«Ἄνθιμος Πατριάρχης τῆς Ἁγίας Πόλεως Ἱερουσαλὴμ καὶ Πάσης Παλαιστίνης καὶ τὸ ἔργο του: Διδασκαλία Πατρική»

Μ.Κ.Ο. «Ρωμηοσύνη»
2ο Διεθνὲς Συνέδριο μὲ θέμα «Ἅγιοι Τόποι καὶ Ρωμηοσύνη»
Ἀμφιθέατρο τοῦ Πολεμικοῦ Μουσείου Ἀθηνῶν
Κυριακὴ 30 Μαΐου 2010
 

Εἰσηγήτρια: κ. Μαρία Μαντουβάλου, Ἀν. Καθηγήτρια Φιλοσοφικῆς Σχολῆς Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

1.       Η προγενέστερη έρευνα και σχετικές επανεκτιμήσεις

Ιδιαίτερα ασχολήθηκαν με την Διδασκαλία Πατρική[1] οι ερευνητές του έργου του Αγίου Αθανασίου του Παρίου, καθώς και οι αυτοπροβαλλόμενοι, ως προοδευτικοί, «Διαφωτιστές». Από τους πρώτους ερευνητές, ορθές και αντικειμενικές παρατηρήσεις παρέχουν οι: π. Γεώργιος Μεταλληνός,[2] Χρήστος Αραμπατζής,[3] Ιωάννης Παναγιωτόπουλος[4] και ο μακαριστός Χριστόδουλος, Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος.[5] Συνοπτικά αναφέροντας τα πορίσματά τους οι μεν «διαφωτιστές» με διθυράμβους υπέρ του Κοραή και της ανώνυμης Αδελφικής του Διδασκαλίας, ανώνυμης, γιατί ο Κοραής δεν τολμούσε να βάλει το όνομά του, ενώ η Πατρική Διδασκαλία ήταν επώνυμη, ασκούν χυδαία επίθεση κατά του συγγραφέα της Πατρικής Διδασκαλίας και προβάλλουν την αντιρρητική του Κοραή Αδελφική Διδασκαλία.

Όμως οι κάθε άλλο παρά αντικειμενικοί αυτοί μελετητές του κειμένου απομονώνουν μία φράση, που αναφέρεται στη βασιλείαν των Ωθωμανών[6] και με ύπουλο τρόπο αποσιωπούν παντελώς ή παραχαράσσουν το κείμενο της Πατρικής Διδασκαλίας. Δεν αναφέρουν καθόλου την αγωνιώδη προσπάθεια του Πατριάρχη Ιεροσολύμων να προστατεύσει τα αληθή δόγματα της πίστεως, που κινδύνευαν από τον καιρό της Δ΄ Σταυροφορίας μέχρι τις μέρες του, με την εμφάνιση τού κατ’ ευφημισμόν ελευθερωτή Ναπολέοντα, στην πραγματικότητα όμως στυγνού κατακτητή, παράδειγμα ελάχιστο φέρνοντας ο Άνθιμος την Ιταλία, και τις δόλιες μεθοδεύσεις του Ναπολέοντα και γράφοντας «δολίως επαγγέλλονται δια να σας γυμνώσουν από κάθε ουράνιον και επίγειον πλούτον.

Πού η ένδοξος θέα της παρά πάσι φθονουμένης περικαλλούς Ιταλίας; Πού ο αδαπάνητος θησαυρός της των Βενετών αρχαιοτάτης και γαληνοτάτης εξουσίας;»[7] και καταγράφει ο σύγχρονος των γεγονότων Πατριάρχης Ιεροσολύμων τις συνέπειες των δήθεν εκφραστών των ιδανικών της ελευθερίας – ισότητας – αδελφότητας, που είναι στην πραγματικότητα φόνοι, αρπαγές, φτώχεια.[8]   

Οι «διαφωτιστές», όμως, καθώς και το πλήθος από τα φερέφωνά τους στο Internet, αποκρύπτουν όχι μόνο τις διαχρονικές πανουργίες, τους δόλους και τα τεχνάσματα για την παντελή καταστροφή και εξαφάνιση των Ορθοδόξων της Ανατολής και όλων των Πατριαρχείων, προκειμένου να τα καταλάβουν στο απατηλό όνομα της ευαγγελιζόμενης από αυτούς «ελευθερίας», αλλά και τα μοιράζονται με τους Τούρκους, τους οποίους θεωρούσαν φίλους και συμμάχους. Τι περισσότερο έγραψε ο Πατριάρχης Άνθιμος, για να προστατεύσει τους Αγίους Τόπους, αλλά και όλους τους ορθοδόξους από την επαπειλουμένη άλωση του Ναπολέοντα, που είχε ήδη καταλάβει τα Επτάνησα το 1797 και το 1798 που γράφει ο Άνθιμος είχε εισβάλει στην Αίγυπτο, από τον εθνικό ποιητή Διονύσιο Σολωμό που έδινε φοβερούς χαρακτηρισμούς για τον Ναπολέοντα. Έγραφε:

ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΟΝ ΒΟΝΑΠΑΡΤΗ

            Είδα την ανθρωπότητα που ένιωθε στην καρδιά της το κεντρί του πόνου και χτυπούσε τα πλευρά της· συχνά σηκώνει προς τον τύραννο το χλωμό πρόσωπο, γιατί ξαντό για τις λαβωματιές δε βρίσκει.

            Της δύστυχης τα σωθικά πολύ τα τρώει ο πόνος και υψώνει κατ’ αυτόν το κουρασμένο της το χέρι· ύστερα του δείχνει τις πληγές, κι εκείνος μπήγει μέσα στις πληγές το νύχι και γλείφει το αίμα.

            Από ξέφρενη μανία σπαρταρά η καρδιά του να κάμη όλον τον κόσμο ένα σωρό χαλάσματα και οδηγάει το καράβι στο πέλαγο της ανομίας.

            Τύψη δεν πνίγει τη σκληρή ψυχή του. Γιατί εμπρός του πηγαίνει σειώντας το λοφίο ο ωμός βασιλιάς των καταχθόνιων φαλάγγων.

Ο ΒΟΝΑΠΑΡΤΗΣ

            Αυτός που τόσα κόκαλα πολεμιστών ξεγόφιασε και τα στρίμωξε μες στην καταχνιά της Κόλασης, μουντζουρωμένο έχει τ’ όνομά του με καπνιά.[9]

Τι περισσότερο έγραψε ο δήθεν «φιλότουρκος», κατά τους «διαφωτιστές», Πατριάρχης Άνθιμος, σε σύγκριση με όσα οι Επτανήσιοι ποιητές καταμαρτυρούν, για την απάτη της διατυμπανιζόμενης ελευθερίας με ελευθερωτή δήθεν τον Ναπολέοντα, στην πραγματικότητα όμως κατακτητή της Επτανήσου; Ας δώσω ένα μικρό δείγμα, σύγχρονου με τα γεγονότα στα Επτάνησα ποιητή, του Νικολάου Λογοθέτη – Γούλιαρη:[10]

Η Γαλλία ξακουσμένη

δεν βαστά την τυραννία;

Το γνωρίζει η Ιταλία

που δια χρόνους θα θρηνή!

Μποναπάρτες την Ελλάδα

ήλθε να την αφανίση,

όχι να την αναστήση,

ως κηρύττεις δολερώς.       

Ένας δράκος πεινασμένος

πέμπεται όχ τη Γαλλία,

πίπτει εις την Ιταλία,

κι ό,τι εύρει το ρουφά.

Αν οι μούσες μας ξυπνήσουν,

και τα όργανα τους πιάσουν,

τα έθνη όλα θα γελάσουν

            της Γαλλίας τες κλοπές.[11]

            Ο Πατριάρχης των Ιεροσολύμων γνώριζε τι θα υποστούν οι Ορθόδοξοι κάτω από την κατοχή του νέου Γάλλου αυτοκράτορα και επειδή δεν είχε εναλλακτική πρόταση, όπως π.χ. την Αυτοκρατορία της Ρωσσίας, που οι ιερωμένοι όλων των βαθμίδων του Ορθόδοξου κλήρου πήγαν με το μέρος της κυρίως στα Ορλωφικά, γι αυτό προκρίνει της προετοιμαζόμενης Γαλλικής βασιλείας πάνω στους Ορθοδόξους, την υπάρχουσα οθωμανική με την ελπίδα να διατηρήσει των Πατέρων τα όρια και να αποτρέψει την τουρκική σφαγή, που θα επακολουθούσε, αλλά και την γαλλική της οποίας τα κατορθώματα και το πολίτευμα της δημοκρατίας, μας το περιγράφει με οξύτητα και επιστημονική κριτική ο καθηγητής ιστορίας του Παν. Θεσσαλονίκης Ιωάννης Βογιατζίδης. Ο λόγος του για τη γαλλική επανάσταση του 1789 απόλυτα τεκμηριωμένος και καταλυτικά ειρωνικός, για την ασυνέπεια θεωρίας και πράξης, γράφει: 1. Οι αντιπρόσωποι του λαού εν ονόματι του λαού εκδίδουν ψηφίσματα στρεφόμενα κατά του λαού. Τοιούτος ο στρατιωτικός νόμος προς κατάπνιξιν της εξεγέρσεως των πολιτών. Και αυτά από τις πρώτες ημέρες της γαλλικής επανάστασης. 2. 1799: εξέλιξη σε μοναρχία του πρώτου ύπατου Ναπολέοντα Βοναπάρτη, ενώ το 1789 η εθνική συνέλευση υπέσκαψε το αξίωμα του Βασιλέως, η νομοθετική τον εκθρόνισε και η συμβατική τον αποκεφάλισε το 1793. 3. Τα «επαναστατικά κόμματα το ένα ανέβαζε το άλλο στη λαιμητόμο (1793,1794)· αυτός ήταν ο «δημοκρατικός και κοινοβουλευτικός θεσμός» [!!!]. Κάθε δύο χρόνια συνετελείτο και νέο πραξικόπημα με απολυταρχικές, δικτατορικές εξουσίες. 4. Το δημοκρατικό πολίτευμα της επαναστατικής Γαλλίας γεννούσε τον συγκεντρωτικότερο δεσποτισμό με ενδιάμεσες μεταμφιέσεις. 5. Η ολιγότερο επαναστατική κυβέρνηση των όσων εγνώρισε η Γαλλία υπήρξε ακριβώς ή της επανάστασης του 1789. 6. Χωρίς να το υποπτευόμαστε – γράφει ο γάλλος ιστορικός Gustave Le Bon – η γαλλική επανάσταση τίποτ’ άλλο δεν έκανε παρά να συνεχίσει την παράδοση της γαλλικής βασιλείας, συμπληρώνουσα το έργο που είχε αρχίσει η μοναρχία [!!!]. 7. Οι ηγέτες της γαλλικής Συμβατικής εθνικής συνέλευσης παρέπεμπαν τους αντιπάλους τους στη λαιμητόμο γι απλή αντίρρηση. … των αγρίων τρομοκρατών της γαλλικής επανάστασης, όσοι επέζησαν αυτής και δεν πρόλαβαν ν’ αποκόψουν ο ένας το λαιμό του άλλου.[12]

Ενόχλησε βαθύτατα ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Άνθιμος τον Αδ. Κοραή, που προετοίμαζε με ιδιαίτερη φροντίδα ένα υβριδικό κράτος της φαντασίας του και των συμφερόντων του για τους Έλληνες και που διατύπωνε αυτό το όραμά του με τα ακόλουθα διθυραμβικά εγκώμια για τους Γάλλους, αλλά και με «αδελφικές διδασκαλίες» για τους Γραικούς. Έγραφε το 1800:

Θαυμαστοί Γενναίοι Γάλλοι,

Κατ’ εσάς δεν είναι άλλοι,

Πλην Γραικών, ανδρειωμένοι,

Κ’ εις τους κόπους γυμνασμένοι.

Φίλοι της ελευθερίας,

Των Γραικών της σωτηρίας,

Όταν έχωμεν τους Γάλλους,

Τις η χρεία από άλλους;

Γάλλοι και Γραικοί δεμένοι,

Με φιλίαν ενωμένοι,

Δεν είναι Γραικοί ή Γάλλοι,

Αλλ’ εν έθνος Γραικογάλλοι.[13]

Και πάλι ο Κοραής προσπαθεί να εκμαυλίσει τους Γραικούς της Αιγύπτου αλλά και όλους του Έλληνες – Ρωμαίους (φυσικά για το όνομα Ρωμαίος νιώθει φοβερή απέχθεια), να συμπράξουν με τον Ναπολέοντα και τους Γάλλους του, που καταλάβανε την Αίγυπτο, γιατί όπως γράφει: «Εν έθνος μέγα, λαμπρόν, γενναίον και φωτισμένον, οι ενδοξότατοι και εις όλην την οικουμένην περιβόητοι Γάλλοι […] έπεσαν επάνω εις ταύτην την μακαρίαν γην (την Αίγυπτον)» και συνεχίζει το τροπάριό του «Γραικοί, μην αφήσωμεν να μας φύγη από τας χείρας ο αρμόδιος καιρός, τον οποίον προσφέρει εις των Γραικών το γένος, η άλωσις της Αιγύπτου. Όσοι ευρίσκεσθε εις Αίγυπτον μιμήθητε τας ανδραγαθίας των Γάλλων […]. Όσοι δε ευρίσκεσθε διασκορπισμένοι εις την Ελλάδα δράμετε με προθυμίαν και γρηγορότητα εις την Αίγυπτον. Υπηρετήσατε τους Γάλλους με προθυμίαν.[14]

Υπογράμμισα μερικά σημεία, για να δείξω την ασύστολη προπαγάνδα του Κοραή, που τόλμησε να χαρακτηρίσει σε όλο το φυλλάδιό του «Αδελφική Διδασκαλία», ως «φιλότουρκο» το συγγραφέα  της «Διδασκαλίας Πατρικής». Ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων δεν διάλεξε ανάμεσα σε προτεινόμενα βασίλεια ποιο ήταν το πιο κατάλληλο για να γίνουν σ’ αυτό δούλοι οι Ορθόδοξοι. Ο Κοραής προτρέπει να γίνουν υπηρέτες οι Γραικοί, όπως τους λέει, της Γαλλικής Αυτοκρατορίας, κατ’ ευφημισμόν δημοκρατίας, ενώ ο Άνθιμος απλά υπαγορεύει ότι ο Θεός δεν έφερε ακόμη την απελευθέρωση. Αυτήν ήθελε ο Άνθιμος, όχι την αλλαγή αφέντη, που επιθυμούσε διακαώς ο Κοραής και που χαρακτήριζε τους Ορθόδοξους - Ρωμαίους, που δεν ήθελαν την Υποταγή στους Γάλλους, άνανδρους, ευτελή ανδράποδα, άξιους να ραπίζονται να ξυλοκοπούνται ως άλογα κτήνη από Μουσουλμάνους.[15] 
  
Αυτές ήταν οι φιλελεύθερες, «διαφωτιστικές» ιδέες και πρακτικές του Κοραή. Τύραννος για όσους δεν ακολουθούσαν τυφλά τις Αδελφικές Διδασκαλίες του, όπως ο Πατριάρχης Άνθιμος και όλο το ορθόδοξο ποίμνιο. Τα ανδραγαθήματα των Γάλλων ήταν γνωστά σε όλους τους Πατριάρχες της Ανατολής, αλλά κυρίως τις συνέπειες των έργων τους εγνώριζαν ιδιαίτερα οι Πατριάρχες της Αγίας Πολέως Ιερουσαλήμ και πάσης Παλαιστίνης, αφού έδιναν συνεχείς αγώνες εκατό χρόνια πριν από την εισβολή των Γάλλων στην Αίγυπτο, το 1798, προκειμένου να ανακτήσουν και προστατεύσουν από τους Γάλλους τα Ιερά Προσκυνήματα του Παναγίου Τάφου και τους Αγίους Τόπους, γενικότερα. 

Τι έπρεπε να κάνει ο Άνθιμος, για να ικανοποιήσει τον Κοραή; Να πει στους ορθοδόξους να βοηθήσουν τους νέους κατακτητές, που ήδη είχαν αλώσει την Αίγυπτο, να αλώσουν και τους Άγιους τόπους και μάλιστα στο έργο αυτό της άλωσης και των Αγίων Τόπων από τους Γάλλους να δώσουν και τη ζωή τους; Το προπαγανδιστικό παραλήρημα δεν είχε τα όριά του εκ μέρους του Κοραή. Εξαπατούσε συνειδητά τους Ορθοδόξους, αφού είναι γνωστές οι απόψεις του για τον Πανάγιο Τάφο και τους Αγίους Τόπους.[16] 
 Ο Άνθιμος και όλοι οι ορθόδοξοι της Ανατολής γνώριζαν, από όσα ανέφερε ο πατριάρχης Δοσίθεος Ιεροσολύμων (1669-1707) στην «Δωδεκάβιβλο», για την αρπαγή από τους Λατίνους των Ιερών Προσκυνημάτων.[17] 
 Γνωστά ήταν τα ακόλουθα έργα των Γάλλων εις βάρος των Αγίων Τόπων: «Οι Τούρκοι της Ιερουσαλήμ δια των γαλλικών χρημάτων κατέστησαν όφεις εφ’ ημών [των Ιεροσολυμιτών χριστιανών] και επί των χριστιανών ημών […]. Οι φράροι εις την Ιερουσαλήμ […] ήρπασαν μετά δολιότητος και βίας το πρωτείον εν τοις Αγίοις Τόποις. Εχλεύαζον και κατεπάτουν τον τίμιον σταυρόν και τας αγίας εικόνας ως ζωγραφίας δήθεν των Ρωμαίων»,[18] «Το 1673 επιμόνως εζήτησε τους Αγίους Τόπους ο Γάλλος Πρέσβυς… εκείνος ο κατηραμένος πρέσβυς απήλθεν εις Ιερουσαλήμ ίνα βία καταλάβη τον άγιον Τάφον, επειδή δε οι ορθόδοξοι αντέστησαν αυτώ, εφόνευσεν ένα Έλληνα μοναχόν […]. Ήλθον εις ΚΠολιν πρέσβεις εκ μέρους των Γάλλων, Βενετών, Γενουηνσίων και πάντες από κοινού εζήτησαν τους Αγίους Τόπους, αλλ’ οι Τούρκοι απέκρουσαν τας αξιώσεις ταύτας, καίτοι οι Γάλλοι πρέσβεις ουχ’ άπαξ προύτειναν εις τους Τούρκους και δώρα και βοήθεια εναντίον των Βενετών και Γερμανών δια την παραχώρησιν των Αγίων Τόπων»,[19] «οι Πατριάρχαι ΚΠόλεως και Ιεροσολύμων δηλούσιν [1700] ότι θα προτιμήσωσι πάντες οι ορθόδοξοι χριστιανοί να αποθάνωσιν ή τον τάφον του Κυρίου και τους Αγίους Τόπους της Ιερουσαλήμ να αφήσωσιν εις τους Γάλλους».[20] Αυτά το 1700. Το 1740 οι Γάλλοι συνομολόγησαν νέα συνθήκη με τους Τούρκους όπου αυξάνονται οι από της συνθήκης του 1673 παραχωρήσεις και οι διεκδικήσεις της Γαλλίας για κυριότητα και κατοχή των Προσκυνημάτων και το 1756 πάλι, με απαίτηση του Γάλλου Πρέσβεως de Villeneuve, ισχυρού συμβούλου του Σουλτάνου.[21] 

Το 1757, επί Πατριαρχίας Παρθενίου (1739-1766) «απεσοβήθη ο κίνδυνος τελείας καταλήψεως των Αγίων Τόπων».[22] Όμως επί πατριάρχου Ιεροσολύμων Ανθίμου (1788-1808), επανήλθε σφοδρότερος ο κίνδυνος αλώσεως των Αγίων Τόπων, αφού ξέσπασαν φοβερές ταραχές στην Παλαιστίνη, εξαιρετικά επιζήμιες για το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, εξαιτίας της εκστρατείας των Γάλλων στην Αίγυπτο υπό την ηγεσία του Ναπολέοντα, το έτος 1798.[23]

Άμεση συνέπεια αυτής της εισβολής των Γάλλων ήταν Μωαμεθανοί Άραβες να φυλακίσουν και κατασφάξουν όχι μόνον ορθοδόξους αλλά και Δυτικούς πατέρες, που κατέφευγαν για να σωθούν στα ορθόδοξα Μοναστήρια, αλλά όλους τους φυλάκισαν στο Ναό της Αναστάσεως. Ο Πατριάρχης Άνθιμος στην ΚΠολη κατόρθωσε να πάρει από τον Σουλτάνο Σελήμ Γ΄ ορισμό απαλλαγής και σωτηρίας όλων των φυλακισμένων στο Ναό της Αναστάσεως, αφού τον ορισμό αυτό έστειλε αμέσως ο Άνθιμος στον πασά της Πτολεμαΐδας, Τζεζάρ Αχμέτ, αλλά μετά την εις Αίγυπτο εισβολή του Ναπολέοντα και των Γάλλων στην Παλαιστίνη και την κατάληψη της Γάζας οι φανατικότεροι Άραβες της Ιερουσαλήμ άρχισαν σφαγές, ληστείες και αιχμαλωσίες των χριστιανών. Ο Άνθιμος με την Αγιοταφική Αδελφότητα πρόσφεραν κάθε βοήθεια στους χριστιανούς, αν και η Εκκλησία Ιεροσολύμων με τα γεγονότα αυτά περνούσε ταραχώδεις ημέρες,[24] αφού και οι Αρμένιοι βρήκαν ευκαιρία να λειτουργούν στο Ναό της Αναστάσεως, στη Βηθλεέμ και τη Γεθσημανή. Αλλά πάλιν ο Πατριάρχης Άνθιμος, με καταγγελίες στην Υψηλή Πύλη, κατόρθωσε να αποσπάσει ορισμό που ακύρωνε τις αρπαγές των Αρμενίων.[25]  

Δεν είναι λοιπόν αιτία συγγραφής της Πατρικής Διδασκαλίας από τον Πατριάρχη Άνθιμο η αντίθεσή του στη Γαλλική Επανάσταση και τον Βολταίρο, όπως μέχρι σήμερα από το σύνολο των ερευνητών υποστηρίζεται, αλλά η αγωνία να διασώσει τους Αγίους Τόπους, αφού «εκ Σιών εξελεύσεται νόμος, και λόγος Κυρίου εξ Ιερουσαλήμ» και όχι από το νόμο του Ναπολέοντα και της Γαλλίας που έφερε φόνους και αρπαγές, όπως αποδείχθηκε από όλους τους Ναπολεόντειους πολέμους μέχρι την αποκάλυψη των σχεδίων τους με την εισβολή στη Ρωσσία. Άλλωστε, ό,τι έγραφε το 1798 ο Άνθιμος στην Πατρική Διδασκαλία επαληθεύθηκε τέσσερα χρόνια μετά, το 1802, όταν οι Γάλλοι, πιστοί στη διαχρονική τακτική τους, που είδαμε, απέναντι στον Πανάγιο Τάφο, ζήτησαν από τον Σουλτάνο Σελήμ Γ΄ με αναφορά του Γάλλου πρέσβυ General Brune, στη Βασιλεύουσα, να επέμβουν πάλι στον άγιο Τάφο, με το πρόσχημα των ανακαινίσεων του σπηλαίου των Αποστόλων και άλλων. Στην περίπτωση αυτή οι «ελευθερωτές» των Γραικών, κατά Κοραή, Γάλλοι, συνεργάζονται με την Υψηλή Πύλη αρμονικότατα και με τους Σουλτάνους σε βάρος των Ορθοδόξων ρωμαίων και όχι βέβαια για να απελευθερώσουν τους Έλληνες, κατά τις απατηλές φαντασιώσεις του Κοραή.

Δεν ακούσθηκε όμως καμμία μομφή γι αυτή τη Γαλλο-Τουρκική συνεργασία, που μάλιστα βρήκε πρόθυμη την Υψηλή Πύλη να ικανοποιήσει το αίτημα των Γάλλων. Ούτε λέξη ο Κοραής, όταν συνεργάτες του Σουλτάνου είναι Γάλλοι και ζητούν από τον Σουλτάνο να βιάσει περισσότερο απ’ ό,τι κάνει ο ίδιος τους Ορθοδόξους με την βίαιη απόσπαση ακόμη και των ιερών και οσίων που είναι οι Άγιοι Τόποι. Ο Πατριάρχης Άνθιμος ήταν Τουρκόφιλος όχι ο Γάλλος Πρέσβυς. Ο Άνθιμος όμως, άγρυπνος φρουρός, για να διατηρεί αλώβητα τα δικαιώματα των Ορθοδόξων, πληροφορείται τις ενέργειες του Γάλλου πρέσβυ και τις ευνοϊκές αποφάσεις του Σουλτάνου υπέρ των Γάλλων και των Λατίνων γενικά, που εκπροσωπούσε ο Γάλλος πρέσβυς, καταγγέλλει αυτή την πράξη και κατορθώνει να επιτύχει βασιλικό ορισμό αναιρετικό και υπέρ των Ορθοδόξων, που έστειλε αμέσως στα Ιεροσόλυμα, αλλά δεν πρόλαβε να σώσει το σπήλαιον των Αποστόλων, γιατί οι Λατίνοι με τους Γάλλους το εξασφάλισαν με συναλλαγές χρηματικές από τον Μεχμέτ πασά.[26]

Ο Πατριάρχης Άνθιμος διέθετε άριστες πολιτικές και διπλωματικές ικανότητες, όπως γράφουν οι βιογράφοι του, και στο φυλλάδιο του Πατρική Διδασκαλία αποκάλυπτε τα δολερά σχέδια των Γάλλων δήθεν «Δημοκρατών» και «ελευθερωτών» των λαών. Η εξαίρετη ιστορικός καθηγήτρια Ελένη Κούκκου είδε με  τρόπο έντιμο, αντικειμενικά επιστημονικό και όχι  με τις παντοειδείς παραχαράξεις των αυτοαποκαλούμενων  «ιστορικών» και «Διαφωτιστών», που καταθέτουν στα Ιστορικά περιοδικά τους  και στα ογκώδη βιβλία τους, ύβρεις και μειωτικούς χαρακτηρισμούς μόνο για τους Έλληνες  - Ρωμαίους Ορθοδόξους, γράφει στο βιβλίο της, για την Ιστορία των Επτανήσων, ένα αντίστοιχο με του Άνθιμου φαινόμενο δήθεν «φιλοτουρκισμού» εκ μέρους των Ρώσων, οι οποίοι ήταν μόνιμοι εχθροί και πολέμιοι των Τούρκων και οι συνθήκες ειρήνης, μετά τους εκάστοτε ρωσοτουρκικούς πολέμους, ήταν δεσμευτικές για τους Τούρκους υπέρ των δικαιωμάτων των Ελλήνων.

Ποιο είναι αυτό το νέο κρούσμα «φιλότουρκου»; «Τον Ιούλιο του 1798 η Ρωσία ξεχνώντας τις μέχρι τότε διαφορές της με την Τουρκία και τους προηγούμενους ρωσοτουρκικούς πολέμους, πρότεινε στους Τούρκους συμμαχία εναντίον των Γάλλων. Η Τουρκία ήταν αρχικά διστακτική, λόγω της μακραίωνης γαλλοτουρκικής φιλίας».[27] Βεβαίως αυτή τη μακραίωνη γαλλοτουρκική φιλία γνώριζε και ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Άνθιμος, καθώς και όλοι οι Ορθόδοξοι Ελληνορωμαίοι, που μισούσαν τους Τούρκους δυνάστες, αλλά απέναντι στον κίνδυνο να χάσουν και την πατρίδα τους και την πίστη τους προτίμησαν, ιεράρχες και λαός, να διατηρήσουν την εξουσία του δυνάστη τους με την ελπίδα της απελευθέρωσης, που έτρεφαν οι ερμηνείες στην Αποκάλυψη, ένας από τους συγγραφείς των οποίων ήταν και ο Άνθιμος. Ο Πατριάρχης Άνθιμος έκανε στην Διδασκαλία Πατρική, το 1798, ακριβώς ό,τι οι Ρώσοι με τους Τούρκους το ίδιο έτος, που παρουσιάστηκε το παράξενο φαινόμενο της συμμαχίας των φανατικών ορθόδοξων χριστιανών Ρώσων με τους πολέμιους του Χριστιανισμού Τούρκους… για την εκδίωξη των Γάλλων.[28]

Βεβαίως οι Επτανήσιοι είχαν καταλάβει νωρίς, κατά τη διάρκεια της γαλλικής κατοχής τα σχέδια του Ναπολέοντα, αφού τους ήταν φανερές οι επαφές του Ναπολέοντα με τον εχθρό των Ελλήνων Αλή πασά των Ιωαννίνων και αφού κατά την γαλλοκρατία μπήκε επαχθής φορολογία στους κατοίκους, για να τρέφουν τα γαλλικά στρατεύματα και οι Γάλλοι επίσης πρόσβαλαν τη θρησκευτική λατρεία των Κερκυραίων προς τον τοπικό τους άγιο, τον Άγιο Σπυρίδωνα καθώς και η απειλή των Γάλλων ότι θα ξεκαθάριζαν τον τόπο από τους ρωσόφιλους και ο αφοπλισμός από τους Γάλλους όλων των κατοίκων μεγάλωσαν το μίσος των κατοίκων της Κερκύρας προς τους Γάλλους και τις απάτες τους.[29] Στην Κέρκυρα, λοιπόν, το 1799 ο λαός ζητωκραύγαζε μονάχα τον Ρώσο Αυτοκράτορα Παύλο τον Α΄ και όχι τους Τούρκους προσωρινά «συμμάχους» του, αφού  ο Ρώσος Αυτοκράτορας, όταν ο Σουλτάνος επέμενε πεισματικά να παραμείνει αυτός κυρίαρχος στα νησιά, ύψωσε έντονα τη φωνή του και του έδωσε να καταλάβει ότι ποτέ η κυβέρνησή του δε θα βεβήλωνε τις πολιτικές της συναλλαγές με την επαναφορά και την επανεγκατάσταση αποκρουστικών απολυταρχικών αρχών βάρβαρων εποχών.[30] Την ίδια ακριβώς αυτή περίοδο, δηλ. το 1798, ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Άνθιμος συνεργάζεται με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Γρηγόριο Ε΄ σε πολλά θέματα. Φεβρουάριο 1798 χρονολογείται Κανονική Διάταξη Γρηγορίου Ε΄ με σύμπραξη Ιεροσολύμων Άνθιμου κ.ά. Επίσης κατά την διετία 1797 – 1798 συνέπραττε με τον Γρηγόριο Ε΄ ο Ιεροσολύμων Άνθιμος, τέλος τον Συνοδικό τόμο του Νοεμβρίου 1806 (δεύτερη πατριαρχία Γρηγορίου Ε΄) κυρώνει με την υπογραφή του και ο Ιεροσολύμων Άνθιμος[31].

Στην εγκύκλιο τού Γρηγορίου Ε΄ προς τους Ιονίους γράφεται ότι εξασφαλίζεται από συμφωνία Πύλης (Σελίμ ο Γ΄ με τον οποίο συνομιλούσε υπέρ των Ορθοδόξων Ιεροσολυμιτών ο Άνθιμος, όπως είδαμε) και Ρώσου Αυτοκράτορα ο τρόπος  διακυβέρνησης του τόπου τους. Οι Γάλλοι είχαν πάντοτε πράκτορες των συμφερόντων τους στο Αιγαίο, στη Μεσόγειο, την Αίγυπτο, όπως τον Αδ. Κοραή για την  Αίγυπτο και τώρα με τους Επτανήσιους τον Κωνστ. Σταμάτη, με το ψευδώνυμο Φιλόπατρις Ελευθεριάδης που κυκλοφόρησε προκήρυξη τον Οκτώβριο του 1798 «προς τους Ρωμαίους της Ελλάδος» όπου υπερασπιζόταν τους Γάλλους και χτυπούσε τους Ρώσους.[32] 
 Σήμερα όμως διαθέτουμε ένα αποκαλυπτικό γαλλικό ντοκουμέντο, για τις προθέσεις και τα κρυφά σχέδια των Γάλλων συνεργατών και φίλων των Τούρκων, που προέρχεται από το «Αρχείο Αλή πασά»[33] και είναι ανατριχιαστικό στις λεπτομέρειες του και η μετάφρασή του οφείλεται στον, κατά το ίδιο έγγραφο, «πιστό φίλο του Αλή πασά, Αθανάσιο Ψαλίδα» και προέρχεται  από το Παρίσι, γραμμένο από τον Ιουλιανό Μπεσιέρ (Bessières, Γάλλο Πολιτικό Διοικητή των Ιονίων Νήσων), κείμενο όπου ο Μπεσιέρ υπέβαλε το 1801 στον Ναπολέοντα Βοναπάρτη και το στέλνει και στον Ψαλίδα, με την παράκληση να κοινοποιήσει ο ίδιος το κείμενο στον Αλή πασά.[34]

Ας δούμε λοιπό τι γράφει αυτό το συγκλονιστικό για τις αποκαλύψεις του κείμενο,[35] που συντάχθηκε με αφορμή δημοσίευμα για τον «Πόλεμο της Νικοπόλεως», μεταξύ Τούρκων και Φραντζέζων, και ο Γάλλος συντάκτης προσπαθεί να δικαιολογήσει την καταστροφή της Πρέβεζας από τον Αλή πασά (12 Οκτωβρίου 1798) και να βελτιώσει την εικόνα του Αλή στον Ναπολέοντα.[36] Με τη συνθήκη του Κάμπο Φόρμιο, 17 Οκτωβρίου 1797, οι Γάλλοι κατελάμβαναν όλα τα πρώην βενετικά νησιά και την Πρέβεζα, για την οποία γίνεται λόγος στο έγγραφο του Μπεσιέρ προς τον Ναπολέοντα και γνωστοποίηση του ίδιου εγγράφου στον Αλή πασά.

Διαβάζουμε σ’ αυτό το έγγραφο τις ακόλουθες πληροφορίες του Γάλλου συντάκτη: Γνώρισε εντελώς τον Αλή πασά των Ιωαννίνων και βεβαιώνει, επικαλούμενος και μαρτυρία άλλου Γάλλου αξιωματούχου, ότι αυτός ο άνθρωπος δεν έχει όμοιον του, δηλ. ο Αλή πασάς. Σκοπός του Μπεσιέρ είναι σηκώσει τις απάτες τις διεφθαρμένες του δημοσιεύματος για τον πόλεμο της Νικόπολης και να ευγάλει εις φως την αλήθειαν. Η αλήθεια είναι ότι: 
«Ο Αλή πασάς δεν είναι παντελώς τέτοιος, καθώς τον ζωγραφίζουν, και αν τον θεωρήσωμεν με αδιαφορίαν από τας αιτίας, οπού έχουν φέρη την καταστροφήν της Πρεβέζης, θέλομεν ιδή, ότι το φέρσιμόν του εις αυτήν την περίστασιν είναι σχεδόν δεδικαιωμένον από τα φερσίματα οπού  έκαμαν προς αυτόν, και οπού θέλουν ξετιμηθή με την δικαίαν του τιμήν μετά την ανάγνωσιν του επομένου.

» Ο Αλή πασάς εστάθη πάντοτε φίλος των Φραντζέζων. Όταν ήλθαν οι Φραντζέζοι εις τα βενετσιάνικα νησία, ο Αλή πασάς εζήτησε την φιλίαν τους, ένας οφφικιάλος Φραντζέζος εδιωρίσθη από την κυβέρνησιν να περιποιηθή την εδικήν του. Ο πασάς εδέχθη τον πραγματευόμενον την φιλίαν με θρίαμβον εις την πρωτεύουσαν του πόλιν τα Ιωάννινα, τον επεφόρτισε με τιμάς και δώρα. Ευθύς εις αυτήν την στιγμήν, κάθε άνθρωπος υπερασπιζόμενος από τους Φραντζέζους εις τας επαρχίας του εξηρέθη από το χαράτζι και εχαίρονταν τα πλέον μεγάλα προνόμια. Τα Φραντζέζικα στρατεύματα εις τα νησιά έλαβον χρείαν από άσπρα, ο Αλή πασάς τους έδωσεν. Ο Πασάς τους έστειλε αλεύρι και βόδια. Ο Αλή πασάς με το να εμίσευσε δια το Βιδίνι κατά του Πασβάν ογλού, εδιώρισεν αυστηρά τον υιόν του τον Βελή πασά να περιποιηθή με επιμέλειαν την φιλίαν των Φραντζέζων. Τον έγραψε πολλαίς φοραίς όταν έλειπε: «να μη χαλάσης το χατήρι των Φραντζέζων, να μην τους δώσης αιτίαν δυσαρεσκείας, κάμε όλον εκείνο οπού ημπορείς δια ευχαρίστησίν τους». Αυτό το εξετέλεσε πιστά ο Βελή πασάς».

Όταν γύρισε στα Γιάννενα ο Αλή πασάς, «…πρώτη του φροντίς είναι να γράψη των Φραντζέζων εις Κορφούς να τους ερωτήση αν ημπορή να βάλη θεμέλιον επάνω εις την φιλίαν τους, μ’ όλον οπού ηκολούθησαν μερικά συμβεβηκότα (αι υποθέσεις της Αιγύπτου) όταν έλειπε, και αν νομίζουν, ότι έχουν αρκεταίς δυνάμεις να διαφεντευθούν από τα χτυπήματα, οπού ημπορούν να τους κάμουν οι Τουρκορώσσοι».

Εν τω μεταξύ ο πρόξενος των Φραντζέζων Δουμπρέ στην Άρτα χρωστούσε λεφτά στον Αλή πασά και δεν τον πλήρωνε, αλλά αρμάτωσε τότε εις την Πρέβεζαν ένα μικρό κουρσάρικο, το οποίον εκυρίευσε πολλά μπαστιμέντα [πλοία] ανήκοντα στον πασά. Παράλληλα ο Γάλλος στρατηγός Ρόζα πάσχιζε να επαναστατήσει τους Σουλιώτες εναντίον του Αλή , ως εχθρούς του φυσικούς και τους εκεντούσαν κάθε ημέραν με τραγούδια ρωμαίϊκα γενόμενα δια να υβρίσουν την σκληρότητα και τα τουρκικά ήθη».

Ο Αλής έγραψε στον Γάλλο στρατηγό Ρόζα να έλθει στην άκρη της θάλασσας για να μιλήσουν και να παύσουν οι διχόνοιες. Αυτός ήλθε, αλλά ο Αλή πασάς του φέρθηκε σκληρά ως Τούρκος, τον έπιασε και τον μετέφερε στα Γιάννενα, όχι βέβαια σε φυλακή, αλλά στο σαράγι. Εν τω μεταξύ ο Αλής έφθασε στη Νικόπολη με 5000 ανθρώπους, τους σκλάβους Γάλλους περιποιήθηκε, ενώ των φονευμένων οι κεφαλές «εγδάρθηκαν και εστάλθηκαν εις την Κωνσταντινούπολιν, αυτό όμως δεν δείχνει την σκληρότητα του πασά. Αυτή είναι μία τάξις νομική του Σουλτάνου. Και μετά απ’ αυτά αναρωτιέται ο Γάλλος συγγραφέας  αυτής της αναφοράς στον Ναπολέοντα: Ημπορούμεν λοιπόν να εύρωμεν κανένα κακόν εις το φέρσιμον του Αλή πασά προς τους Φραντζέζους, δηλαδή πώς ημπορούμε να διακαιώσωμεν τα επίθετα του θηριώδους, του σκληρού, και του βαρβάρου, τα οποία του είναι επισεσωρευμένα πλουσιοπάροχα εις το σύγγραμμα περί του πολέμου της Νικοπόλεως; Δεν βλέπομεν κοντά του Αλή πασά τους σκλάβους Φραντζέζους πολύ καλήτερα τραταρισμένους παρά οπού είναι εκείνοι οι σκλάβοι εις την βασιλεύουσαν του Τούρκικου βασιλείου»;

Και για ό,τι αφορά τους Πρεβεζάνους γράφει με ανατριχιαστική ειλικρίνεια, όλα όσα έγραφε, ότι πρόκειται να συμβούν και προσπαθούσε να αποτρέψη το κακό από τους Έλληνες, ο Πατριάρχης των Ιεροσολύμων Άνθιμος. Παραθέτω την περιγραφή του Γάλλου για την καταστροφή της Πρέβεζας από τον Αλή πασά 12 Οκτωβρίου 1798:

«Ο Αλή πασάς ολίγον καιρόν προ του πολέμου της Νικοπόλεως τους έγραψε και τους εφοβέρισε με μίαν τρομακτικήν  εκδίκησιν, αν δεν επαναστατήσουν κατά των Φραντζέζων· το ένα μέρος των κατοίκων επήρε φόβον και έφυγεν εις την Αγίαν Μαύραν. Το άλλο μέρος επρόσμενε την έκβασιν. Οι Φραντζέζοι τους εγκαρδίωσαν. Οι κάτοικοι, οπού είχαν μείνει, ακολουθούσαν να δουλεύσουν εις δύω χαντάκια αρχινημένα, μα χωρίς πολήν ογλιγωράδα. Τέλος πάντων η αποφασιστική στιγμή έφθασεν· άλλοι Πρεβεζάνοι φεύγοντες από τα σπήτια τους και τρέχοντες εις την ακροθαλασσιά δια να εύρουν εκεί βάρκαις και να αποφύγουν τον θάνατον ερίχνονταν με μεγάλην ογλιγωράδα ανακατωμένα, γυναίκες, παιδιά, γέροντες εις ταις ίδιαις βάρκαις, αι οποίαι με το να ήτον καταπολλά γεμάταις, επνίγονταν. Ένα μεγάλο μέρος αυτών των δυστυχισμένων εχάθη εις τα κύματα, εκείνοι οπού είχαν τα άρματα εις το χέρι, ηξεύροντες, ότι ο νικητής Τούρκος δεν ήθελε συγχωρήσει παντελώς τους νικημένους Έλληνας, ερρίχθηκαν εις το στράτευμα το αλβανίτικο, και εκεί ελιανίσθηκαν. 
Αι γυναίκες, τα κορίτζια και τα παιδιά τα οποία ευρέθηκαν εις την Πρέβεζα, έγιναν λάφυρα των οφφικιάλων της τουρκικής αρμάτας, οι οποίοι  τους εμοιράσθηκαν και τους επήραν σκλάβους εις τον πάτον της αλβανίας. 
Οι κλέπται  οπού ήτον εμβασμένοι εις κάποια σπήτια της Πρεβέζης, εις τον καιρόν του πολέμου, ερρίψαν ντουφέκια από τα παράθυρα επάνω εις ένα μικρό σώμα Φραντζέζικο, οπού αναχωρούσεν, αλλ’ αυτό δεν το έκαμαν οι Πρεβεζάνοι, μήτε οι ιερείς των, οι οποίοι (αγκαλά και λέγει η προειρημένη αναφορά) είναι αληθινοί υπουργοί ενός θεού της αγάπης, και ήξευραν να παρρησιάζονται εις τον θάνατον με όλην την υπόκλισιν εις το θείον θέλημα, οπού περιγράφει το ευαγγέλιον εις παρομοίας περιστάσεις. Άδικα λοιπόν κατηγορούν τους Πρεβεζάνους δια προδότας [δηλαδή ότι δεν βοήθησαν τους Γάλλους].

»Είναι ακόμι από αυτούς τους δυστυχισμένους κατοίκους, οι οποίοι απέφυγαν τον θάνατον και οι οποίοι χωρίς καλόν, χωρίς άσυλα, σύρουν, από σκόπελον εις σκόπελον, από νησιά εις νησιά, την τρομακτικήν τους ύπαρξιν. Ημείς [οι Δημοκρατικοί Γάλλοι] ήλθομεν κοντά τους να τους υποσχεθώμεν την ευτυχίαν, και εκείνοι μας υπεδέχθησαν με ευγνωμοσύνην· ένας εχθρός δυνατός οπού μας εφοβέριζεν, έγινεν ομοίως εδικός τους. Εκείνοι ετρόμαξαν δια τούτο, ημείς τους υπεσχέθημεν ασφάλειαν των υποκειμένων τους και των υπαρχόντων τους. Εκείνοι ενεμπιστεύθηκαν εις τας διαθέσεις μας. Η έκβασις εδικαίωσε τους πρώτους των φόβους. Ο Αλή πασάς, επειδή ήταν Πρεβεζάνοι ΄’Ελληνες, εξετέλεσεν εναντίον τους μίαν εκδίκησιν τρομακτικήν. Εθυσιάσθηκαν.

Φίλε  Ψαλίδα, επειδή σε ηξεύρομεν, ότι είσαι πιστός του Αλή πασά, σε παρακαλούμε οπού να του δώσεις τούτο το γράμμα, και να του αναφέρης ότι δια μέσον τούτου τον εδιαφεντεύσαμεν εις τον πρώτον κόνσουλα, και τον αυτόν Αλή πασά ευχαριστούμεν την καλοκαγαθίαν οπού έδειξεν εις ημάς, όντες αυτού».[37]

Αυτή, λοιπόν, ήταν η προστασία  προς τους Έλληνες των Γάλλων «Δημοκρατών» και «Απελευθερωτών». Και ήταν Τουρκόφιλοι ο Άνθιμος, Πατριάρχης Ιεροσολύμων ή ο Γρηγόριος ο Ε΄, που προσπαθούσαν να εξασφαλίσουν τη βοήθεια των ομόδoξων Ρώσων και όχι των άθεων και μασόνων Γάλλων.

Ο Μέγας Ναπολέων και οι Αυτοκρατορικοί Γάλλοι στα Επτάνησα συνέχισαν τις φιλίες και τις αβρότητες με τον Αλή πασά, όπως προκύπτει από νέα επιστολή του Bessières (Μάρτιος του 1808) προς τον Αλή πασά από τον οποίο διεκδικεί ο Ναπολέων το Βουθρωτό για τον εαυτό του βέβαια και όχι για τους Έλληνες και διαβεβαίωνε ότι θα εξασφάλιζε την καλή γειτονία μεταξύ των Επτανησίων και των διαφόρων πασαληκίων, της Αλβανητίας, και της Γρεκίας.[38] Έτσι θα απελευθέρωνε την Ελλάδα.

2. Ο Άνθιμος Ιεροσολύμων, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Νεόφυτος Ζ΄ και ο Δωρόθεος Βουλησμάς

Ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Άνθιμος, κατά τον βιογράφο του Διονύσιο Κλεόπα, καθηγητή της Θεολογίας στην Πατριαρχική Σχολή των Ιεροσολύμων,[39] υπήρξε εκ των πανευκλεών και εις αιώνας αειμνήστων Πατριαρχών της Αγίας πόλεως σε αρετή και παιδεία και προστάτευε το ποίμνιό του από τους λυμεώνες της ορθοδόξου Πίστεως και τους χειμάρρους των αιρέσεων και ετεροδιδασκαλιών.[40]

Κακοδοξίες και υποκρυπτόμενοι πανούργως κενόφωνοι κήρυκες απειλούσαν να καταποντίσουν και να κατασπαράξουν τα λογικά της ποίμνης του Χριστού πρόβατα, Έλληνες και Άραβες ορθοδόξους. Τα περιχαράκωνε από τα έξω θηρία με πολλούς και συνεχείς κινδύνους συμπλεκόμενος με τους εχθρούς.[41] Αντιμετώπισε όλες τις ταραχές και τις φοβερές συνέπειες για τους Ιεροσολυμίτες από τη βίαιη εισβολή των Γάλλων στην Αίγυπτο και την Παλαιστίνη.[42] Ακόμη και ο Σουλτάνος Σελήμ ο Γ΄ τον σεβόταν και τον τιμούσε συνομιλών με αυτόν στα αραβικά και περσικά και με τις παρακλήσεις του και την εντιμότητά του διέσωζε πολλές φορές ο τρισμακάριος τα των ορθοδόξων πάνσεπτα προσκυνήματα από τους επιβουλεύοντες αυτά  Δυτικούς και Αρμένιους.[43] Θλίψη και άλγος καρδιάς ήταν μόνιμα στον Άνθιμο μέχρι το τέλος της ζωής του το 1808, μετά από πατριαρχεία 20 ετών. Αυτός λοιπόν ο Άνθιμος, που είδαμε παραπάνω να τον περιγράφει και ο Αρχιμανδρίτης Κάλλιστος στο περιοδικό Νέα Σιών,[44] δεν μπορούσε να ανεχθεί  οποιαδήποτε απόκλιση από την πίστη των Πατέρων ούτε την παραμικρή υπονόμευση των Γραφικών αληθειών και της Εκκλησίας του Χριστού. 

Έτσι λοιπόν, τον βρίσκουμε να συμφωνεί, να συναποφαίνεται και να συνυπογράφει το κείμενο αφορισμού του Χριστόδουλου Ακαρνάνα Παμπλέκη τον Νοέμβριο του 1793 με Οικουμενικό Πατριάρχη τον Νεόφυτο Ζ΄ (1789-1794) και (1798-1801).[45] Συμφωνεί ο Άνθιμος με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Νεόφυτο Ζ΄, που ήταν εξίσου μαχητικός με αυτόν, αφού ο Νεόφυτος Ζ΄καταδικάζει με συνοδικό έγγραφο την παπική προπαγάνδα στην Αρχιεπισκοπή Φιλαδέλφειας,[46] αφορίζει τον Παμπλέκη[47] και ακόμη οι σχέσεις του Άνθιμου με τον Νεόφυτο προκύπτουν και από την πολυθρύλητη  επιστολή του Νεόφυτου, τον Μάρτιο του 1794 προς τον Πατριάρχη Γεράσιμο Γ΄(1749-1797), διάδοχό του στον πατριαρχικό θρόνο Κωνσταντινουπόλεως, όταν «παραιτήθηκε» από την Αρχιερωσύνη.

 Μεταξύ άλλων έγραφε: «να επιταχθή δε και ο αρχιδιάκονός μου, οπού εκτός των δύο χιλιάδων των γροσίων, άπερ έλαβε παρά του Μακαριωτάτου Πατριάρχου των Ιεροσολύμων κ.κ. Ανθίμου [υπογραμμίζω εγώ] κατά το Σάββατον την ημέραν της κινήσεώς μου, έλεος προς εμέ δια την εξής ζωοτροφίαν μου χαριζόμενη μοι η μακαριότης αυτού, δια την ην εποιησάμην αφιέρωσιν τω Παναγίω και Ζωοδόχω Τάφω, των εικοσιπέντε χιλιάδων των γροσίων, όσα άσπρα έχει εις χείρας του να εγχειρίση και ταύτα πάντα τω κοινώ της αγίας του Χριστού μεγάλης Εκκλησίας ως αναθήματα […] ομολογών πιστώς το σύμβολον της ορθοδόξου και αμωμήτου ημών πίστεως και πάντα τα έγγραφα και άγραφα έθιμα και παραδόσεις της αγίας του Χριστού Εκκλησίας πιστεύων  […].[48]

Ο Άνθιμος δεν καταδικάζει τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης, αλλά τις συνέπειες των λεγόμενων «Διαφωτιστών» πάνω ακόμη και σε Αγιορείτες μοναχούς, όπως ο Παμπλέκης (ή ο Ψαλλίδας), που γίνονται φερέφωνα, όχι του Βολταίρου, αλλά των πολύ παλαιοτέρων προγόνων τους, που ωστόσο οι σημερινοί πανεπιστημιακοί και άλλοι δικολάβοι των φιλοσόφων του λεγόμενου «Διαφωτισμού» αποκρύπτουν, προκειμένου να ρίξουν τα βέλη τους του ανθελληνισμού και του φιλοτουρκισμού σε όποιον διαφωνεί με αυτούς και τα πρότυπά τους. Ο Άνθιμος και με τη σύμφωνη γνώμη του για τον αφορισμό του Χριστόδουλου και με την Διδασκαλία Πατρική καταδικάζει τα τερατώδη βιβλία 1) του Σπινόζα, «Περί τριών απατεώνων, Μωϋσής, Ιησούς Χριστός, Μωάμεθ»[49] και το 2) Περί Θεοκρατίας του Παμπλέκη (1793),[50] κείμενο εμετικό, που εκθειάζεται ωστόσο από τους λαλίστατους κατηγόρους του Άνθιμου Ιεροσολύμων, οι οποίοι θα ήθελαν να καταντήσουν όλους τους Ελληνορωμαίους Ορθόδοξους ίδιους με τον ομόλογό τους «φιλόσοφο» Παμπλέκη και το πρότυπό του τον Σπινόζα. Θρηνεί ο Ηλιού για τη σιωπή γύρω από τον εξαίρετο «φιλόσοφο» Παμπλέκη,[51] που μεταξύ των άλλων έγραφε, για να δώσω ένα μόνο παράδειγμα τού τι υποστηρίζουν οι «Διαφωτιστές» στην Ελλάδα και τι πολεμούσε ο Άνθιμος, ο Γρηγόριος Ε΄, ο Νεόφυτος Ζ΄ και άλλοι Πατριάρχες. 

Γιατί κατηγορούν τον Άνθιμο ως φιλότουρκο αφού το ίνδαλμα τους ο «Διαφωτιστής» Παμπλέκης  μόνο εγκώμια είχε γι’ αυτούς;

Έγραφε: «[τον αρχιερέα των πελοποννησίων] ο πασιάς  αφ’ ου τον έσχισεν, εις τέσσαρα κομμάτια, ων δικαιότατος κριτής, επρόσταξε τους δημίους να τα περιφέρωσιν εις απάσας τας οδούς και πλατείας της πόλεως, δια να τα ίδη ο λαός και να δοξάση τον παντοδύναμον.[52]

Δικαιότατος ως ο βεζίρης, φρονιμώτατος και δικαιότατος, μωρώτατοι αρχιερείς, εβόησεν, τρώγετε τα κρέατα των χριστιανών, ως κρέατα αμνών, και πίνετε το τούτων αίμα».[53]

Και σε άλλο σημείο δεν άφησε αλώβητη ούτε την Ιερουσαλήμ. Έγραψε: «σε πωλούσι και αυτοί οι σιναΐται, οι αγιοταφίται εις τους αυτών ταξιδιώτας» και αναρωτιέται, αποκαλύπτοντας την ταυτότητά του, τη δική του και των οπαδών του, γράφει:  

«Το σύμβολον της πίστεως· διατί δεν προσθέτωσιν και αυτόν [ΤΟΝ ΔΙΑΒΟΛΟΝ] εις τούτο, δια να ομολογούμεν, ότι καθώς πιστεύομεν εις ένα θεόν, ούτω πιστεύομεν και εις ένα διάβολον».[54]

Να, λοιπόν, γιατί ο Άνθιμος γράφει την Διδασκαλία Πατρική  και υπογράφει την καταδίκη του Παμπλέκη. Όσα καλά γράφει ο καθηγητής στο Στρασβούργο Αστέριος Αργυρίου για τον Άνθιμο και το έργο του Ερμηνεία εις την Ιεράν Αποκάλυψιν, αρνούμενος να δεχτεί την πατρότητα της Πατρικής Διδασκαλίας, είναι εκ του πονηρού, γιατί ο Άνθιμος καταδικάζει τις ενέργειες των Γάλλων και προτρέπει τους Ορθόδοξους να διακρίνουν τους ψεύτες και πλάνους. Αυτά τα ίδια γράφει ο Άνθιμος και στην Ερμηνεία της Αποκάλυψης.[55]

Ο πατριάρχης Άνθιμος συνεργάζεται στενά και με τον Δωρόθεο Βουλησμά, αφού του στέλνει το Κανονικό του Χριστοφόρου Προδρομίτη για να έχει την κρίση του.[56] Γράφει ο Δωρόθεος Βουλησμάς «τω αγιωτάτω Πατριάρχη της αγίας πόλεως Ιερουσαλήμ κυρίω Ανθίμω εις επίκρισιν δέδωκα»[57] γιατί, όπως εξηγεί, πρόκειται για ανεπίληπτο και απροσωπόλητο και αδέκαστο Πατριάρχη.[58] Η μαχητικότητα του Βουλησμά, αυτής της αξιόλογης προσωπικότητας του 18αι., αφοσιωμένου στο έργο της Εκκλησίας και υπεύθυνου κριτή των εκδιδομένων βιβλίων, είναι γνωστή.[59]

3. Ο Άνθιμος συγγραφέας της Διδασκαλίας Πατρικής

Η σύγκριση του ύφους, των επιχειρημάτων, των απόψεων, του λεξιλογίου και της πολεμικής της Πατρικής Διδασκαλίας, με όλα τα έργα του Άνθιμου και κυρίως την Ερμηνεία στους Ψαλμούς και την Ερμηνεία στην Ιερά Αποκάλυψη αποδεικνύουν την πατρότητά της, εκτός των όσων ανέφερα παραπάνω.

---

[1] Τίτλος του έργου: ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΠΑΤΡΙΚΗ, συνταχθείσα παρά του Μακαριωτάτου Πατριάρχου της αγίας πόλεως Ιερουσαλήμ κυρ Ανθίμου εις ωφέλειαν των Ορθοδόξων Χριστιανών, νυν πρώτον τυπωθείσα δι ιδίας δαπάνης του Παναγίου Τάφου, εν Κωνσταντινουπόλει. Παρά τω Τυπογράφω Πογώς Ιωάννου εξ Αρμενίων, αψÀη΄(1798).
Οι παραπομπές θα γίνονται στην «φωτοανατύπωση του Κέντρου Νεοελληνικών Ερευνών/Ε.Ι.Ε. από αντίτυπο της Γενναδείου Βιβλιοθήκης με την ευκαιρία των 150 χρόνων από τον θάνατο του Αδ. Κοραή (1983)». Πρόκειται για συνέκδοση της Διδασκαλίας Πατρικής  με την Αδελφική Διδασκαλία του Κοραή.  

[2] π. Γ. ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΣ, «Αθανάσιος Πάριος (1721-1813), Επιστημονική Επετηρίδα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, τ. Λ (1995) 302-304.

[3] ΧΡ. ΑΡΑΜΠΑΤΖΗΣ, Αθανασίου του Παρίου Βιβλιογραφικά, έκδοσις Ιερού Προσκυνήματος Παναγίας Εκατονταπυλιανής Πάρου, Θεσσαλονίκη, 1998, σσ. 25-26.   

[4] Ι. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ, «Διδασκαλία Πολιτική». Εισαγωγή, παρουσίαση και κριτική των προεπαναστατικών έργων «Διδασκαλία Πατρική» και «Αδελφική Διδασκαλία» στο: Εκκλησιαστικός Φάρος, τόμος ΟΑ΄, Αλεξάνδρεια 1999, σσ 251-291.

[5] ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΣ, ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΑΘΗΝΩΝ ΚΑΙ ΠΑΣΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, Γρηγόριος Ε΄. Ο Εθνάρχης της οδύνης. Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2004, σσ. 240,497,499

[6] Πατρική Διδασκαλία, σ. 11. Για την Αδελφική Διδασκαλία βλ. Μ. ΜΑΝΤΟΥΒΑΛΟΥ, Η φιλία Ρήγα-Κοραή στο σύμμεικτο τόμο: ΜΑΡΙΑ ΜΑΝΤΟΥΒΑΛΟΥ, Κείμενα και Μελέτες Μεσαιωνικής και Νεοελληνικής Γραμματείας. Νέες προσεγγίσεις και αναγνώσεις, Αθήνα 1990, σσ 11-55 

[7] Πατρική Διδασκαλία, σ. 15.

[8] Πατρική Διδασκαλία, σ. 16.

[9] Δ. ΣΟΛΩΜΟΥ, Άπαντα. Τόμος δεύτερος, Παράρτημα Ιταλικά (ποιήματα και πεζά). Μετάφραση Λ. Πολίτη, β΄ έκδοση Ίκαρος, Αθήνα 1969, σσ 46-47

[10] Βλ. Γ.Θ. ΖΩΡΑ-Φ.Κ. ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΔΗ, Επτανήσιοι Προσολωμικοί Ποιηταί, Αθήνα 1953, σ. 22

[11] Γ.Θ. ΖΩΡΑ, ό.π., σσ 51-53  

[12] Ι.Κ. ΒΟΓΙΑΤΖΙΔΗΣ, Ιστορικαί Μελέται, ΕΕΦΣΠΘ 2 (1932) σσ 165-170, 183, 184, 187, 189, 190. Βλ. και Μ. ΜΑΝΤΟΥΒΑΛΟΥ, Ερμηνευτικές προσεγγίσεις του φαινομένου των Νεομαρτύρων. Ανάτυπο από «Νεομάρτυρες Πελοποννήσου. Πρακτικά Ιστορικού Συμποσίου στη μνήμη Νεομάρτυρα Δημητρίου. Τρίπολη, 19-21 Σεπ. 2003», Τρίπολη 2008, σσ 54-55

[13] Βλ. Άσμα πολεμιστήριον των εν Αιγύπτω περί ελευθερίας μαχομένων Γραικών. Εν τη κατ’ Αίγυπτον Ελληνική Τυπογραφία ΑΩ, Φωτοαντύπωση του Ε.Ι.Ε., σελ. 11

[14] Σάλπισμα Πολεμιστήριον. Εν Αλεξανδρεία, εκ της ελληνικής τυπογραφίας Ατρομήτου του Μαραθωνίου. ΧΗΗΗΗΙ (1801) Φωτοανατύπωση του Ε.Ι.Ε., σσ 11,12,17,18. Οι υπογραμμίσεις δικές μου 

[15] Σάλπισμα Πολεμιστήριον, ό.π., σελ. 13

[16] Βλ. π. Γ. ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΣ, Φωτομαχικά – Αντιφωτομαχικά, Το φως του Παναγίου Τάφου στον Διάλογο Διαφωτισμού – Ορθοδοξίας. Εκδόσεις Κάτοπτρο/Ιστορητής, Αθήνα 2001.

[17] Βλ. Αρχιμ. ΚΑΛΛΙΣΤΟΣ, «Ο Πατριάρχης Δοσίθεος (1669-1707) και η επ’ αυτού κατάληψις των ιερών Προσκυνημάτων υπό των Λατίνων» στο Νέα Σιών, τομ. 24, έτος εικοστόν πρώτον, εν Ιεροσολύμοις 1929, σελ. 33

[18] Αρχιμ. ΚΑΛΛΙΣΤΟΣ, ό.π., σσ 38,39

[19] Αρχιμ. ΚΑΛΛΙΣΤΟΣ, ό.π., σσ 66, 44, 45, 46

[20] Αρχιμ. ΚΑΛΛΙΣΤΟΣ, ό.π., σελ. 113. Βλ. και σελ. 168

[21] Αρχιμ. ΚΑΛΛΙΣΤΟΣ, ό.π., σσ 672, 673, 674, 675

[22] Αρχιμ. ΚΑΛΛΙΣΤΟΣ, ό.π., σελ. 687

[23] Αρχιμ. ΚΑΛΛΙΣΤΟΣ, ό.π., σελ. 742

[24] Αρχιμ. ΚΑΛΛΙΣΤΟΣ, ό.π., σελ 743, 744, 745. Βλ. και Α. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟ – ΚΕΡΑΜΕΑ, Ανάλεκτα – Ιεροσολυμικής Σταχυολογίας, τομ. Β΄, σσ. 426-435 

[25] Αρχιμ. ΚΑΛΛΙΣΤΟΣ, ό.π., σσ 745,746

[26] Αρχιμ. ΚΑΛΛΙΣΤΟΣ, «Ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Άνθιμος (1788-1808)» στο Νέα Σιών, έτος εικοστόν δεύτερον, τομ. Εικοστός πέμπτος, εν Ιεροσολύμοις 1930, σσ 36,37

[27] ΕΛΕΝΗ ΚΟΥΚΚΟΥ, Ιστορία των Επτανήσων από το 1797 μέχρι την Αγγλοκρατία, Αθήνα 1983, σελ. 52

[28] ΕΛΕΝΗ ΚΟΥΚΚΟΥ, ό.π., σελ. 54

[29] ΕΛΕΝΗ ΚΟΥΚΚΟΥ, ό.π., σσ 57,59

[30] ΕΛΕΝΗ ΚΟΥΚΚΟΥ, ό.π., σσ 60,63

[31] ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΣ, ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΑΘΗΝΩΝ ΚΑΙ ΠΑΣΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, Γρηγόριος Ε΄.ό.π., σσ. 240,497,499 

[32] Για το φυλλάδιο: Προς τους Ρωμαίους της Ελλάδος Βλ. Λ. ΒΡΑΝΟΥΣΗΣ, «Άγνωστα Πατριωτικά Φυλλάδια και Ανέκδοτα κείμενα της εποχής του Ρήγα και του Κοραή», Επετηρίς του Μεσαιωνικού Αρχείου, 15-16 (1965-1966), Αθήνα 1997, σελ. 125 κ.ε.

[33] Αρχείο Αλή Πασά, Συλλογή Ι. ΧΩΤΖΗ, Γενναδείου Βιβλιοθήκης της Αμερικανικής Σχολής Αθηνών. Έκδοση - Σχολιασμός – Ευρετήρια: ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ με τη συνεργασία των Δ. ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΥ, Π. ΜΙΧΑΗΛΑΡΗ, τόμος Α΄ 1747-1808, Αθήνα 2007.

[34] Αρχείο Αλή Πασά, ό.π. σελ. 160

[35] Αρχείο Αλή Πασά, ό.π. σσ 161-168

[36] Αρχείο Αλή Πασά, ό.π. σελ. 160

[37] Βλ. κείμενο στο Αρχείο Αλή Πασά, σσ 161-168

[38] Αρχείο Αλή Πασά, ό.π. σσ 671-674

[39] Ερμηνεία εις τους ΡΝ Ψαλμούς του προφητάνακτος Δαβίδ συντεθείσα υπό του αοιδίμου Πατριάρχου των Ιεροσολύμων ΑΝΘΙΜΟΥ ης προτέτακται Βιογραφία του Συγγραφέως και Εισαγωγή εις την βίβλον των Ψαλμών, αμφότερα συγγραφέντα υπό ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΚΛΕΟΠΑ Καθηγητού της Θεολογίας εν τη Πατριαρχική Σχολή των Ιεροσολύμων. Τόμος Πρώτος. Εν Ιεροσολύμοις, εκ της τυπογραφίας του Παναγίου Τάφου, Διευθυνομένης υπό Ι. Λαζαρίδου, 1855

[40] Ερμηνεία εις τους ΡΝ Ψαλμούς, ό.π., σσ α΄, θ΄,

[41] Ερμηνεία, σσ θ΄, ι΄

[42] Ερμηνεία, σελ. ιβ΄

[43] Ερμηνεία, σελ. ιγ΄, ιδ΄

[44] Βλ. εδώ σημ. αριθμ. 17 & 26

[45] Βλ. ΜΑΝΟΥΗΛ ΓΕΔΕΩΝ, Κανονικαί Διατάξεις, τ. Α΄, Κωνσταντινούπολη 1888, σσ 279-291. Ο Γεδεών αντιγράφει το Συνοδικό από τα φυλλάδια που δημοσίευσε ο Δημήτριος Γοβδελάς, με τίτλο «Ο Εξωστρακισμός του ασεβούς Χριστοδούλου του Μονοφθάλμου, του εξ Ακαρνανίας· ήτοι το κατά της ασεβείας αυτού εξενεχθέν και εν πάσαις ταις των ορθοδόξων εκκλησίαις αναγνωσθέν φρικτόν συνοδικόν· ήδη πρώτον τυπωθέν μετά του προοιμίου· δαπάναις των φιλοχρίστων. Εν Βούδα, τύποις του κατ’ Ουγκαρίαν βασιλικού πανδιδακτηρίου. 1800», σσ 1-42. Για το Δημήτριο Γαβδελά και πλουσιότατη βιβλιογραφία γι αυτόν και για τον Χριστόδουλο Παμπλέκη βλ. ΔΙΟΝΥΣΗΣ Δ. ΒΑΛΑΗΣ, Πτυχές από την πνευματική κίνηση στον υπόδουλο και τον παροικιακό Ελληνισμό κατά την περίοδο του 18^ου – 19^0υ αιώνα. Εκδόσεις Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2005, σσ 133-179.         

[46] ΖΩΗ ΜΟΥΡΟΥΤΗ – ΓΚΕΝΑΚΟΥ, Ο Νικηφόρος Θεοτόκης (1731-1800) και η συμβολή αυτού εις την παιδείαν του γένους, Αθήνα 1979, σελ. 38, σημ. 220

[47] ΝΟΝΝΑ ΔΗΜ. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ, Η Επισκοπή Πλαταμώνος και Λυκοστομίου, έκδ. β΄ επηυξημένη, Αθήνα, 2007, σσ 203-210. 

[48] Μητρ. Σάρδεων ΓΕΡΜΑΝΟΥ, «Συμβολή εις τους πατριαρχικούς καταλόγους Κων/πόλεως από της Αλώσεως και εξής», περ. Ορθοδοξία (Ortodoksia). Οικουμενικόν Πατριαρχείον, Φανάριον, έτος ΙΒ΄, Ιαν. 1937, τευχ. 1, σσ 26-28 

[49] «Περί τριών απατεώνων. Μωϋσής, Ιησούς Χριστός, Μωάμεθ». Πραγματεία αποδιδομένη στον Βαρόνο του Χόλμπαχ. Πρόλογος Φώτης Τερζάκης. Μετάφραση Λία Βουτσοπούλου, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2003. Τίτλος του πρωτοτύπου: «Traité des trois imposteurs. Mo¨se, Jésus-Christ, Mahomet». ΝΑΣΙΑ ΓΙΑΚΩΒΑΚΗ, «Η Πραγματεία περί των τριών Απατεώνων και ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός», Μνήμων 25 (2003) 147-170.    

[50] «Απάντησις Ανωνύμου προς τους αυτού άφρονας κατηγόρους επονομασθείσα ΠΕΡΙ ΘΕΟΚΡΑΤΙΑΣ, ότι άπας ο λόγος περί αυτήν στρέφει. 1793 Αυγούστου 30. Εν Λειψία της Σαξωνίας».  

[51] Φ. ΗΛΙΟΥ, «Η σιωπή για τον Χριστόδουλο Παμπλέκη», Τα Ιστορικά 2 (1985) 387-404 και Π. ΝΟΥΤΣΟΣ, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, Αθήνα 2005, σσ 113, 363

[52] Περί Θεοκρατίας, ό.π. σσ 131, 133

[53] Περί Θεοκρατίας, ό.π. σελ. 163

[54] Περί Θεοκρατίας, ό.π. σελ. 142

[55] A. ARGYRIOU, Les exégèses grecques de l’Apocalypse à l’époque Turque (1453-1821), Θεσσαλονίκη 1982, σσ 646-682

[56] ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΓΙΑΓΚΟΥ, Χριστοφόρου Προδρομίτη Κανονικόν, Θεσσαλονίκη, 2007, σελ. *59

[57] ΓΙΑΓΚΟΥ, ό.π., σελ. 528

[58] ΓΙΑΓΚΟΥ, ό.π., σελ. 530

[59] Βλ. Ν. ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ, Δωρόθεος Βουλησμάς, Θεσσαλονίκη 1969.