Δημοφάντης: Οι τρεις γιορτές των αγίων Θεοδώρων

Κυριακή 17 Φεβρουαρίου 2019

Οι τρεις γιορτές των αγίων Θεοδώρων

ΕΥΧΗ

Ανάμεσα στους αγίους που πολύ αγάπησε και τίμησε ο λαός μας, και, νομίζω, όλοι οι ορθόδοξοι χριστιανικοί λαοί, εξέχουσα θέση κατέχουν οι στρατιωτικοί μεγαλομάρτυρες. Πρόκειται για στρατιώτες ή αξιωματικούς του ρωμαϊκού στρατού, που, κατά τους διωγμούς εναντίον των χριστιανών, τους τρεις πρώτους αιώνες μετά Χριστόν, βασανίστηκαν από τη ρωμαϊκή εξουσία για ν’ αρνηθούν το Χριστό και να λατρέψουν τα είδωλα και, προπαντός, το Ρωμαίο αυτοκράτορα ως θεό. Η σταθερότητά τους στην πίστη και την αγάπη τους στο Χριστό, παρά τα βασανιστήρια, τους οδήγησε στο θάνατο. Όπως σε όλους τους μάρτυρες, ο θάνατός τους ήταν η είσοδος στη βασιλεία των ουρανών, που τους έφερε το φωτοστέφανο της αγιότητας.
Οι στρατιωτικοί άγιοι μάρτυρες έχουν την ιδιαιτερότητα ότι, ενώ ήταν πολεμιστές (και πολλοί απ’ αυτούς είχαν συμμετάσχει σε μάχες εναντίον βαρβαρικών λαών), δεν υπερασπίστηκαν τον εαυτό τους με τα όπλα τους, αλλά δέχτηκαν το μαρτύριο όπως ο Αρχηγός της πίστης μας, ως πρόβατα επί σφαγή. Έτσι η στάση τους επισφραγίζει το ειρηνικό μήνυμα του Ιησού Χριστού και δίνει ένα εντελώς διαφορετικό περιεχόμενο στην έννοια της γενναιότητας.
Οι περισσότεροι στρατιωτικοί μάρτυρες μαρτύρησαν κατά τους τρεις τελευταίους (προ του Ιουλιανού), μεγαλύτερους και πιο συστηματικούς ρωμαϊκούς διωγμούς, που έγιναν από τους αυτοκράτορες Δέκιο, Διοκλητιανό (μαζί με τους συναυτοκράτορές του Γαλέριο και Μαξιμιανό) και Λικίνιο. Οι βασιλείς αυτοί, στην προσπάθειά τους να εδραιώσουν την εξουσία τους στην απέραντη πλέον αυτοκρατορία τους, αντιμετώπισαν ως επανάσταση την άρνηση των στρατιωτών τους να αποδώσουν λατρεία στους επίσημους θεούς της Ρώμης ή σε αυτούς τους ίδιους τους αυτοκράτορες.
Έτσι, αυτή την περίοδο μαρτύρησαν οι άγιοι Γεώργιος, Δημήτριος, Θεόδωρος ο Τήρων και ο Θεόδωρος ο Στρατηλάτης, Μερκούριος, Ισίδωρος της Χίου, Ανδρέας ο Στρατηλάτης (με περισσότερους από δύο χιλιάδες λεγεωνάριους), Μηνάς ο Αιγύπτιος και Θαυματουργός, Σαράντα Μάρτυρες, Πορφύριος ο εκατόνταρχος με πεντακόσιους στρατιώτες (που ελκύστηκαν στο χριστιανισμό από τη φυλακισμένη αγία Αικατερίνα) κ.π.ά.
Οι άγιοι αυτοί – όπως έχει επισημανθεί – φαινομενικά ηττήθηκαν, ενώ στην πραγματικότητα νίκησαν. Το μαρτύριό τους πιθανόν επιτράπηκε από τον Κύριο ως αντιστάθμισμα στο αίμα των εχθρών που είχαν χύσει σε μάχες, αν και την εποχή εκείνη η ρωμαϊκή αυτοκρατορία είχε φτάσει στο απόγειο της εξάπλωσής της και οι πόλεμοι που διεξήγαγε ήταν αποκλειστικά είτε εμφύλιοι (μεταξύ διεκδικητών του θρόνου) είτε αμυντικοί.

Σχέδιο γραπτό με ολόσωμους τους στρατιωτικούς αγίους Δημήτριο, Μερκούριο και Αρτέμιο στη μία όψη, και, στην άλλη, τους ιεράρχες Θεοφύλακτο και Κυπριανό. Αρχές 19ου αι. Ζωγράφος: Αθανάσιος από τη Γαλάτιστα. (Μουσείο Μπενάκη)

Στους επόμενους αιώνες, με την εδραίωση του χριστιανισμού, αλλά και την υποδούλωση των χριστιανικών λαών σε αλλόθρησκους επιδρομείς, ιδίως στους Οθωμανούς, οι στρατιωτικοί άγιοι, αγιογραφημένοι με τις πανοπλίες και τα όπλα τους (ορισμένοι από αυτούς και καβαλάρηδες), εμψύχωναν τους υπόδουλους χριστιανούς και διατηρούσαν άσβεστη μέσα τους τη φλόγα της ελευθερίας, τόσο πνευματικής όσο και πολιτικής. Βεβαίως, αυτά τα όπλα, σύμφωνα με τον πατέρα της σύγχρονης ελληνικής αγιογραφίας Φώτη Κόντογλου, συμβολίζουν τα πνευματικά όπλα του χριστιανού, που αναφέρει ο απόστολος Παύλος στην προς Εφεσίους, 6, 10-20: «την πανοπλίαν του Θεού», «τον θώρακα της δικαιοσύνης», «την μάχαιραν του Πνεύματος» κ.τ.λ. (βλ. Φ. Κόντογλου, Έκφρασις της Ορθοδόξου Εικονογραφίας, τ. 1, σελ. 319-320).

Οι άγιοι Θεόδωροι

Ανάμεσα στους αγίους στρατιωτικούς μεγαλομάρτυρες, ιδιαίτερα αγαπητοί είναι οι άγιοι Θεόδωροι, Τήρων και Στρατηλάτης. Χιλιάδες χριστιανοί φέρουν το όνομά τους, ενώ εικονίζονται μαζί, καβαλάρηδες.
Είναι οι πιο γνωστοί άγιοι με το όνομα Θεόδωρος, ανάμεσα σε πάρα πολλούς άλλους, αφού τις περισσότερες φορές υπάρχουν πολλοί άγιοι – και όχι μόνο ένας – με το ίδιο όνομα. Τους γνωστούς και καταγεγραμμένους αγίους Θεοδώρους, όπως και άλλους αγίους κατ’ αλφαβητική σειρά, ανάλογα με το όνομά τους, μπορείτε να δείτε εδώ.

Οι άγιοι Θεόδωροι (Κ. Αμβροσιάδης)

Και οι δύο μαρτύρησαν επί αυτοκράτορα Λικίνιου. Ο άγιος Θεόδωρος ο Τήρων, ο οποίος ανήκε στο στρατιωτικό τάγμα («κοόρτη») των Τηρώνων (νεοσυλλέκτων), ενώ συνελήφθη στα Ευχάιτα του Πόντου και αφέθηκε προσωρινά ελεύθερος, με προθεσμία για να θυσιάσει στα είδωλα, εκείνος αντέδρασε στο διωγμό κατά των χριστιανών πυρπολώντας το ναό της Ρέας, συνελήφθη ξανά και κάηκε ζωντανός το 307 μ.Χ. Μετά από αυτόν συνελήφθησαν και μαρτύρησαν οι συγγενείς του στρατιώτες άγιοι Ευτρόπιος, Κλεόνικος και Βασιλίσκος. Περισσότερα για τον άγιο Θεόδωρο τον Τήρωνα μπορείτε να δείτε εδώ.
Ο άγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης ήταν στρατιωτικός διοικητής στην Ηράκλεια του Πόντου, ο οποίος συνελήφθη το 320 μ.Χ., όταν τεμάχισε και μοίρασε στους φτωχούς τα χρυσά και αργυρά ειδώλια των θεών, που είχε διαταχθεί από τον αυτοκράτορα να λατρέψει (περισσότερα στοιχεία εδώ). Υποβλήθηκε σε φρικτά βασανιστήρια και τελικά αποκεφαλίστηκε, επειδή ο αυτοκράτορας φοβήθηκε την αγανάκτηση του λαού.

Πότε όμως γιορτάζουν οι άγιοι Θεόδωροι;

Η αλήθεια είναι ότι οι δύο άγιοι δεν εορτάζουν ποτέ μαζί και δεν αναφέρεται ότι είχαν συναντηθεί όσο ζούσαν στη γη, αν και κατάγονταν και οι δύο από την Ευχάνεια του Πόντου. Εορτάζουν όμως τρεις φορές από τις αρχές Φεβρουαρίου μέχρι το πρώτο Σάββατο της Μεγάλης Σαρακοστής.
Η μνήμη του αγίου Θεοδώρου του Στρατηλάτη εορτάζεται στις 8 Φεβρουαρίου και του αγίου Θεοδώρου του Τήρωνα στις 17 Φεβρουαρίου. Ο άγιος Θεόδωρος ο Τήρων επίσης εορτάζεται το πρώτο Σάββατο της Μεγάλης Σαρακοστής, όπου τελούμε ανάμνηση του «διά κολλύβων θαύματος», που επιτέλεσε στην Κωνσταντινούπολη την εποχή της βασιλείας του αυτοκράτορα Ιουλιανού του Παραβάτη (361-363 μ.Χ.).

Ο Ιουλιανός, ανηψιός του Μ. Κωνσταντίνου, ήταν ουσιαστικά ο τελευταίος ειδωλολάτρης Ρωμαίος αυτοκράτορας διώκτης των χριστιανών, που βασίλεψε ενώ ο χριστιανισμός είχε ήδη εξαπλωθεί και εδραιωθεί. Κατά την αρχή της Σαρακοστής, διέταξε να ραντίσουν τα νηστίσιμα τρόφιμα της αγοράς στην ΚΠολη με αίμα ειδωλόθυτων, δηλ. ζώων θυσιασμένων στα είδωλα, για να μολύνει πνευματικά τους χριστιανούς. Ο άγιος Θεόδωρος, από το μαρτύριο του οποίου είχαν περάσει μόνο περίπου πενήντα πέντε χρόνια, εμφανίστηκε σε όνειρο του αρχιεπισκόπου ΚΠόλεως Ευδόξιου και τον ενημέρωσε για το γεγονός, συμβουλεύοντάς τον να προτρέψει τους χριστιανούς να μην αγοράσουν τρόφιμα, αλλά να τους προσφέρει η Εκκλησία για φαγητό κόλλυβα, δηλαδή βρασμένο σιτάρι. Λεπτομέρειες για το περιστατικό εδώ.
Η ανάμνηση του θαύματος των κολλύβων είναι η πιο γνωστή εορτή των αγίων Θεοδώρων, κατά την οποία γιορτάζουν συνήθως οι χριστιανοί με το όνομα Θεόδωρος (και οι χριστιανές με το όνομα Θεοδώρα, εφόσον οι αγίες με το όνομα αυτό δυστυχώς δεν είναι τόσο γνωστές στο λαό). Πολλοί αδελφοί μας, αγνοώντας το περιεχόμενο της εορτής, την ονομάζουν «γιορτή των αγίων Θεοδώρων», νομίζοντας ότι τότε εορτάζονται οι δύο άγιοι Θεόδωροι μαζί. Όμως τέτοια εορτή, όπως είπαμε, δεν υπάρχει καν στο εορτολόγιο.
Ο άγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης εορτάζεται επίσης στις 8 Ιουνίου, ημέρα ανακομιδής των λειψάνων του.

Δύο άγιοι Θεόδωροι ή ένας;

Φορητή εικόνα των Αγίων Θεοδώρων, Τήρωνος και Στρατηλάτη,
μουσείο Ερμιτάζ, Αγία Πετρούπολη Ρωσία, 15ος αιώνας.

Greek Orthodox Religious Tourism

Σε σχετικό άρθρο διαβάζουμε:

«Από κάποιους ερευνητές, θεολόγους, φιλολόγους και ιστορικούς, θεωρείται ότι ο Άγιος Θεόδωρος ο Τήρων των Ευχαΐτων, συμπίπτει στο ίδιο πρόσωπο με τον Άγιο Θεόδωρο τον Στρατηλάτη της Ευχάνειας, διότι εκλαμβάνουν τους βίους ως δύο εκδόσεις του βίου του ενός αγίου Θεοδώρου. Επιπλέον στέκονται στο γεγονός της αναφοράς μόνο ενός αγίου Θεοδώρου στην κοιλάδα του Ίριδα μέχρι τα μέσα του 9ου αι., οπότε καθιερώθηκε και η επονομασία τους. Την εποχή αυτή είχε παρακμάσει το προσκύνημα των Ευχαΐτων και είχε αρχίσει να ακμάζει η Ευχάνεια. Αυτό βέβαια δεν είναι η επικρατούσα άποψη. Η Εκκλησία τιμά δυο διαφορετικά πρόσωπα, που ήταν σύγχρονοι γεννήθηκαν σε πλησιόχωρους οικισμούς και μαρτύρησαν παράλληλα στην Αμάσεια. Ο ένας ήταν νεοσύλλεκτος, υπηρετούσε στην κοόρτη των Τηρώνων, και ο άλλος υψηλόβαθμος αξιωματικός. Η γνώση αυτή οφείλεται κατά κύριο λόγο στους συναξαριστές - βιογράφους των δυο προσωπικοτήτων που ήταν αφενός ο Γρηγόριος Νύσσης [για τον άγιο Θεόδωρο τον Τήρωνα] και αφετέρου ο Αύγαρος, προσωπικός γραμματέας του Στρατηλάτη».

Για το εν λόγω ζήτημα ας επιτραπεί να επισημάνουμε τα εξής:
α) Οι αμέτρητες μαρτυρίες θαυμάτων και εμφανίσεων των αγίων σε πλήθος ανθρώπων, όχι μόνον ολιγογράμματων, αλλά και μορφωμένων, δεν είναι σωστό να απορρίπτονται ασυζητητί και ουσιαστικά χωρίς περαιτέρω έρευνα, απλώς και μόνο λόγω των πεποιθήσεων των ερευνητών, πολύ περισσότερο εφόσον συνεχίζονται ως τις ημέρες μας και προέρχονται ακόμη και από καθηγητές πανεπιστημίου.

Συγκεκριμένα του αγίου Θεοδώρου του Στρατηλάτη έχουμε εμφάνιση στη μάχη του αυτοκράτορα Ιωάννη Τσιμισκή εναντίον των Ρώσων στο Δορύστολο, στις 8 Ιουνίου 971 μ.Χ. (ημέρα της ανακομιδής των λειψάνων του αγίου), όπου φοβερός ανεμοστρόβιλος αναχαίτισε το ρωσικό στράτευμα προσφέροντας νίκη καθοριστικής σημασίας στους Βυζαντινούς. Το γεγονός αναφέρει ο Γάλλος βυζαντινολόγος Γουσταύος Σλυμπερζέ (G. Schlumberger) στο βιβλίο του «Ο Αυτοκράτωρ Ιωάννης Τσιμισκής και η Βυζαντινή Εποποιία», σελ. 162-164, και λεπτομέρειες αξίζει να διαβάσουμε εδώ.

β) Τόσο τα συναξαριακά κείμενα, όσο και τα ιερά λείψανα των αγίων θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν ως τεκμήρια ιστορικότητας, έστω και μερικής μόνον αξιοπιστίας. Παρότι έχουν υπάρξει και περιπτώσεις απάτης ή σφάλματος, η κατά καιρούς διερεύνηση της προέλευσης ορισμένων λειψάνων επιβεβαιώνει τις αγιολογικές παραδόσεις, έστω κι αν δεν συνυπολογιστούν θαύματα, ευωδία, μυροβλυσία κ.λ.π. Τέτοια έρευνα έχει πραγματοποιηθεί π.χ. στη λάρνακα και τα ιερά λείψανα του αγίου Νικολάου στο Μπάρι της Ιταλίας, στα ιερά λείψανα και την κάρα του αγίου ευαγγελιστή Λουκά (εδώ, στο τέλος του αφιερώματος), στα τεμάχια ιερών λειψάνων που αποδίδονται στον άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο και ανακαλύφθηκαν στο νησί Άγιος Ιωάννης, στη Βυζαντινή Σωζόπολη (στη Βουλγαρία), στο σταυρό του αγίου αποστόλου Ανδρέα (μέρος του οποίου διασώζεται στην Πάτρα) κ.ά.

Του αγίου Θεοδώρου του Στρατηλάτη σώζεται η τιμία κάρα (κρανίο), τμήματα της οποίας φυλάσσονται στην ιερά μονή Μεγάλου Μετεώρου, στον ιερό ναό των αγίων Θεοδώρων στις Σέρρες («Παλαιά Μητρόπολη» [φωτο]) και στην ιερά μονή Βατοπεδίου.
"Ν": Στα δημοσιεύματα για το Μ. Μετέωρο και τις Σέρρες αναφέρεται ότι "η κάρα" του αγίου φυλάσσεται εκεί. Πρόκειται για τεμάχια του ιερού λειψάνου, ο δε άγιος είναι προφανές ότι είχε... μόνο μία κάρα.
Τα ιερά λείψανα του αγίου Θεοδώρου του Τήρωνα βρίσκονται στο Μπρίντεζι της Ιταλίας - λεπτομέρειες και ενδιαφέρουσες φωτογραφίες & εικόνες εδώ.

γ) Στον 20ό αιώνα συνυπάρχουν άγιοι με το ίδιο όνομα και παρόμοιο βίο, που, αν είχαν ζήσει πριν από αιώνες, πιθανότατα οι αγιολόγοι της εποχής μας θα τους ταύτιζαν με βεβαιότητα. Τέτοιες περιπτώσεις είναι π.χ. οι αγίες Ματρώνα της Μόσχας (1881-1952), Ματρώνα του Ανεμνιάσεβο (1864-1936) και Ματρώνα η Ανυπόδυτη († 1911), το α΄ μισό του 20ού αιώνα στη Ρωσία (οι δύο πρώτες ήταν επίσης τυφλές, παράλυτες και θαυματουργές από μικρή ηλικία), αλλά και οι όσιοι γέροντες της Κρήτης Ευμένιος Λαμπάκης (1912-2005), της ιεράς μονής Προφήτη Ηλία Ρουστίκων Ρεθύμνου, και Ευμένιος Σαριδάκης (1931-1999), εφημέριος του Λεπροκομείου Αθηνών (από την Εθιά Μονοφατσίου), σε συνδυασμό μάλιστα με τον όσιο Ευμένιο τον εν Κουδουμά (1846-1920), αδελφό του οσίου Παρθενίου· αν αυτοί οι άνθρωποι του Θεού είχαν ζήσει τον 3ο ή 4ο αιώνα μ.Χ., σήμερα πιθανότατα θα αναρωτιόμασταν αν επρόκειτο για διαφορετικά πρόσωπα.
Οι πρεσβείες των αγίων Θεοδώρων και πάντων των αγίων ας συνοδεύουν τα βήματα όλων των ανθρώπων και ας φωτίζουν όλους μας ώστε να ακολουθούμε το δρόμο του Θεού. Αμήν.