Χιλιάδες Ορθόδοξοι εξοντώθηκαν και εκατοντάδες Ναοί καταστράφηκαν στη μαρτυρική Μικρά Ασία
γράφει ο π. Ηλίας Μάκος
«Αχ! Πάει… Χάσαμε τη Μικρασία…». Με αυτή τη φράση στο στόμα ξεψύχησε
πριν κάποια χρόνια υπέργηρος Μικρασιάτης πρόσφυγας στη Ν. Σελεύκεια
Θεσπρωτίας. Έως ότου έκλεισε τα μάτια του δεν μπορούσε να ξεχάσει τ΄ άγια χώματα.
Το πατρικό σπίτι. Του άη Χαρίτωνα τ’ αχνάρια. Τ’ άη Αμφιλοχίου τα
θάματα. Και ποτέ ο λόγος του δεν αποσωνόταν, γιατί ο κόμπος της θύμησης έσφιγγε το λαιμό του και τα δάκρυα πλημμύριζαν τα μάτια του. Κανείς δεν φανταζόταν τη μεγαλύτερη τραγωδία του νεότερου Ελληνισμού,
όταν τα ελληνικά στρατεύματα αποβιβάζονταν, το 1919, στη Σμύρνη.
Χιλιάδες Ορθόδοξοι Έλληνες εξοντώθηκαν με διάφορους τρόπους. Σκοτώθηκαν ή σφάχτηκαν ή μετακινήθηκαν βίαια ή συμμετείχαν σε πορείες
θανάτου ή σε καταναγκαστικά έργα ή αφέθηκαν να πεθάνουν από την πείνα
και τις αρρώστιες Πολλοί, που επέζησαν των σφαγών, διώχθηκαν από τα
σπίτια τους το 1923 κατά την υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών. Πριν έρθουν υποχρεωτικά στην Ελλάδα, πολλοί έκαναν τρισάγια στα
μνήματα των δικών τους ανθρώπων, για να μη χωριστούν σαν ξένοι… Οι ψυχές
ήταν βαριές, το κλάμα άφθονο και τα λόγια συγκλόνιζαν: «Φεύγομε εμείς
και σας αφήνομε μόνους μέσα στους Τούρκους». Και πως από την τραγωδία αυτή να μην ξεπηδούν απαρηγόρητοι λυγμοί καρδιάς. ΤΡΑΓΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΝΑΩΝ Η αίσθηση της καπνιάς της καταστροφής δεν μπορεί να σβήσει κι ας
έχουν περάσει εννέα και πλέον δεκαετίες. Οι περισσότερες εκκλησίες
έγιναν ερείπια, όπως ο Ταξιάρχης και η Αγία Τριάδα στα Μοσχονήσια, ο
Ταξιάρχης στο Λιβίσι, οι Άγιοι Γεώργιος και Κωνσταντίνος στην
Αργυρούπολη. Άλλοι κάηκαν, όπως η Αγία Βαρβάρα στη Μερζιφούντα. Πολλοί ναοί χρησιμοποιήθηκαν ως αποθήκες ή αχυρώνες. Κάποιοι άλλοι,
μεγάλης αρχαιολογικής σπουδαιότητας, μετατράπηκαν σε τζαμιά, όπως ο ναός
της Μεταμορφώσεως στην Τσίτα των Σουρμένων, η Παναγιά στα Αλάτσατα, ο
Άγιος Γεώργιος στην Κορόνυξα της Αργυρούπολης, οι Άγιοι Γεώργιος και
Ιωάννης στις Κυδωνιές. Κάποιοι άλλοι λειτούργησαν ως πολιτιστικά κέντρα: ο Άγιος Χαράλαμπος
στην Κρήνη και η Υπαπαντή στα Κοτύωρα, η ως μουσεία: ο Άγιος Νικόλαος
(Κερασούντα), ο Άγιος Βουκόλος (Σμύρνη) – ο μοναδικός ορθόδοξος ναός που
διασώθηκε στη Σμύρνη. Κάποια μοναστήρια είτε ανατινάχτηκαν (Άγιος Γεώργιος Περιστερεώτας),
είτε απετέλεσαν άντρο ληστών (Παναγία Σουμελά), ενώ άλλα απλά αφέθηκαν
στη φθορά του χρόνου. Υπάρχουν όμως και μερικά. που διασώθηκαν ή αναστηλώθηκαν, λόγω του
τουριστικού ενδιαφέροντος: Οι εκκλησίες του Γκέρεμε, επειδή ανακηρύχθηκε
η περιοχή σε Πάρκο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco, και η
Παναγία Σουμελά στην Ματσούκα, λόγω της μεγάλης επισκεψιμότητας. «ΜΑΖΕΨΑΜΕ ΤΑ ΠΡΑΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ…» Οι Έλληνες της Μικράς Ασίας, που αναγκαστικά μετακινήθηκαν ως
πρόσφυγες στην Ελλάδα έσωσαν ό,τι μπόρεσαν από τις εκκλησές τους. Και τα
πήραν μαζί τους. Για να μην απολησμονήσουν τον τόπο τους. Να μην
αποκοπούν εντελώς απ’ αυτόν. Να μην καταντήσουν κουφάρια χωρίς ταυτότητα. Χαρακτηριστική είναι η
μαρτυρία της Αννίκα Χαριτωνίδου (από το Κέσι ): «Η επιτροπή μάζεψε τα
πράματα της εκκλησίας. Έκαψε τις παλιές εικόνες κι όσα βιβλία ήταν
παλιά. Τα άλλα κειμήλια τα μαζέψανε και τα φέραμε. Το σταυρό και τον
επιτάφιο τα είχα βάλει στο δικό μου σεντούκι. Τα άλλα πράγματα τα
φρόντισε ο κουνιάδος μου ο δάσκαλος… Με τα πράματα της εκκλησίας είχα
δώσει και μια δική μου εικόνα του Αγίου Σπυρίδωνα. Ήταν πολύ μεγάλη και δε χωρούσε στο δικό μου σαντούκι. Σαν ήρθαμε,
έδωσα στον κουνιάδο μου το σταυρό και τον επιτάφιο. Κάποιος πήγε και τα
πήρε από το σπίτι του μαζί με τα άλλα πράματα της εκκλησίας. Μαζί με
αυτά πήγε και η δική μου εικόνα, που ήταν πολύ παλιά. Που φεύγαμε από το σπίτι μας στενοχωρηθήκαμε, μα ούτε το σπίτι ούτε
τα πράματά μας, ούτε τους φίλους μας Τούρκους σκεφτήκαμε, όσο σκεφτήκαμε
την εκκλησία μας. Την αφήσαμε σαν ορφανή μέσα στους Τούρκους. Πριν φύγω πέρασα πάλι από κει. Δεν είχε εικόνες. Δεν είχε σταυρό.
Πήγα να προσκυνήσω το αγιασμένο σανίδι, τη λειτουργημένη πέτρα της». Εξίσου αποκαλυπτική και η αναφορά της Μαρίας Πορλόγλου-Κοσμίδου (από
την Κερμίρα): «Η επιτροπή μας άρχισε να μαζεύει τα πράγματα της
εκκλησίας. Τα βάλαμε σε μεγάλες κάσες. Πολυελαίους ασημένιους,
μανουάλια, όλα τα φέραμε. Καταστρέψαμε μόνο τις μικρές εικόνες. Τι ασήμι
ήταν εκείνο! Μέχρι τους δίσκους που μαζεύαμε τα λεφτά τούς είχαμε
ασημένιους. Τι πλούτη! Τι πλούτη! Μεγάλες περιουσίες είχαν δώσει στην
εκκλησία αυτοί που ξενιτεύονταν: εφτά πολυελαίους ασημένιους,
δεκατέσσερα άγια ποτήρια, όλα μας ήσαν μεγάλης αξίας. Τα φέραμε και τα
παραδώσαμε στο κράτος. Στο Βυζαντινό Μουσείο βρίσκεται ένα άγιο ποτήρι
δικό μας. Στο ίδιο μουσείο βρίσκεται και ένας επιτάφιός μας, μεγάλης
αξίας…». ΘΗΣΑΥΡΟΦΥΛΑΚΙΟ ΜΝΗΜΗΣ Η ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ Η ματιά βουτάει στην απεραντοσύνη της ιστορίας και ο νους προσπαθεί
να μετρήσει τις άπειρες θυσίες. Η Μικρά Ασία είναι ένα θησαυροφυλάκιο
μνήμης. Ιδιαίτερα σε τούτα τα χρόνια, που όλα μας σπρώχνουν με λύσσα για
να μας ανατρέψουν. Άνεμοι μαίνονται γύρω μας για να μας ξεριζώσουν. Ας προσπαθήσουμε να
ξαναβρούμε τη λυγερή ισορροπία. Όπως τη βρήκαν οι Μικρασιάτες πρόσφυγες.
Το αιματοκύλισμα και το διωγμό στον τόπο τους το έκαναν δημιουργία στην
Ελλάδα, χωρίς να αποκοπούν από τις παραδόσεις τους. Όπως δεν πρέπει να αγνοούμε την προοδευτικότητα του καιρού μας, έτσι
δεν πρέπει να αγνοήσουμε το παρελθόν μας. Δένοντας αρμονικά και σφιχτά
το νέο με το παλαιό θα ζήσουμε στα γεμάτα μια ζωή ακέραιη. Γνήσια
ελληνική.
