Ἅγιος Μάρκος ὁ Εὐγενικός: Ὁ ὁμολογητὴς τῆς Ὀρθοδοξίας

Λάμπρου Κ. Σκόντζου, Θεολόγου - Καθηγητοῦ

Στὶς 19 Ἰανουαρίου ἑορτάζει ἡ Ἐκκλησίας μας τὴν ἱερὴ μνήμη ἑνὸς ἀπὸ τοὺς μεγαλύτερους ὁμολογητὲς τῆς πίστεώς μας, τοῦ ἁγίου Μάρκου τοῦ Εὐγενικοῦ. Μίας μεγάλης μορφῆς, τὴν ὁποία ἡ Θεία Πρόνοια πρόβαλλε στὴ συγκεκριμένη καὶ κρίσιμη ἐκείνη ἐποχή, προκειμένου νὰ ὑπερασπισθεῖ καὶ νὰ σώσει τὴν Ὀρθοδοξία.

Γεννήθηκε τὸ 1392 στὴν Κωνσταντινούπολη ἀπὸ εὐγενεῖς καὶ εὐσεβεῖς γονεῖς, οἱ ὁποῖοι τὸν μεγάλωσαν καὶ τὸν ἀνάθρεψαν μὲ παιδεία καὶ νουθεσία Κυρίου. Τὸ βαφτιστικό του ὄνομα ἦταν Ἐμμανουήλ. Φρόντισαν οἱ γονεῖς.. του νὰ τοῦ δώσουν σπουδαία μόρφωση. Ἡ Ἰδιωτικὴ σχολὴ τοῦ πατέρα του ὑπῆρξε καθοριστικὴ γιὰ τὴν πνευματική του πορεία. Δυστυχῶς ἔμεινε ὀρφανὸς μὲ τὸν ἀδελφό του Ἰωάννη, ὁ πατέρας τους πέθανε ὅταν ἦταν ἀκόμη παιδί. Ἡ μητέρα του φρόντισε νὰ μαθητεύσει κοντὰ σὲ φημισμένους δασκάλους τῆς ἐποχῆς του, ὅπως τὸν περίφημο Ἰωάννη Χορτασμένο, τὸν μετέπειτα μητροπολίτη Σηλυβρίας καὶ τὸν γνωστὸ μαθηματικὸ καὶ φιλόσοφο Γεώργιο Γεμιστὸ – Πλήθωνα, πρὶν παρεκκλίνει στὸν παγανισμό.

Στὴν ἀρχὴ ὁ νεαρὸς Ἐμμανουὴλ ἀνέλαβε τὴ σχολὴ τοῦ πατέρα του καὶ τῆς ἔδωσε αἴγλη, συγκεντρώνοντας σὲ αὐτὴ σπουδαίους μαθητές, ὅπως τὸν Γεώργιο Σχολάριο, μετέπειτα πρῶτον οἰκουμενικὸ πατριάρχη μετὰ τὴν ἅλωση τῆς Πόλης. Ἀλλὰ ὁ θεῖος ἔρως γιὰ τὴ μοναχικὴ ζωὴ ὁδήγησε τὸν Ἐμμανουὴλ νὰ ἐγκαταλείψει τὴ σχολὴ καὶ τὰ ἐγκόσμια καὶ νὰ γίνει...

μοναχός, παίρνοντας τὸ ὄνομα Μάρκος. Ἀποσύρθηκε στὴ νῆσο Ἀντιγόνη στὰ Πριγκιποννήσια, ὅπου ἀσκήθηκε ἐκεῖ γιὰ δύο χρόνια. Κατόπιν ἐγκαταβίωσε στὴ Ἱερὰ Μονὴ τοῦ ἁγίου Γεωργίου τῶν Μαγγάνων τῆς Κωνσταντινούπολης, ὅπου συνέχισε τὴν ἄσκησή του καὶ χειροτονήθηκε πρεσβύτερος, κατόπιν πιέσεων. Ἀπέκτησε τὴ φήμη τοῦ καλοῦ πνευματικοῦ, στὸν ὁποῖο συνέρρεαν χιλιάδες ἄνθρωποι νὰ ζητήσουν τὴ βοήθειά του. Ἐκεῖ ἔγραψε ὁ ἅγιος Μάρκος τὰ περισσότερα ἀπὸ τὰ θεολογικὰ καὶ ἀντιαιρετικὰ ἔργα του, κυρίως ἐναντίον τῶν αἱρετικῶν Λατίνων καὶ τῶν ἀντιπάλων τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ.

Στὰ 1436 ὁ Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας τὸν διόρισε ἀντιπρόσωπό του στὴ σύνοδο ποὺ συγκλήθηκε γιὰ τὴν ἕνωση τῶν Ἐκκλησιῶν. Τὸν ἴδιο χρόνο ὁ αὐτοκράτορας Ἰωάννης Παλαιολόγος τὸν ἀνάγκασε νὰ δεχτεῖ τὸν χηρεύοντα μητροπολιτικὸ θρόνο τῆς Ἐφέσου. Παράλληλα ὁ αὐτοκράτορας τὸν ὅρισε γενικὸ ἔξαρχο τῆς συνόδου, ἐπειδὴ τὸν ἐκτιμοῦσε καὶ ἔλπιζε ὅτι θὰ εἶχε πρωταγωνιστικὸ ρόλο στὴν κρίσιμη ἐκείνη σύνοδο. Ἔτσι ὁ ἅγιος Μάρκος ἀναγκάστηκε νὰ ἀκολουθήσει τὴν ὀρθόδοξη ἀντιπροσωπεία καὶ τὸν αὐτοκράτορα στὴν Φεράρα τῆς Ἰταλίας, ὅπου ἄρχισαν οἱ ἐργασίες τῆς συνόδου. Πῆγε μὲ τὶς καλλίτερες προθέσεις ἔναντι τῶν ἄτεγκτων παπικῶν, οἱ ὁποῖοι ἄρχισαν τοὺς ἐκβιασμοὺς γιὰ τὴν ἕνωση μὲ τοὺς δικούς τους ὅρους, προκειμένου νὰ βοηθήσουν τὸ Βυζάντιο, τὸ ὁποῖο κινδύνευε ἀπὸ ὥρα σὲ ὥρα νὰ πέσει στὰ χέρια τῶν Ὀθωμανῶν.

Πολλοὶ ὀρθόδοξοι εἶχαν παρεξηγήσει τὴ στάση τοῦ ἁγίου Μάρκου γιὰ ἐνδοτισμό. Ἀλλὰ γρήγορα φάνηκε ἡ βαθιὰ προσήλωσή του στὴν Ὀρθοδοξία. Ὁ ἅγιος Μάρκος μὲ σαφήνεια καὶ κρυστάλλινο λόγο ἄρχισε νὰ ἀναιρεῖ μία πρὸς μία τὶς κακοδοξίες τῶν Λατίνων, οἱ ὁποῖες ἦταν τὸ ἐμπόδιο γιὰ τὴν πολυπόθητη ἕνωση τῶν δύο Ἐκκλησιῶν. Αὐτὸ ἐνθουσίασε τοὺς ὀρθοδόξους καὶ προσωπικὰ τὸν αὐτοκράτορα, ὁ ὁποῖος ἔλπιζε ὅτι θὰ ἔπειθε τοὺς αἱρετικοὺς Λατίνους. Ἀντίθετα δημιούργησε ἀντιπάθεια καὶ ἀγανάκτηση στοὺς Λατίνους, οἱ ὁποῖοι ἔμεναν πεισματικὰ ἀμετακίνητοι στὶς θέσεις τοὺς καὶ  ἄρχισαν νὰ μεταχειρίζονται πλάγιους, σκοτεινοὺς καὶ ἀνήθικους τρόπους νὰ σταματήσουν τὸν ἅγιο Μάρκο. Ἄρχισαν νὰ ἐφαρμόζουν τακτικὴ ψευδολογιῶν καὶ  συκοφαντιῶν. Κυκλοφόρησαν μάλιστα καὶ φυλλάδιο μὲ λίστα 54ων υποτίθεται αἱρετικῶν δοξασιῶν τῶν Ὀρθοδόξων! Ἡ ἐκβιαστικὴ καὶ ἀνήθικη στάση τῶν Λατίνων ἐξόργισε τοὺς Ὀρθοδόξους, οἱ ὁποῖοι εἶχαν συνταχθεῖ γύρω ἀπὸ τὸν ἅγιο Μάρκο. Ὁ αὐτοκράτορας πίεζε νὰ ὑπογραφεῖ ἡ ἕνωση, διότι ἡ ἐπέλαση τῶν Ὀθωμανῶν γινόταν πιὸ ἀσφυκτική, γι’ αὐτὸ καὶ κάποιοι Ὀρθόδοξοι δραπέτευσαν νὰ ἀποφύγουν τὶς ἀφόρητες πιέσεις. Γι’ αὐτὸ ἡ σύνοδος μεταφέρθηκε στὴ Φλωρεντία γιὰ νὰ ἀποφευχθοῦν δραπετεύσεις. Παράλληλα οἱ Λατίνοι ἄρχισαν τοὺς ὠμοὺς ἐκβιασμούς, στερώντας καὶ αὐτὴ τὴν τροφὴ στοὺς ἄτεγκτους Ὀρθοδόξους! Πολλοὶ πέθαναν ἀπὸ τὶς στερήσεις καὶ τὶς κακουχίες καὶ πολλοὶ αὐτομόλησαν στοὺς Λατίνους, ὅπως ὁ γνωστὸς ἐπίσκοπος Νικαίας Βησσαρίων, ὁ ὁποῖος ἀναγορεύτηκε προκλητικὰ καρδινάλιος! Γιὰ τὸν ἅγιο Μάρκο οἱ Λατίνοι διέδωσαν τὴ φήμη ὅτι τρελάθηκε καὶ πὼς δὲν ἔπρεπε νὰ τὸν παίρνουν πιὰ στὰ σοβαρά! Μάλιστα ὅταν ἀποκάλεσε τοὺς παπικοὺς αἱρετικοὺς ἀπειλήθηκαν ἐπεισόδια καὶ κάποιοι χειροδίκησαν ἐναντίον του!

Μετὰ ἀπὸ ἀφόρητες πιέσεις στὶς 5 Ἰουλίου τοῦ 1439 ὑπογράφηκε ἡ ἕνωση κατόπιν ἀφόρητων πιέσεων τῶν Ὀρθοδόξων, οἱ ὁποῖοι ὑπέγραψαν ἀπὸ τὸ φόβο τοῦ αὐτοκράτορα, σύμφωνα μὲ τὶς ἐπιταγὲς τῶν παπικῶν. Περιχαρεῖς πῆγαν στὸν πάπα νὰ τοῦ ἀναγγείλουν τὴν ἕνωση, καὶ ὅταν ἐκεῖνος πληροφορήθηκε ὅτι δὲν ὑπέγραψε ὁ ἅγιος Μάρκος, ἀναφώνησε: «λοιπὸν ἐποιήσαμεν οὐδέν»! Γεμάτος ὑπεροψία καὶ ἀπερίγραπτο θυμὸ ἀπαίτησε ἀπὸ τὸν αὐτοκράτορα νὰ δικάσει τὸν ἅγιο Μάρκο καὶ νὰ τὸν καθαιρέσει!

 Ἀλλὰ ἡ ἐπιστροφὴ τῶν Ὀρθοδόξων στὴν Κωνσταντινούπολη ἔκρυβε μεγάλη ἔκπληξη γι’ αὐτούς. Στὴν προκυμαία τοὺς περίμενε σύσσωμος ὁ πιστὸς λαὸς τῆς Βασιλεύουσας, ὁ ὁποῖος τοὺς ἀναθεμάτιζε γιὰ τὴν προδοσία τους νὰ ὑπογράψουν τὴν ἕνωση! Ἀντίθετα ὑποδέχτηκαν τὸν ἅγιο Μάρκο ὡς ὁμολογητὴ τῆς Ἐκκλησίας!

Ὁ ἅγιος Μάρκος μετέβηκε στὴν Ἔφεσο, ὅπου ποίμανε τὴν τουρκοκρατούμενη ἐπισκοπῆ του γιὰ λίγο καιρό. Οἱ ἑνωτικοὶ σὲ συνεργασία μὲ τοὺς τούρκους θέλησαν νὰ τὸν σκοτώσουν καὶ ὁ ἅγιος Μάρκος κατάκοπος καὶ ἄρρωστος ἀποφάσισε νὰ ἀποσυρθεῖ στὸ Ἅγιον Ὅρος, ὅμως τελικὰ περνώντας ἀπὸ τὴ Λῆμνο ἀναγνωρίστηκε καὶ συνελήφθη καὶ φυλακίστηκε γιὰ δύο χρόνια κατὰ διαταγὴ τοῦ αὐτοκράτορα. Κατόπιν ἐγκαταβίωσε στὴ Μονὴ τῶν Μαγγανῶν στὴν Κωνσταντινούπολη ὅπου ἔδινε τὸν ἀντιπαπικό του ἀγώνα. Κοιμήθηκε στὶς 23 Ἰουνίου 1444 σὲ ἡλικία μόλις 52 ἐτῶν. Ἡ Ἐκκλησία μας τὸν ἀνακήρυξε ἀμέσως ἅγιο καὶ ὁμολογητή.    
 

Ἀκτίνες