Ισλαμική τρομοκρατία στον μετασοβιετικό χώρο

από Ερανιστής

«Μαύρες Χήρες»

Γράφει ο Κέντσος-Δρακάκης Καριοφύλλης

            Η πρόσφατη τρομοκρατική ενέργεια σε πολυκατάστημα στην Αγία Πετρούπολη ανέδειξε για πολλοστή φορά το πρόβλημα της ισλαμιστικής τρομοκρατίας στον μετασοβιετικό χώρο. Στην παρούσα φάση, τα γεγονότα που διαδραματίζονται στη Μέση Ανατολή και η δραστηριοποίηση των τζιχαντιστικών οργανώσεων επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τις εξελίξεις που συμβαίνουν στο αντίστοιχο ζήτημα που έχει να αντιμετωπίσει το Κρεμλίνο.

            Οι πρώτες ενδείξεις της σύγκρουσης του ρωσικού κράτους με ισλαμιστικές ομάδες άρχισαν να φαίνονται κατά την περίοδο πριν από τον Πρώτο Πόλεμο της Τσετσενίας (1994-1996). Πρόκειται  για την ένοπλη σύγκρουση μεταξύ των δυνάμεων της Ρωσικής Ομοσπονδίας και των Τσετσένων αυτονομιστών, που πραγματοποιήθηκε στο χώρο της Δημοκρατίας της

Τσετσενίας. Η ένταση μεταξύ των δύο πλευρών ξεκίνησε ήδη από το 1991, όταν ο Τσετσένος πρόεδρος Dzhokhar Dudayev κήρυξε μονομερώς την ανεξαρτησία της από τη Ρωσική Ομοσπονδία. Οι πιθανές αλυσιδωτές αντιδράσεις που θα δημιουργούνταν εντός της ομοσπονδίας καθώς και η αξία που είχε η περιοχή ως πλουτοπαραγωγικός πυλώνας της οικονομίας, προκάλεσε την επέμβαση από μεριάς της Ρωσίας το 1994. Η διετής αυτή σύρραξη έληξε με τη νίκη των Τσετσένων αυτονομιστών το 1996, γεγονός που ταυτόχρονα αποτέλεσε πλήγμα για το κύρος του ρωσικού καθεστώτος.

            Παρόλα αυτά η ένταση μεταξύ των δύο μερών αναζωπυρώθηκε το διάστημα 1999-2000. Η περιοχή βρισκόταν ήδη σε κακή οικονομική κατάσταση και σε περίοδο πολιτικής αστάθειας. Παράλληλα, οι εξελίξεις στην όμορη Δημοκρατία του Νταγκεστάν με την προσπάθεια ενίσχυσης των αποσχιστικών τάσεων με εξωτερική βοήθεια από ισλαμιστικά στοιχεία, δημιούργησαν την αφορμή για την επέμβαση των ρωσικών δυνάμεων στην Τσετσενία και την κήρυξη του Δευτέρου Πολέμου της Τσετσενίας το 1999. Αποτέλεσμα αυτού ήταν η συντριπτική νίκη των ρωσικών δυνάμεων στις αρχές του 2000.

            Η νίκη της Ρωσικής Ομοσπονδίας μπορεί εν μέρει να εξασφάλισε την εδαφική ακεραιότητα και πολιτική σταθερότητα στο χώρο του Καυκάσου, όμως ταυτόχρονα δημιούργησε πρόσθετα προβλήματα μείζονος σημασίας. Ουσιαστικά, ξεκίνησε να εκφράζεται σε μεγαλύτερο βαθμό η επιθυμία των αυτόνομων δημοκρατιών της ρωσικής ομοσπονδίας για πλήρη ανεξαρτησία, και πλέον διαφάνηκε η επιθυμία των ισλαμιστικών ομάδων της περιοχής να αυξήσουν τη δραστηριότητα τους. Ήδη η σύγκρουση μεταξύ των ρωσικών και τσετσενικών δυνάμεων συνεχίστηκε άτυπα μέχρι το 2009, όταν και ξεκίνησε να σταθεροποιείται κατά κάποιο βαθμό η κατάσταση στην περιοχή.

            Από τις αρχές του 21ου αιώνα, ο αγώνας των Τσετσένων αυτονομιστών παίρνει τη μορφή ένοπλου αγώνα με θρησκευτικές προεκτάσεις. Στην πρώτη δεκαετία σημειώθηκαν αρκετά τρομοκρατικά χτυπήματα, με αποκορύφωμα την επίθεση στο θέατρο της Μόσχας το 2002 αλλά και τη σφαγή σε σχολείο στο Beslan το 2004. Παράλληλα, παρατηρείται η ανάδειξη μιας νέας απειλής, των “μαύρων χήρων”, γυναικών-καμικάζι οι οποίες συμμετείχαν σε πολλά από τα τρομοκρατικά χτυπήματα που συνέβησαν στη Ρωσία την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα. Τα γεγονότα στο διάστημα 2000-2004 μαρτυρούν μια αύξηση στη συχνότητα και την ένταση των τρομοκρατικών χτυπημάτων από τις ισλαμιστικές ομάδες. Πέρα όμως από αυτές τις ενέργειες, γίνεται πλέον αντιληπτό σε αυτή τη φάση πως σταδιακά αυτές οι ομάδες αρχίζουν να συσπειρώνονται σε μια ευρύτερη οντότητα.

Εξώφυλλο του Economist (28/10/2017) που παρουσιάζει τον Ρώσο πρόεδρο, Βλαντιμίρ Πούτιν ως τσάρο. «Καθώς ο κόσμος γιορτάζει την επέτειο 100 χρόνων από την Οκτωβριανή Επανάσταση, η Ρωσία βρίσκεται ξανά υπό την εξουσία ενός Τσάρου», αναφέρεται χαρακτηριστικά στο άρθρο του περιοδικού, το οποίο έχει τίτλο: «Ένας τσάρος γεννιέται, 100 χρόνια μετά την Οκτωβριανή επανάσταση».

            Αυτή η ομαδοποίηση οδήγησε το 2007 στη συγκρότηση του Εμιράτου του Καυκάσου (Imarat Kavkaz). Πρόκειται για μια στρατιωτική οργάνωση τζιχαντιστών με έδρα το νοτιοδυτικό τμήμα της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Ιδρυτής της οργάνωσης είναι ο πρώην πρόεδρος της Δημοκρατίας της Ισκερίας, Dokka Umarov, ο οποίος αυτοανακηρύχθηκε και πρώτος εμίρης. Η οργάνωση αυτή δημιουργήθηκε με σκοπό: α) να εγκαθιδρύσει ένα πολιτικό μόρφωμα, στο οποίο θα επικρατεί ο Ισλαμικός Νόμος (Shariah), β) να συντονίσει τον αγώνα ενάντια στη ρωσική κυβέρνηση και γ) να κηρύξει ένα νέο ιδεολογικό πόλεμο (jihad). Όσον αφορά την οργάνωση του Χαλιφάτου του Καυκάσου, διαμορφώνεται σε έξι βιλαέτια.

            Ενώ όμως το Χαλιφάτο του Καυκάσου ανέπτυσσε τη δράση του στον αντίστοιχο χώρο, στη Μέση Ανατολή ξεκίνησε η ομαδοποίηση των επιμέρους ισλαμιστικών ομάδων, ώστε να δημιουργήσουν το αυτοαποκαλούμενο Ισλαμικό Κράτος (ISIS ή Daesh) το 2014. Το Ισλαμικό Κράτους συγκέντρωσε μεγάλο αριθμό ισλαμιστών που μέχρι τότε ήταν δυσαρεστημένοι με την κατάσταση που επικρατούσε στη Μέση Ανατολή αλλά και με την αδράνεια στην οποία περιήλθαν οι ισλαμιστικές οργανώσεις στην περιοχή.

            Το 2015 σημειώνεται μια σημαντική εξέλιξη που λειτούργησε περισσότερο ανασταλτικά για το Εμιράτο του Καυκάσου. Στις 23 Ιουνίου εκείνου του έτους, ο εκπρόσωπος του ISIS, Abu Muhammad al-Adnani ανακοίνωσε τη δημιουργία ενός νέου Βιλαετιού (Περιφέρειας), αυτής του Καυκάσου. Μια εξέλιξη που φαινόταν πως ήταν αναμενόμενη, δεδομένου του γεγονότος πως ήδη από το φθινόπωρο του 2014 υπήρχαν αρκετά στελέχη του Εμιράτου του Καυκάσου που εξέφραζαν δημοσίως τη στήριξη τους και την πίστη τους προς το Ισλαμικό Κράτος. Αυτή η ενέργεια προκάλεσε πλήγμα στο κύρος του Εμιράτου του Καυκάσου, καθότι έδειχνε ότι τα ίδια τα στελέχη έδειχναν πλέον να μην συμμερίζονται τους στόχους και τα κίνητρα της οργάνωσης. Αντίθετα, το Ισλαμικό Κράτους επωφελήθηκε καθότι κατάφερε να αποκτήσει περισσότερους ένοπλους υποστηρικτές και παράλληλα να αυξήσει τη σφαίρα επιρροής του πέρα από τη Μέση Ανατολή.

Από τις αρχές του 21ου αιώνα, ο αγώνας των Τσετσένων αυτονομιστών παίρνει τη μορφή ένοπλου αγώνα με θρησκευτικές προεκτάσεις. Στην πρώτη δεκαετία σημειώθηκαν αρκετά τρομοκρατικά χτυπήματα, με αποκορύφωμα την επίθεση στο θέατρο της Μόσχας το 2002 αλλά και τη σφαγή σε σχολείο στο Beslan το 2004. Παράλληλα, παρατηρείται η ανάδειξη μιας νέας απειλής, των “μαύρων χήρων”, γυναικών-καμικάζι οι οποίες συμμετείχαν σε πολλά από τα τρομοκρατικά χτυπήματα που συνέβησαν στη Ρωσία την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα.

            Η ρωσική ηγεσία πάγια θεωρεί το ζήτημα της ισλαμιστικής τρομοκρατίας ως υψηλής προτεραιότητας για την εσωτερική και εξωτερική πολιτική της. Αυτή η θέση διαχρονικά εκφράζεται από την απαρχή της Ρωσικής Ομοσπονδίας και αποτελεί μείζον θέμα λόγω της εθνοτικής ποικιλομορφίας που παρουσιάζεται στο μετασοβιετικό χώρο. Για τη ρωσική ηγεσία, η ύπαρξη του Εμιράτου του Καυκάσου και η συρρίκνωση του Ισλαμικού Κράτους στη Μέση Ανατολή μπορεί να επιφέρει νέα αύξηση της δραστηριοποίησης στη ρωσική περιφέρεια. Η σοβαρότητα με την οποία αντιμετωπίζεται το ζήτημα μπορεί να φανεί και από τις κινήσεις στις οποίες προέβη μέχρι πρότινος τη κυβέρνηση Vl.Putin. Πέρα από τον διακηρυκτικό στόχο της αντιμετώπισης του Ισλαμικού Κράτους ως παγκόσμιας τρομοκρατικής απειλής, υπήρξαν τουλάχιστον δύο σημαντικά γεγονότα που μαρτυρούν την αποφασιστικότητα με την οποία αντιμετωπίζεται το ζήτημα.

            Η δημιουργία της Εθνικής Φρουράς το 2016 είναι ένα από τα σημαντικά γεγονότα που επαναπροσδιόρισαν την πολιτική που θα ακολουθούσε εφεξής η ρωσική κυβέρνηση για την αντιμετώπιση του ζητήματος. Μια νέα, ξεχωριστή στρατιωτική ομάδα υπαγόμενη στο Υπουργείο Εσωτερικών, με προσωπικό που αριθμείται στα 200.000 άτομα κατά προσέγγιση. Η νέα αυτή δύναμη είναι σε θέση να συνεργάζεται με όλες τις υπηρεσίες των σωμάτων ασφαλείας της Ρωσικής Ομοσπονδίας, ενώ οι βασικοί πυλώνες λειτουργίας της είναι η πρόληψη κατά της τρομοκρατίας και η καταστολή αναταραχών στο εσωτερικό αλλά και στις όμορες περιοχές. Η ελευθερία κινήσεων που διαθέτει αυτό το νέο σώμα αναδεικνύει τη σοβαρότητα με την οποία το Κρεμλίνο αντιμετωπίζει το ζήτημα της ισλαμικής τρομοκρατίας.

Τα θύματα του θεάτρου της Μόσχας. Η ομηρία είχε ξεκινήσει στις 23 Οκτωβρίου, όταν κατά τη διάρκεια της παράστασης 21 Τσετσένοι τρομοκράτες και 19 μαύρες χήρες εισέβαλαν από τη σκηνή ζωσμένοι σαν αστακοί. Πέραν του οπλισμού που είχαν στα χέρια τους τοποθέτησαν στο θέατρο, 30 εκρηκτικούς μηχανισμούς, 16 χειροβομβίδες F1 και άλλες 86 αυτοσχέδιες, με συνολικό βάρος του ΤΝΤ τα 120 κιλά.

            Μια επίσης σημαντική ενέργεια είναι η προσπάθεια της ρωσικής κυβέρνησης να διατηρήσει συγκεκριμένα άτομα σε θέσεις που αφορούν τη διοικητική διακυβέρνηση της χώρας. Πιο συγκεκριμένα, υπάρχει μια διαρκής προσπάθεια να παραμείνουν πολιτικοί που διατηρούν καλές σχέσεις με τον V. Putin σε θέσεις κυβερνητών σε κρατίδια με αυξημένη σημασία για τη σταθερότητα της περιοχής. Εν προκειμένω, πρόκειται για τα κρατίδια όπου υπάρχει σημαντική παρουσία μουσουλμανικού πληθυσμού. Για παράδειγμα, παρατηρείται η συνεχής ανανέωση της θητείας του R. Kadyrov στη θέση του κυβερνήτη στο κρατίδιο της Τσετσενίας. Οι καλές σχέσεις μεταξύ του Τσετσένου ηγέτη και του V. Putin είναι γνωστές. Με αυτή την κίνηση, φαίνεται πως υπάρχει καλύτερος έλεγχος στο εσωτερικό επί του ζητήματος, και συνεπώς διατηρείται η εσωτερική σταθερότητα.

            Με τα ως τώρα δεδομένα στη διάθεση μας, μπορούν να εξαχθούν τα εξής συμπεράσματα. Όσον αφορά το Εμιράτο του Καυκάσου, η οργάνωση έχει περιέλθει σε σημαντική αδράνεια, κυρίως λόγω των εσωτερικών ρηγμάτων που αντιμετωπίζει, και της αυξημένης κινητοποίησης από τη ρωσική πλευρά. Παρόλα αυτά, υπάρχει ακόμα μια μικρή πιθανότητα να συμβούν αλλαγές και ανακατατάξεις στη δομή και τη δράση του Εμιράτου του Καυκάσου, εφόσον η συρρίκνωση του Ισλαμικού Κράτους δύναται να ωθήσει αρκετούς μαχητές του να κατευθυνθούν προς το μετασοβιετικό χώρο. Σχετικά με τη ρωσική πλευρά, διαφαίνεται ότι η αντιμετώπιση του θέματος πλέον διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στη χάραξη κυβερνητικής πολιτικής. Όλες οι κινήσεις που έχουν γίνει εως τώρα συνηγορούν στο ότι ένα τέτοιο ζήτημα δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με προχειρότητα, καθώς δύναται να δημιουργήσει μία αρκετά δυσάρεστη κατάσταση στο εσωτερικό. Φυσικά, πρέπει να τονιστεί ότι οι εξελίξεις στη Μέση Ανατολή θα δημιουργήσουν σίγουρα νέα δεδομένα στο παρόν ζήτημα.

Ο Κέντσος-Δρακάκης Καριοφύλλης είναι πτυχιούχος του τμήματος Διεθνών, Ευρωπαϊκών και Περιφερειακών Σπουδών του Πάντειου Πανεπιστημίου. Είναι δόκιμος ερευνητής στην ομάδα Ρωσίας, Ευρασίας και Νοτιοανατολικής Ευρώπης στο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων(Ι.ΔΙ.Σ). Yπήρξε δόκιμος ερευνητής στο Κέντρο Ανατολικών Σπουδών το διάστημα 2014-2016 σε θέματα ρωσικής εξωτερικής πολιτικής, ενώ το διάστημα 2016-2017 συντόνιζε την ερευνητική ομάδα της Ρωσίας στη φοιτητική οργάνωση SAFIΑ (Student Association For International Affairs).

Δείτε:

Ενδεικτική βιβλιογραφία

Mansur Mirovalev, Chechnya, Russia and 20 years of conflict, AlJazzera.com [http://www.aljazeera.com/indepth/features/2014/12/chechnya-russia-20-years-conflict-2014121161310580523.html]

Max Fisher, 9 questions about Chechnya and Dagestan you were too embarrassed to ask, The Washinghton Post [https://www.washingtonpost.com/news/worldviews/wp/2013/04/19/9-questions-about-chechnya-and-dagestan-you-were-too-embarrassed-to-ask/?utm_term=.4cecb1806098]

Huseyn Aliyev, Revival of Islamist insurgency in the North Caucasus?, The Central Asia-Caucasus Analyst [https://cacianalyst.org/publications/analytical-articles/item/13403-revival-of-islamist-insurgency-in-the-north-caucasus?.html]

Caucasus Emirate, Mapping Militant Organizations, Stanford University [http://web.stanford.edu/group/mappingmilitants/cgi-bin/groups/view/255]

Ariel Cohen, A Threat to the West: The Rise of Islamist Insurgency in the Northern Caucasus and Russia’s Inadequate Response, The Heritage Foundation [http://www.heritage.org/global-politics/report/threat-the-west-the-rise-islamist-insurgency-the-northern-caucasus-and]

Mark Youngman, Between Caucasus and caliphate: the splintering of the North Caucasus insurgency, University of Birmingham [http://pure-oai.bham.ac.uk/ws/files/30659847/Youngman_Between_Caucasus_caliphate_Caucasus_Survey.pdf]

Pavel Luzin, The ominous rise of Russian National Guard, Intersection: Russia/Europe/World, [http://intersectionproject.eu/article/security/ominous-rise-russian-national-guard]

Ekaterina Klimenko and Dr Neil John Melvin, Decreasing violence in the North Caucasus: Is an end to the regional conflict in sight?, Stockholm International Peace Research Institute [https://www.sipri.org/commentary/blog/2016/decreasing-violence-north-caucasus-end-regional-conflict-sight]

A Guard for Putin’s Security, Stratfor [https://worldview.stratfor.com/article/guard-putins-security]

Riccardo Dugulin, The emerging Islamic State Threat in the North Caucasus, Global Risk Insights [http://globalriskinsights.com/2016/04/the-emerging-islamic-state-threat-in-the-north-caucasus/]

Regis Gente, Is this the end of the Caucasus Emirate?, Open Democracy [https://www.opendemocracy.net/regis-gente/is-this-end-of-caucasus-emirate]

Gordon M. Hahn, Getting the Caucasus Emirate Right., Centre for Strategic & International Studies

[https://csis-prod.s3.amazonaws.com/s3fs-public/legacy_files/files/publication/110930_Hahn_GettingCaucasusEmirateRt_Web.pdf]

Caucasus Emirate, GlobalSecurity.org [https://www.globalsecurity.org/military/world/para/ik.htm]

Brian Glyn Williams, The Brides of Allah: The Terror Threat of Black-Widow Suicide Bombers to the Winter Olympics, The Huffinghton Post [https://www.huffingtonpost.com/brian-glyn-williams/the-brides-of-allah-the-t_b_4761027.html]

http://www.lifo.gr/team/theatre/51444