Σταδιακά η χώρα μετακινείται από την υιοθέτηση μέτρων αντιμετώπισης της πανδημίας (λοκντάουν, ενίσχυση του Ε.Σ.Υ, μαζικοί εμβολιασμοί) στην προώθηση πολιτικών ανάκαμψης της καθημαγμένης οικονομίας της. Η προσπάθεια αυτή πραγματοποιείται σε ένα περιβάλλον γεωπολιτικών ανακατατάξεων και συνεχιζόμενης απειλής εξ ανατολών (παρά τις διερευνητικές επαφές).
Πως μπορεί να αποφευχθεί η κατασπατάληση των κολοσσιαίων για τα ελληνικά δεδομένα πόρων του ταμείου ανάκαμψης και του νέου ΕΣΠΑ; Για να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό θα μπορούσαμε να μελετήσουμε ιστορικά προηγούμενα επιτυχημένης ανόρθωσης της οικονομίας μετά από σοβαρή και μακροχρόνια ύφεση. Το πιο γνωστό παράδειγμα τέτοιας φύσεως είναι το λεγόμενο νιού ντιλ, οι πολιτικές δηλαδή που προωθήθηκαν στην Αμερική από το 1933 έως το 1939
Α. Το νιού ντιλ και οι διαφορές του από τον κεϋνσιανισμό.
Ακόμη και σήμερα υπάρχει σύγχυση για την φύση και το περιεχόμενο των πολιτικών που συνθέτουν το νιού ντιλ. Το πιο συνηθισμένο λάθος είναι να θεωρείται το νιού ντιλ ως η αμερικανική εκδοχή του κεϋνσιανισμού. Κατά πρώτον όμως οι απαρχές διαμόρφωσης και εφαρμογής του νιού ντιλ προηγούνται χρονικά της τελικής διατύπωσης των θεωριών του Κέυνς.
Στο επίκεντρο του κεϋνσιανισμού, εν πάση περιπτώσει, βρίσκεται η ανάγκη αύξησης των δημοσίων δαπανών (για δημόσια έργα κ.λ.π.) με στόχο να αναθερμανθεί η οικονομία και να κινητοποιηθεί το παραγωγικό δυναμικό της που μένει αχρησιμοποίητο στα πλαίσια των υφέσεων. Οι πόροι για την αύξηση των δημοσίων δαπανών πρέπει να προέρχονται από δανεισμό ή εκτύπωση χρήματος.
Οι δημόσιες δαπάνες τώρα δεν είναι απαραίτητο να αφήνουν μόνιμο αποτύπωμα στην οικονομία. Αρκεί έστω και συγκυριακά να αυξάνουν την αγοραστική δύναμη των εργαζομένων και την συνολική ζήτηση αγαθών. Οι άνεργοι μπορεί, στην ακραία περίπτωση, να απασχολούνται «ανοίγοντας τρύπες στο έδαφος που μετά να τις βουλώνουν».
Στα πλαίσια του νιού ντιλ, αντίθετα, οι πόροι για την αύξηση των δημοσίων δαπανών προήλθαν από αύξηση της φορολόγησης των εχόντων και όχι από δανεισμό του δημοσίου, όπως πρότεινε ο Κέυνς. Στόχος ήταν να αναθερμανθεί η οικονομία χωρίς αύξηση του χρέους και δημιουργία ελλειμμάτων. Η αντιπαραγωγική διάθεση πόρων, εξάλλου, με «το άνοιγμα οπών στο έδαφος» μόνο και μόνο για να αυξηθεί το εισόδημα των εργαζομένων, δεν ήταν αποδεκτή από τους νιου ντίλερς.
Μια ακόμη σημαντική διαφορά μεταξύ των δυο εξεταζόμενων προσεγγίσεων αφορά τη στάση τους απέναντι στις τράπεζες. Ο Ρούσβελτ, ο πρόεδρος που προώθησε το νιού ντιλ, διαχώρισε τις εμπορικές από τις επενδυτικές τραπεζικές δραστηριότητες, με την περίφημη Glass Steagall act, κλείνοντας το δρόμο στην χρησιμοποίηση των καταθέσεων των αποταμιευτών για κερδοσκοπικά παιχνίδια, ήδη από το 1933.
Την εικόνα της παρέμβασης του Ρούσβελτ στο τραπεζικό σύστημα συμπληρώνει η εγγύηση των καταθέσεων από το κράτος καθώς και η ανάπτυξη παράλληλου προς τις ιδιωτικές τράπεζες κρατικού μηχανισμού χορήγησης δανείων.
Για τον Κέυνς η παρέμβαση στο τραπεζικό σύστημα δεν ήταν πρώτης προτεραιότητας ζήτημα. Ο Κέυνς θεωρούσε επιπλέον ότι μια τέτοια παρέμβαση θα κλόνιζε την εμπιστοσύνη του επιχειρηματικού κόσμου. Το μόνο ζήτημα που ετίθετο για τον άγγλο οικονομολόγο ήταν η αναγκαιότητα πτώσης των επιτοκίων.
Β. Το νιού ντιλ, το ασιατικό αναπτυξιακό κράτος και η ελληνική ανάκαμψη
Ποιο είναι το ανάλογο φαινόμενο «του ανοίγματος οπών στο έδαφος» στη σημερινή Ελλάδα και πώς μπορεί να αποφευχθεί η κατασπατάληση των διαθέσιμων πόρων; Υπάρχουν, επιπλέον, στη χώρα μας κάποιες από τις προϋποθέσεις για να αξιοποιηθεί το ιστορικό παράδειγμα του νιού ντιλ ως πρότυπο εξόδου από την κρίση;
Φαινόμενο ανάλογο και μάλιστα χειρότερο από το «άνοιγμα οπών» θα ήταν η στήριξη επιχειρήσεων που καταφανώς και μακροπρόθεσμα δεν θα κρίνονταν ως βιώσιμες. Πολύ χαρακτηριστική θα ήταν και η ενίσχυση νέων «επενδύσεων» που θα κατέληγαν σε «γιαπιά» τα οποία δεν θα ολοκληρώνονταν ποτέ, όπως συνέβη πολλές φορές κατά την διάρκεια της μεταπολίτευσης.
Σήμερα πάντως φαίνεται να εξασφαλίζεται μερικώς μια πρώτη προϋπόθεση για την αποφυγή όλων αυτών των σκοπέλων και την επωφελή για την χώρα αξιοποίηση των κολοσσιαίων, μη δανειακών μάλιστα, πόρων που βρίσκονται στη διάθεση του κράτους. Γίνεται λόγος για το γεγονός ότι η οικονομική ανάπτυξη προβάλλει ως όρος εθνικής επιβίωσης στα πλαίσια της απειλής εξ ανατολών. Η πραγματικότητα αυτή συνειδητοποιείται σε κάποιον βαθμό από μια μειοψηφική, κατά τα άλλα, μερίδα των ελίτ της χώρας.
Στα πλαίσια των σημερινών εκτάκτων συνθηκών συνειδητοποιείται επίσης ότι η πολιτική πρέπει να επιστρέψει ξανά στη διαχείριση της οικονομίας. Ότι η φύση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουμε είναι βαθειά πολιτικοοικονομική. Δεν πρόκειται δηλαδή απλά και μόνον για ζήτημα παροχής επενδυτικών κινήτρων στον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας από το κράτος, αλλά κυρίως για ανάγκη καθοδήγησης και οργάνωσης της επενδυτικής προσπάθειας, των μικρών και των μεσαίων επιχειρήσεων ιδίως, από το ίδιο το κράτος. Στόχος είναι να καρποφορήσουν οι επενδύσεις και να υπάρξει ισορροπία ανάμεσα στην ανάπτυξη του τουριστικού και του μεταποιητικού τομέα.
Στο σημείο αυτό το ασιατικό πρότυπο του λεγόμενου αναπτυξιακού κράτους, ενός κράτους «ενσφηνωμένου» στην οικονομία και ταυτόχρονα αυτόνομου από αυτήν, έχει πολλά να μας διδάξει. Δεν φθάνει να παταχθεί η διαφθορά και η σπατάλη. Θα πρέπει να δοθεί δημιουργική και αξιοκρατικά αμειβόμενη διέξοδος στα προσόντα παλαιών και κυρίως νεοπροσλαμβανόμενων (με περισσότερες γνώσεις και δεξιότητες) δημοσίων υπαλλήλων για την οργάνωση της όλης αναπτυξιακής προσπάθειας.
Και στην ελληνική και στην ασιατική περίπτωση τα όρια μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα υπήρξαν και παραμένουν «θολά», αλλά στην μια περίπτωση αυτό συμβαίνει για πελατειακούς και κλεπτοκρατικούς λόγους ενώ στην άλλη για αναπτυξιακούς, που έχουν ως ισχυρό υπόβαθρο τους τον πατριωτισμό. Σε αυτό το σημείο καλούμεθα να μοιάσουμε στους ασιάτες και τους νιού ντίλερς και όχι βέβαια στην κολεκτιβιστικού τύπου ομαδικότητα των πρώτων. Μπορεί κανείς να είναι θερμός πατριώτης και να διατηρεί και να επαυξάνει άνετα την ατομικότητά του, όπως κατέδειξαν οι αρχαίοι.
Πηγές
Keynes sleight of hand: from Fabian eugenicist to world government high priest. By Matheu Ehret. Strategic culture foundation. January 9, 2021.
Keynes on the sequencing of economic policy: recovery and reform in 1933. By Sebastian Edwards. Working paper 24367. NBER. March 2018.
The <developmental state> and economic development. By Charlotte Ng. www.e-ir.info June 15 2008.
Ο ζωγραφικός πίνακας που πλαισιώνει τη σελίδα είναι έργο του Δημήτρη Μυταρά (έτος 1972).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου