Ρόντρικ Μπίτον: Ο Ελληνας «ανήκει» στην πατρίδα του

Εικονογράφηση: ΤΙΤΙΝΑ ΧΑΛΜΑΤΖΗ
ΤΑΣΟΥΛΑ ΕΠΤΑΚΟΙΛΗ

• Οπως συνέβαινε στην αρχαιότητα, η κοινότητα για εσάς είναι πάνω απ’ όλα, ένα μελίσσι στο οποίο ο πολίτης είναι απόλυτα αφοσιωμένος. Εχει ενδεχομένως παίξει σ’ αυτό ρόλο και η Ορθοδοξία, η οποία έχει ως ιδεώδες την ομαδικότητα.
  
  Με δύο κρουαζιερόπλοια αγκυροβολημένα στο λιμάνι του Αργοστολίου, οι δρόμοι της πρωτεύουσας της Κεφαλονιάς είναι γεμάτοι τουρίστες. «Ευτυχώς εδώ είναι πιο ήσυχα», λέει μόλις περνάμε το κατώφλι του παραθαλάσσιου εστιατορίου «Κυανή Ακτή». Εχω μόλις φτάσει αεροπορικώς από την Αθήνα και εκείνος οδικώς από την περιοχή του Φισκάρδου, όπου κάνει διακοπές με τη σύζυγό του.
  
  
  Αφορμή για τη συνάντησή μας είναι η αναγόρευσή του, αύριο Δευτέρα 9 Σεπτεμβρίου, στο Προεδρικό Μέγαρο, σε Ταξιάρχη του Τάγματος της Τιμής από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας, κ. Προκόπιο Παυλόπουλο.
  
  
  «Είναι η μεγαλύτερη τιμή της ζωής μου, αισθάνομαι απερίγραπτη συγκίνηση. Βέβαια, ομολογώ πως έχω λίγο τρακ για την τελετή και το πρωτόκολλο. Πάντως, έχω φέρει μαζί μου κοστούμι και προσπαθώ να προετοιμαστώ ψυχολογικά», συνεχίζει γελώντας.
  
  
  
  Ρόντρικ Μπίτον, Βρετανός, γεννημένος στο Εδιμβούργο, ετών 68, διακεκριμένος καθηγητής, κάτοχος επί τρεις δεκαετίες της Εδρας Κοραή (Νεοελληνικής και Βυζαντινής Ιστορίας, Γλώσσας και Λογοτεχνίας) στο King’s College του Λονδίνου, δεινός γνώστης της ελληνικής ιστορίας και βαθιά φιλέλληνας. Ηρθε για πρώτη φορά στη χώρα μας με τους γονείς του στα τέλη της δεκαετίας του ’60, σε ηλικία δεκατεσσάρων ετών. «Αμέσως αισθάνθηκα οικειότητα, λες και ανήκα σ’ αυτό το πανέμορφο τοπίο. Με είχαν ξαφνιάσει ευχάριστα η φιλοξενία και η γενναιοδωρία των κατοίκων: όποτε σταματούσαμε με το αυτοκίνητό μας σε κάποιο χωριό, καταλαβαίνοντας ότι είμαστε ξένοι, οι ντόπιοι μας πρόσφεραν πάντα κάτι, συνήθως φρούτα και λαχανικά από τον κήπο τους».
  
  
  Ο... Ηρώδης
  
  
  Ο νεαρός Μπίτον συνέχισε να ταξιδεύει στην Ελλάδα και για τις «ενήλικες» διακοπές του. Θυμάται το παρθενικό του ταξίδι στην Κεφαλονιά, το 1973. «Ημουν φοιτητής, είχα αρχίσει να μαθαίνω τη γλώσσα και κάποιοι με αντιμετώπιζαν με ελαφρά καχυποψία. “Ποιος είναι και γιατί θέλει να μάθει ελληνικά, ποιο είναι το κίνητρό του;” θα σκέφτονταν. Τους καταλαβαίνω οι συζητήσεις για πράκτορες, κατασκόπους και ξένους δακτύλους ήταν πολύ συνηθισμένες επί χούντας. Επίσης, ελάχιστοι μπορούσαν να προφέρουν σωστά το όνομά μου. Κι επειδή το Ρόντρικ τους δυσκόλευε, με φώναζαν... Ηρώδη!».
  
  
  Στενοί δεσμοί
  
  
  Στις δεκαετίες που ακολούθησαν οι δεσμοί του με την Ελλάδα γίνονταν ολοένα και πιο στενοί.
  
  
  «Την έβλεπα να γίνεται χώρα πιο ευρωπαϊκή, χρόνο με τον χρόνο – σε αντίθεση με την πατρίδα μου, που δυστυχώς έχει πάρει μάλλον τον αντίθετο δρόμο. Νομίζω ότι οι περισσότερες και πιο σημαντικές αλλαγές έγιναν τη δεκαετία του ’80: και ως προς την ανάπτυξη, που ήταν εντυπωσιακή, και ως προς τις συνήθειες των ανθρώπων.
  
  
  Παλαιότερα, για παράδειγμα, οι Ελληνες φίλοι μας, για να μας περιποιηθούν, μας καλούσαν σχεδόν αποκλειστικά στα σπίτια τους, όπου βρισκόμασταν μπροστά σε τραπέζια στρωμένα με όλα τα καλά και μας... μπούκωναν μέχρι τελικής πτώσεως για να μας ευχαριστήσουν».
  
  
  Σταδιακά η φιλοξενία μεταφέρθηκε κυρίως στα εστιατόρια, όπως γίνεται στο Λονδίνο ή στο Παρίσι, με την ίδια βέβαια γενναιοδωρία. Ενα πάντως δεν πρόκειται ποτέ να αλλάξει: ο Ελληνας θα “ανήκει” πάντα στην οικογένειά του, στο σόι του και στην πατρίδα του. Οπως συνέβαινε στην αρχαιότητα, η κοινότητα για εσάς είναι πάνω απ’ όλα, ένα μελίσσι στο οποίο ο πολίτης είναι απόλυτα αφοσιωμένος. Εχει ενδεχομένως παίξει σ’ αυτό ρόλο και η Ορθοδοξία, η οποία έχει ως ιδεώδες την ομαδικότητα. Ετσι δεν με εξέπληξε η πολύ συγκινητική, ομολογουμένως, αλληλεγγύη που έδειξε η κοινωνία σας προς τις πιο ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού, καθώς και προς τους πρόσφυγες, παρά τους κλυδωνισμούς της κρίσης και την ισχυρή πίεση που δεχτήκατε».
  
  
  Η πολιτική
  
  
  Του ζητώ ένα σχόλιο για το αποτέλεσμα των εκλογών του Ιουλίου και τη νέα κυβέρνηση. «Δεν γνωρίζω καλά τον Κυριάκο Μητσοτάκη, δεν τον έχω παρακολουθήσει τόσο ώστε να επιχειρήσω οποιαδήποτε εκτίμηση, θα ήταν παρακινδυνευμένο. Αυτό που με χαροποίησε ιδιαίτερα όμως ήταν ότι οι Ελληνες δεν απομακρύνονται από το μέσο του πολιτικού φάσματος: προηγουμένως εκλέξατε κεντροαριστερή κυβέρνηση, τώρα κεντροδεξιά. Το εκκρεμές κινείται και προς τις δύο κατευθύνσεις δηλαδή, όμως καταλήγει στο κέντρο, σε αντίθεση με τη Βρετανία, τις Ηνωμένες Πολιτείες, ακόμα και την Ιταλία, που κινούνται επικίνδυνα προς τα άκρα».
  
  
  Σε διεθνές επίπεδο, πάντως, αυτό που με ανησυχεί είναι ότι ανέρχονται στην εξουσία ολοένα και πιο πολλοί άνθρωποι που απλώς εξαργυρώνουν με ψήφους τη δημοφιλία τους και δεν έχουν πάντα αίσθηση της ευθύνης τους, όπως κωμικοί και –συγχωρήστε με που το λέω– δημοσιογράφοι. Οπως συνέβη με τον Μπόρις Τζόνσον, που αναδείχθηκε σε τηλεοπτική περσόνα. Είναι ένας γελωτοποιός! Αλλά μιλάει αρχαία ελληνικά – γνωρίζει μερικές φράσεις, τουλάχιστον, τις οποίες μαζί με λατινικά αποφθέγματα εντάσσει συχνά στην... κωμική ρουτίνα του». (Γέλια)
  
  
  «Στενοχωριέμαι που σήμερα οι νεοελληνικές σπουδές στην Ευρώπη έχουν ατονήσει: έδρες καταργούνται, άλλες φυτοζωούν», λέει ο Ρόντρικ Μπίτον.
  
  
  «Παρά ταύτα, παραμένω αισιόδοξος», συνεχίζει ο Ρόντρικ Μπίτον. «Η αισιοδοξία μου βασίζεται στις χώρες που, όπως η Ελλάδα, είναι ακόμα πιστές στο ευρωπαϊκό όραμα. Χρειαζόμαστε μια Ευρώπη ενωμένη και δυνατή, που θα μπορεί να σταθεί επάξια απέναντι στις Ηνωμένες Πολιτείες του Τραμπ, στη Ρωσία του Πούτιν και την Κίνα. Και δεν μπορώ να μην αναφερθώ και στην Τουρκία, όπου έχει αναβιώσει το σουλτανάτο. Γιατί ως σουλτάνο βλέπει ο Ερντογάν τον εαυτό του: με απόλυτες εξουσίες και γεωπολιτικές βλέψεις...»
  
  
  Το δίλημμα της επετείου για τα διακόσια χρόνια από το 1821
  
  
  Το 2015 ο Ρόντρικ Μπίτον αποφάσισε να γράψει τη βιογραφία της χώρας που θεωρεί δεύτερη πατρίδα του: της Ελλάδας. To βιβλίο του «Greece: Biography of a Modern Nation» κυκλοφόρησε την περασμένη άνοιξη (Allen Lane). Στις αρχές του 2020 θα είναι έτοιμη η ελληνική έκδοσή του (Πατάκης). Η προσέγγισή του, βέβαια, είναι εκείνη του φιλολόγου, όχι του ιστορικού: δεν κάνει παράθεση των γνωστών μεγάλων γεγονότων, ούτε αναφέρεται μόνο στους ηγέτες που με τις αποφάσεις τους καθόρισαν την πορεία της χώρας. Επίσης, αποφεύγει την αρχαιολατρία. «Η Ελλάδα για μένα είναι παρόν και μέλλον. Είναι διαδικασία εν εξελίξει. Με ενδιέφερε να αναζητήσω την προσωπικότητά της», διευκρινίζει.
  
  
  Οι άγνωστοι «ήρωες»
  
  
  «Μέσα στις σελίδες της βιογραφίας θα βρείτε και ποίηση και μουσική, αλλά και κάποιους άγνωστους “ήρωες” που συνέβαλαν στη δημιουργία αυτής της σύγχρονης χώρας και τους οποίους η Ιστορία έχει αδικήσει», εξηγεί.
  
  
  Του ζητώ μερικά παραδείγματα και αναφέρει τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, Φαναριώτη, κορυφαίο διπλωμάτη, αντίπαλον δέος του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη. «Ηταν πανέξυπνος –γνώριζε οκτώ γλώσσες– και πατριώτης μέχρι το μεδούλι. Πολύ σημαντικοί ήταν επίσης ο Χαρίλαος Τρικούπης και ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης. Επίσης, έχω αρχίσει να βλέπω με συμπάθεια τον Γεώργιο Α΄. Είναι παραγνωρισμένος ο ρόλος του. Κι όμως, ήταν ικανός, και επί πενήντα χρόνια κατέβαλλε φιλότιμες προσπάθειες ώστε να στεριώσει η Ελλάδα ως συνταγματική βασιλεία. Δεν είχε τα χούγια του Οθωνα ή των επόμενων βασιλέων. Οσο βρισκόταν στον θρόνο, η μεγάλη αντιπαράθεση (του τύπου Μαυροκορδάτος - Κολοκοτρώνης ή Βενιζέλος - Κωνσταντίνος) είχε περιοριστεί στο Κοινοβούλιο, με τις “μονομαχίες” του Τρικούπη με τον Δηλιγιάννη, δεν είχε βγει στους δρόμους. Ηταν η μόνη, ίσως, περίοδος που δεν υπήρχε τάση για εμφύλιο πόλεμο στη χώρα...».
  
  
  Η επερχόμενη επέτειος για τα διακόσια χρόνια από το 1821 φέρνει, σύμφωνα με τον συνομιλητή μου, τους Ελληνες μπροστά σε ένα δίλημμα. «Θα περιοριστείτε σε μια αναπαραγωγή των γνωστών και τετριμμένων πεποιθήσεων ή θα προχωρήσετε σε μια γενναία, ουσιαστική επαναθεώρηση των γεγονότων και της πρόσληψής τους – της Ιστορίας σας, γενικότερα; Είναι ευκαιρία, ύστερα από το πρόσφατο τραύμα της κρίσης, να επανεκτιμήσετε τα αίτια της Επανάστασης, την εξέλιξή της και τα αποτελέσματά της. Αλλωστε, η Ελλάδα των δανείων και των χρεών είναι εκείνη που “ξεφύτρωσε” από την Επανάσταση. Θα το κάνετε, λοιπόν, ή θα προτιμήσετε να ζείτε με τους μύθους σας; Δεν θα είναι εύκολη απόφαση. Οι άνθρωποι δεν ζουν χωρίς μύθους και η μυθολογία ήταν δική σας εφεύρεση, εσείς την κληροδοτήσατε στην ανθρωπότητα...».
  
  
  Τύψεις για Κοραή
  
  
  «Επί τριάντα χρόνια ήμουν κάτοχος της έδρας Κοραή στο King’s College και έχω λίγες... τύψεις, γιατί τον Αδαμάντιο Κοραή ομολογώ ότι δεν τον πολυσυμπαθώ. (Γελάει) Ηταν πολυγράφος αλλά επαναλαμβανόταν, κάπως “στεγνός” άνθρωπος και πολύ εθνικιστής για τα γούστα μου. Ούτε μια στιγμή δεν μετάνιωσα που χάραξα αυτή την ακαδημαϊκή διαδρομή. Δεν θα μπορούσα να φανταστώ, ούτε καν να ονειρευτώ, στο ξεκίνημά μου, ότι θα βρισκόμουν κάποτε εδώ, να δίνω συνέντευξη σε μια τέτοια εφημερίδα, ή ότι θα βραβευόμουν από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας. Το μόνο στενόχωρο είναι ότι, σ’ αυτή την ηλικία, κοιτάω πίσω και βλέπω ότι λίγοι, δυστυχώς, με ακολουθούν. Ποτέ δεν είχαμε ιδιαίτερη απήχηση οι συνάδελφοί μου κι εγώ, αλλά θλίβομαι που σήμερα οι Νεοελληνικές Σπουδές έχουν ατονήσει πιο πολύ: έδρες καταργούνται κι άλλες φυτοζωούν...».
  
  
  Η συνάντηση
  
  
  Γευματίσαμε στην «Κυανή Ακτή», στο Αργοστόλι. Μπαρμπούνια, ψητό καλαμάρι, ρεβιθοκεφτέδες, σαλάτα – σύνολο: 59 ευρώ. Ο Ρ. Μπίτον αγαπά την κουζίνα μας και μαγειρεύει συχνά ελληνικά φαγητά. «Εχω αποκτήσει και κάποια από τα χούγια σας, όπως το να δειπνώ αργά το βράδυ», λέει γελώντας. Ποια μουσική θα επέλεγε ως υπόκρουση για το γεύμα μας; «Την “Κεφαλονίτισσα” του Λουκιανού Κηλαηδόνη και του Νίκου Γκάτσου (μου τραγουδά το ρεφρέν) και μια καντάδα που μου αρέσει πολύ, με ήρωα έναν παπά: “Κεφαλονίτικος παπάς διαβάζει με σοφία, τα δώδεκα Ευαγγέλια τα βγάζει δεκατρία”. Ωραία θα ήταν να θυμηθώ και μερικά από τα τραγούδια που είχα ακούσει τα πρώτα καλοκαίρια που ήρθα στην Ελλάδα, από δύο άλμπουμ του Γιάννη Μαρκόπουλου: “Θητεία” και “Ο Στράτης Θαλασσινός ανάμεσα στους αγάπανθους” σε ποίηση Γιώργου Σεφέρη».
  
  
  Οι σταθμοί του
  
  
  1951
  Γεννιέται στο Εδιμβούργο.
  
  
  1977
  Διδακτορικό στα Νέα Ελληνικά από το Cambridge.
  
  
  1981
  Λέκτορας (έως το 1988) Νέας Ελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας στο Τμήμα Βυζαντινών και Σύγχρονων Ελληνικών Σπουδών του King’s College.
  
  
  1988
  Κάτοχος της Εδρας Κοραή, Νεοελληνικής και Βυζαντινής Ιστορίας, Γλώσσας και Λογοτεχνίας στο King’s College, έως το 2018.
  
  
  2003
  Κυκλοφορεί το βιβλίο του «Γιώργος Σεφέρης: Περιμένοντας τον Αγγελο», το οποίο την επόμενη χρονιά κερδίζει το βραβείο Ράνσιμαν.
  
  
  2011
  Μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Βρετανικής Σχολής Αθηνών.
  
  
  2013
  Εκλέγεται μέλος της Βρετανικής Ακαδημίας.
  
  
  2019
  Κυκλοφορεί το βιβλίο του «Greece: Biography of a Modern Nation», το οποίο σύντομα θα εκδοθεί και στα ελληνικά (Πατάκης).
  
  
  
  

https://www.kathimerini.gr/1041635/gallery/proswpa/geyma-me-thn-k/rontrik-mpiton-o-ellhnas-anhkei-sthn-patrida-toy