπα να έχουν προκύψει από κακή αντιγραφή (το θέμα συζητιέται ακόμα).

Ο Βαλέριος αναφέρει την Αιθερία ως beatissima sanctimonalis και virgo, ενώ στους μοναστικούς καταλόγους που αναφέρουν το κείμενο υπάρχει το abbatissa. Φαίνεται λοιπόν ότι ήταν μοναχή, ίσως ηγουμένη κάποιας μοναστικής αδελφότητας, προς την οποία απηύθυνε την επιστολή κατά τα τότε έθιμα. Σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη του  Férotin, πατρίδα της Αιθερίας ήταν η Γαλικία. Η άποψη του εκδότη Gamurrini (Ακουιτανία ή Gallia Narbonensis) δεν ευδοκίμησε. Η Λατινική του κειμένου ταιριάζει με την Ιβηρο-Ρομανική και ενισχύει την πρώτη άποψη.

Είναι άγνωστη η αρχική έκταση του κειμένου. Η διασωθείσα αφήγηση ξεκινά με την άφιξη της Αιθερίας στο όρος Σινά, από όπου μεταφράζουμε το απόσπασμα. Διακόπτεται απότομα στην περιγραφή της Εορτής των Εγκαινίων (Ιωάν. 10.22). Σε κάποια σημεία η διήγηση εμφανίζει εκτενή κενά (lacunae).

Τα πρώτα κεφάλαια ενδέχεται να χρησιμοποιήθηκαν στο έργο του Πέτρου Διακόνου, βιβλιοθηκάριου στο Monte Cassino, με τον τίτλο Liber de locis sanctis (IB’ αι.).  Κύρια πηγή του έργου είναι ο Βέδας, ωστόσο χρησιμοποιούνται και άλλες άγνωστες πηγές. Σε κάποια σημεία μάλιστα ο Πέτρος φαίνεται ότι αντιγράφει από την εν λόγω επιστολή, ειδικά στις περιγραφές της Αιγύπτου και των τοποθεσιών που σχετίζονται με την Έξοδο.

Η επιστολή της Αιθερίας είναι εξαιρετικής σημασίας, καθώς παρέχει πληροφορίες αρχαιολογικές, γεωγραφικές και κυρίως στοιχεία εκκλησιαστικής ιστορίας και εξέλιξης της λειτουργικής. Βέβαια, τα στοιχεία αυτά εκτιμούνται σωστά τοποθετημένα στην χρονική περίοδο συγγραφής του έργου.

Κείμενο:

«Ήταν αναγκαίο να βγούμε προς την κορυφή της κοιλάδας, επειδή εκεί υπάρχουν πολλά κελιά αγίων ασκητών και ένας ναός στο σημείο όπου βρίσκεται η βάτος˙  και αυτή η βάτος είναι ακόμα ζωντανή και θάλλει. Μετά την κατάβαση από το βουνό, φτάσαμε στην βάτο περί την δεκάτη ώρα. Από αυτή τη βάτο, όπως προανέφερα, ο Κύριος μίλησε μέσα από το πυρ στον Μωυσή˙  η βάτος βρίσκεται σε έναν τόπο, όπου υπάρχουν πολλά ασκητικά κελιά και ένας ναός στην κορυφή της κοιλάδας. Μπροστά από τον ναό υπάρχει ένας πολύ ευχάριστος κήπος, με άφθονο και καθαρό νερό. Η βάτος βρίσκεται στον κήπο αυτό. Δείχνουν επίσης εκεί κοντά τον τόπο, όπου στάθηκε ο άγιος Μωυσής όταν ο Θεός του είπε:  «λῦσαι τό ὑπόδημα ἐκ τῶν ποδῶν σου» (Εξ. 3.6) και τα υπόλοιπα. Όταν φτάσαμε σε αυτό το μέρος ήταν ήδη δεκάτη ώρα. Αφού ήταν ήδη απόγευμα δεν μπορέσαμε να προσφέρουμε θυσία. Ωστόσο, ειπώθηκε μια προσευχή στον ναό όπως και στον κήπο πίσω από τη βάτο. Διαβάστηκε και το σχετικό χωρίο από την βίβλο του Μωυσή, κατά το έθιμο». (σελ. 55)

Βιβλιογραφία,
Gingras, George, Egeria: Diary of a Pilgrimage, στη σειρά Ancient Christian Writers 38 ( Paulist Press1970)

 https://www.impantokratoros.gr/B463D831.el.aspx