Η Μπλε Μεραρχία στη Ρωσία

Οι Ισπανοί εθελοντές στην επιχείρηση Μπαρμπαρόσα

Του Κωνσταντίνου Μαυρίδη από την Ρήξη φ. 137
Τον Νοέμβρη του 2015, κατόπιν επίκαιρης ερώτησης του βουλευτή της αριστεράς, Αντρέι Χούνκο, η Γερμανίδα καγκελάριος Άγκελα Μέρκελ παραδέχτηκε ότι, μεσούσης της επιβληθείσας ευρείας οικονομικής λιτότητας στον ευρωπαϊκό νότο, η γερμανική κυβέρνηση εξακολουθεί να πληρώνει πολεμικές συντάξεις στους εναπομείναντες βετεράνους της ισπανικής μεραρχίας Ασούλ, που πολέμησε στο πλευρό των ναζί στον Β’ ΠΠ, και στους συγγενείς τους. Η αποκάλυψη των πληρωμών, που καταβάλλονται αδιαλείπτως από το 1962, προκάλεσε σχετικό σάλο στην Ευρώπη και ειδικά στην Ισπανία, όπου οι
συνταξιούχοι φαλαγγίτες ανησύχησαν προς στιγμήν μη χάσουν το μηνιαίο «πακέτο του φύρερ»*. Ταυτόχρονα, αναμόχλευσε το ενδιαφέρον για την ιστορία της διαβόητης αυτής μεραρχίας και των φανατικών αντικομμουνιστών που πολέμησαν για τους Γερμανούς μέχρι τις τελευταίες στιγμές του Γ’ Ράιχ γύρω από το υπόγειο καταφύγιο του Χίτλερ στο Βερολίνο.
Κατ’ αρχάς, θα πρέπει να τονίσουμε πως η δημιουργία της μεραρχίας, όπως και η διάλυσή της αργότερα, έγινε καθαρά για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας και καθορίστηκε από την ατζέντα πολιτικής επιβίωσης του Ισπανού δικτάτορα, Φρανσίσκο Φράνκο. Ο κρυψίνους και άκρως καχύποπτος, Φράνκο που έφερε τον βαρύγδουπο τίτλο «Χενεραλίσιμο» και έβλεπε πιθανές συνωμοσίες και εν δυνάμει εχθρούς παντού, βρισκόταν σε δυσχερή θέση την άνοιξη του ’41:
Από τη μια πιεζόταν από τους Γερμανούς, αλλά και από τη Φάλαγγα της οποίας ηγούνταν ο μπατζανάκης του και υπουργός Εξωτερικών της Ισπανίας, Ραμόν Σεράνο Σουνιέρ (που πίσω από την πλάτη του όλοι αποκαλούσαν «Κουνιαδίσιμο»), να κηρύξει τον πόλεμο κατά των συμμάχων.
Από τη άλλη, οι Βρετανοί απειλούσαν με ναυτικό αποκλεισμό και είχαν αφήσει, μέσω ανεπίσημων διπλωματικών καναλιών, να εννοηθεί πως οποιαδήποτε απειλή κατά του Γιβραλτάρ θα είχε ασύμμετρα αρνητικές επιπτώσεις κατά του καθεστώτος Φράνκο.
Το αποτέλεσμα αυτών των τεκτονικών πιέσεων ήταν η δημιουργία ενός εθελοντικού σώματος που θα αποστελλόταν στη Ρωσία για να κατευνάσει τους Γερμανούς και τους ντόπιους φασίστες και η ταυτόχρονη αποστολή εργατικού δυναμικού στα πολεμικά εργοστάσια του Γ’ Ράιχ, χωρίς την κήρυξη πολέμου κατά κανενός.
Ένα χρόνο αργότερα, ο Χενεραλίσιμο, που ο πολιτικός οπορτουνισμός του ξεπερνούσε μέχρι και τον αντικομμουνισμό του, θα εξαφάνιζε πολιτικά τον Κουνιαδίσιμο.
Η ανακοίνωση της συγκρότησης της Μπλε Μεραρχίας (από το μπλε χρώματος πουκάμισο που φορούσαν οι φαλαγγίτες) έγινε έξι μέρες μετά την έναρξη της επιχείρησης Μπαρμπαρόσα και έγινε δεκτή με ξέφρενο ενθουσιασμό. Τα κέντρα κατάταξης έπιασαν τους απαιτούμενους αριθμούς σε μία μόνο ημέρα. Ανάμεσα στους καταταχθέντες ήταν το σύνολο της ισπανικής σχολής ευελπίδων και 3 χιλιάδες φοιτητές από το Παν/μιο της Μαδρίτης. Το 50% της πρώτης φουρνιάς εθελοντών προερχόταν από τον τακτικό στρατό και η πλειοψηφία των υπολοίπων ήταν φαλαγγίτες, εθνικιστές βετεράνοι του εμφυλίου, χίλιοι Πορτογάλοι φασίστες, αλλά και εγκληματίες που άρπαξαν την ευκαιρία να ανταλλάξουν την ποινή στη φυλακή με την εξιλέωση στο μέτωπο.
Το απίστευτο αυτό μείγμα υπερεθνικιστών, 18 χιλιάδες τον αριθμό, υπό τη διοίκηση του στρατηγού Αγκουστίν Μουνιός Γκράντες, στάλθηκε στο κέντρο βασικής εκπαίδευσης της Βέρμαχτ, στο Γκράφενβορ της Βαυαρίας, για εκπαίδευση τον Ιούλιο του ’41. Εκεί ονομάστηκαν η 250η Μεραρχία Πεζικού της Βέρμαχτ και φόρεσαν γερμανικές στολές με την ισπανική σημαία στο μανίκι. Κάπου εκεί άρχισαν και τα προβλήματα προσαρμογής στη γερμανική πειθαρχία και οι συγκρούσεις λόγω ταμπεραμέντου. Οι Ισπανοί χαιρετούσαν πλημμελώς τους ανωτέρους, δεν μιλούσαν γερμανικά, φορούσαν σταυρούς, φυλαχτά, πολύχρωμα φουλάρια, είχαν μαζί τους 28 παπάδες και διαμαρτύρονταν συνεχώς για το «άνευ φαντασίας» σιτηρέσιο. Η ταχύρυθμη στρατιωτικοποίηση κατά τα γερμανικά πρότυπα ολοκληρώθηκε κακήν κακώς στα τέλη Αυγούστου 1941 και η μεραρχία, που αποτελούνταν πλέον από τα συντάγματα “Μαδρίτη”, “Βαλένσια” και “Σεβίλλη”, ορκίστηκε προσωπική πίστη στον Χίτλερ και αναχώρησε για το μέτωπο.

Το κωμικοτραγικό είναι ότι τους πήρε 45 μέρες για να φτάσουν σ’ αυτό. Η Μπλε Μεραρχία έκανε τη μεγαλύτερη πορεία από κάθε άλλη μονάδα στον Β΄ ΠΠ με τους “εθελοντές”, φορτωμένους με 35 κιλά έκαστος, να καλύπτουν με τα πόδια την απόσταση από το Σουβάλκι της Πολωνίας στο Βιτέμπσκ της Ρωσίας (1000 χλμ), σε μια φάλαγγα που έφτανε τα 32 χλμ μήκος. Η όλη υπόθεση φέρνει κάτι σε χοντροκομμένο γερμανικό καψόνι, ειδικά όταν λάβει κανείς υπόψη του ότι η ομάδα στρατιών του κέντρου τους έστειλε προς βορρά στη λίμνη Ίλμεν και τους έχωσε σε μια περιοχή του μετώπου που δεν ανήκε στη δικαιοδοσία της. Μόλις που πρόλαβαν, διότι 24 ώρες αργότερα οι Ισπανοί θα βρίσκονταν εν τω μέσω μιας λυσσαλέας σοβιετικής αντεπίθεσης, που θα τους κόστιζε απώλειες της τάξης των 560 ανδρών.
Η «ισπανική μεραρχία εθελοντών στη Ρωσία», όπως ήταν ο πλήρης τίτλος της, παρέμεινε στο μέτωπο του Λένινγκραντ καθ’ όλη τη διάρκεια της δράσης της στο ανατολικό μέτωπο, βιώνοντας τη φρίκη της πιο άγριας σύγκρουσης του πολέμου και μετέχοντας ενεργά στις φρικαλεότητες των ναζί. Έχουν καταγραφεί βασανισμοί και ακρωτηριασμοί σοβιετικών αιχμαλώτων από μέλη της μεραρχίας και δοθείσης της ευκαιρίας, αντίποινα από την άλλη πλευρά, που αναπαρήγαγαν έναν φαύλο κύκλο αγριοτήτων. Επιπλέον, οι Ισπανοί, αμάθητοι στον βαρύ ρωσικό χειμώνα, είχαν μεγάλες απώλειες λόγω κρυοπαγημάτων και πάσης φύσεως ασθενειών. Σημειωτέον ότι η μεραρχία βρισκόταν πολύ χαμηλά στην προτεραιότητα χειμερινού εξοπλισμού με αποτέλεσμα τον πρώτο χειμώνα στη Ρωσία οι Ισπανοί να δικαιούνται 1 χλαίνη ανά 4 άνδρες.
Συνολικά, μέχρι τον Οκτώβρη του ’43, που η μεραρχία αποσύρθηκε από τον Φράνκο, πάνω από 45 χιλιάδες άνδρες είχαν πολεμήσει στη Ρωσία. Με τις επιτυχίες των συμμάχων στη βόρεια Αφρική και τη Σικελία και την προσωπική του ανησυχία ότι ο διοικητής της Μπλε Μεραρχίας κέρδιζε δάφνες στο πεδίο της μάχης που αυτός δεν είχε, ο Φράνκο διαπραγματεύτηκε με τους Γερμανούς την επιστροφή των εθελοντών από τη Ρωσία. Παρ’ όλα αυτά, 3 χιλιάδες εξ αυτών, ως επί το πλείστον φαλαγγίτες, αρνήθηκαν να επιστρέψουν και συγκρότησαν την Μπλε Λεγεώνα για να συνεχίσουν τον πόλεμο με την 121η μεραρχία της Βέρμαχτ. Όταν και αυτοί διατάχτηκαν να γυρίσουν στην Ισπανία, τον Μάρτιο του 1944, οι εναπομείναντες Ισπανοί απορροφήθηκαν από διάφορες γερμανικές μονάδες και πολέμησαν σε διάφορα μέτωπα. Κάποιοι πολέμησαν με το σύνταγμα Μπράντεμπουργκ εναντίον των Γιουγκοσλάβων ανταρτών και άλλοι συγκρότησαν τον ισπανικό λόχο 101 της βελγικής 28ης μεραρχίας των Ες Ες «Βαλονία» και έλαβαν μέρος στην τελευταία μάχη του Γ’ Ράιχ, γύρω από το υπόγειο καταφύγιο της καγκελαρίας.
Συνολικά, 5 χιλιάδες Ισπανοί έχασαν τη ζωή τους στην υπηρεσία των Γερμανών στον Β΄ ΠΠ και άλλοι 8700 τραυματίστηκαν. Όταν το 1954 επέστρεψαν οι τελευταίοι 286 Ισπανοί αιχμάλωτοι πολέμου, πρώην μέλη των Ες Ες, από την ΕΣΣΔ, αντιλήφθηκαν ότι βρίσκονταν στη μόνη χώρα της Ευρώπης όπου μπορούσαν να φορούν ελεύθερα τις στολές και τα ναζιστικά τους παράσημα. Κάποιοι συνέχισαν τις καριέρες που είχαν αφήσει στον τακτικό ισπανικό στρατό και το ευλογημένο έτος 1962 άρχισαν να καταφθάνουν τα πρώτα ομοσπονδιακά εμβάσματα για τις ευγενείς τους υπηρεσίες. Ο φύρερ μπορεί να ήταν νεκρός, αλλά η Γερμανία, ευγνωμονούσα, δεν τους είχε ξεχάσει.
*Fuhrer Paket: Πακέτο με είδη πρώτης ανάγκης που λάμβαναν στο μέτωπο οι Γερμανοί στρατιώτες τις γιορτές.
Οι φωτογραφίες προέρχονται από την ιστοσελίδα www.mixanitouxronou.gr