Με τον ΣΥΡΙΖΑ μπορούμε να συνεχίσουμε να ονειρευόμαστε

Του Σλάβοϊ Ζίζεκ

Όπως ήταν αναμενόμενο, το αποτέλεσμα των εκλογών στην Ελλάδα στις 17 Ιουνίου – μια πολύ οριακή νίκη για τη συντηρητική Νέα Δημοκρατία απέναντι στο αριστερό κόμμα, τον ΣΥΡΙΖΑ, και ο άμεσος σχηματισμός μιας «φιλο-ευρωπαϊκής» κυβερνητικής συνεργασίας –ανακούφισε την Ευρώπη. Η καταστροφή αποτράπηκε, η Ευρωπαϊκή ενότητα είχε επικρατήσει, κλπ.

Αλλά στην πραγματικότητα, μια μεγάλη ευκαιρία χάθηκε, μια μοναδική  πιθανότητα για την Ευρώπη να αντιμετωπίσει τελικά το βάθος του οικονομικού και πολιτικού αδιεξόδου της. Το σημάδι της ανακούφισης σήμαινε στην πραγματικότητα το εξής: Αποφύγαμε την αφύπνιση. Μπορούμε να συνεχίσουμε να ονειρευόμαστε.

Ο Richard Quest του CNN πρόσφατα έκανε μια μεταφορά αυτού του ονείρου όταν σύγκρινε τους ευρωπαίους αξιωματούχους με τους εξαιρετικούς «ισορροπιστές πιάτων» του τσίρκου. Οι ταλαντούχοι αυτοί καλλιτέχνες οι οποίοι ισορροπούν περιστρεφόμενα πιάτα πάνω σε ράβδους, αυξάνουν συνεχώς τον αριθμό των ράβδων, τα μεταφέρουν γρήγορα από τη μια στην άλλη, τα τραβάνε απότομα και τα στερεώνουν για να τα κρατήσουν σε κίνηση, έχοντας πάντα κατά νου ότι αν αυτοί είναι αρκετά αργοί ή πολύ γρήγοροι, κάποιο από τα πιάτα θα σπάσει στο έδαφος.

Αυτό ακριβώς αντιμετωπίζουμε σήμερα στην Ευρώπη. Μόνο που οι καλλιτέχνες είναι ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Μάριο Μόντι, ο επικεφαλής του Eurogroup Ζαν Κλοντ Γιούνγκερ, ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζοζέ Μανιουέλ Μπαρόζο και άλλοι, ενώ τα πιάτα είναι η Ελλάδα, οι ισπανικές τράπεζες, τα ελλείμματα της Ιταλίας, τα ευρωομόλογα και η καγκελάριος της Γερμανίας, Άνγκελα Μέρκελ. Αποδεικνύεται καθημερινά ότι υπάρχουν περισσότερα κινούμενα πιάτα, και οι καλλιτέχνες της κίνησης γίνονται ολοένα και πιο φρενήρεις αφού τρέχουν από το ένα στο άλλο, όταν γίνεται σαφές ότι η προσπάθεια βρίσκεται κοντά στο τέλος της. Δυστυχώς, δεν είναι αυτό το ζήτημα. Το περιστρεφόμενο πιάτο είναι πιθανό να συνεχίσει να στροβιλίζεται για κάποιο χρονικό διάστημα.

Τα περιστρεφόμενα πιάτα είναι ουσιαστικά αυτό που οι ευρωκράτες των Βρυξελών κάνουν: αναβάλλουν ατέρμονα την κρίσιμη αναμέτρηση με το να προσθέτουν νέα πιάτα και με αυτόν τον τρόπο κάνουν την ισορροπία όλο και πιο εύθραυστη. Ο ΣΥΡΙΖΑ κατηγορήθηκε ότι προωθεί αριστερές μυθοπλασίες – αλλά το εφαρμοζόμενο πρόγραμμα λιτότητας που επιβάλλεται από τις Βρυξέλες συνιστά την απόλυτη μυθοπλασία. Σε μια περίεργη κίνηση συλλογικής προσποίησης, όλοι γνωρίζουν ότι το ελληνικό κράτος δεν μπορεί πότε να αποπληρώσει το χρέος του και όλοι αγνοούν την ξεκάθαρη ανοησία των χρηματοοικονομικών προβλέψεων στην οποία στηρίζονται τα σχέδια.

Γιατί λοιπόν οι Βρυξέλες εφαρμόζουν αυτά τα σχέδια; Αυτό που έχει σημασία στον σύγχρονο καπιταλισμό είναι το γεγονός ότι οι εκπρόσωποι ενεργούν σύμφωνα με τα υποτιθέμενα πιστεύω τους σχετικά με μελλοντικές προοπτικές, ανεξάρτητα εάν πιστεύουν πραγματικά σε αυτές τις προοπτικές. 

Και, όπως όλοι, επίσης, γνωρίζουμε, ο πραγματικός σκοπός αυτών των μέτρων διάσωσης δεν είναι να σώσει την Ελλάδα, αλλά να σώσει τις ευρωπαϊκές τράπεζες.

Υπάρχει ένα εξαιρετικό διαλεκτικό αστείο στην κλασική κωμωδία του Έρνστ Λιούμπιτς, Νινότσκα: ο ήρωας επισκέπτεται μια καφετέρια και παραγγέλνει καφέ χωρίς κρέμα. Ο ο σερβιτόρος απαντά: «Συγνώμη, κύριε, δεν έχουμε κρέμα. Μήπως προτιμάτε καφέ χωρίς γάλα;». Και στις δυο περιπτώσεις, ο πελάτης παίρνει σκέτο καφέ, αλλά ο σκέτος καφές συνοδεύεται κάθε φορά με μια διαφορετική άρνηση, πρώτα καφές χωρίς κρέμα, έπειτα καφές χωρίς γάλα.

Η Ελλάδα βρίσκεται στην ίδια δύσκολη θέση: Η κατάσταση είναι οριακή και οι Έλληνες θα λάβουν κάποιου είδους πρόγραμμα λιτότητας – αλλά θα λάβουν αυτήν την λιτότητα χωρίς κρέμα ή χωρίς γάλα; Σε αυτό το σημείο είναι που το ευρωπαϊκό κατεστημένο ξεγελά. 

Ενεργεί λες και οι Έλληνες θα λάβουν τον καφέ της λιτότητας χωρίς κρέμα (ότι τα φρούτα της δικής τους κακουχίας δεν θα αποφέρουν κέρδη μόνο για τις ευρωπαϊκές τράπεζες, αλλά και για τους ίδιους), αλλά με αποτελεσματικό τρόπο προσφέρουν στους Έλληνες καφέ χωρίς γάλα (μόνο οι τράπεζες, και όχι οι Έλληνες, θα αποκομίσουν κέρδη από αυτή την κακουχία).

Για να αποκαλύψει το λάθος των θεσπισμένων μέτρων λιτότητας ως βασική στρατηγική για την αντιμετώπιση της κρίσης, ο Πολ Κρούγκμαν τα συγκρίνει συχνά με τη μεσαιωνική θεραπεία της αφαίμαξης. Αυτή είναι μια χαριτωμένη αλληγορία η οποία θα έπρεπε να ριζοσπαστικοποιηθεί περαιτέρω. Οι ευρωπαίοι χρηματοοικονομικοί γιατροί, οι οποίοι δεν είναι και οι ίδιοι σίγουροι για το πώς λειτουργεί το φάρμακο, χρησιμοποιούν τους Έλληνες σαν κουνέλια σε πείραμα και τους ρουφούν το αίμα,  όχι το αίμα των δικών τους χωρών. Δεν υπάρχει καμία αφαίμαξη για τις μεγάλες γερμανικές και γαλλικές τράπεζες –αντίθετα, συνεχίζουν να λαμβάνουν τεράστιες μεταγγίσεις.

Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι μια ομάδα επικίνδυνων «εξτρεμιστών». Αντίθετα, φέρνει μια πραγματιστική κοινή λογική για να καθαρίσει το χάος που δημιουργήθηκε από άλλους.  Εκείνους που επιβάλλουν μέτρα λιτότητας, που είναι επικίνδυνοι ονειροπόλοι, που πιστεύουν ότι τα πράγματα μπορούν να συνεχίσουν επ’ άπειρον όπως είναι, απλώς με κάποιες διακοσμητικές αλλαγές. 

Οι υποστηρικτές του ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι ονειροπόλοι – είναι το ξύπνημα από ένα όνειρο το οποίο μετατρέπεται σε εφιάλτη. Δεν καταστρέφουν τίποτα, αντιδρούν σε ένα σύστημα το οποίο καταστρέφει σταδιακά το εαυτό του.

Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι ένα αριστερό ριζοσπαστικό κίνημα που βγήκε από την άνετη θέση της περιθωριοποιημένης αντίστασης και θαρραλέα σηματοδότησε την ετοιμότητά του να αναλάβει την εξουσία.  Αυτός είναι ο λόγος, σύμφωνα με ορισμένους, που οι Έλληνες θα πρέπει να τιμωρηθούν ή, όπως ο Μπιλ Φρέζα έγραψε πρόσφατα στο περιοδικό Forbes, με τίτλο, «Δώστε στην Ελλάδα αυτό που της αξίζει: Κομμουνισμό»: «Για να μην ξεχνάμε, αυτό που χρειάζεται ο κόσμος, είναι ένα σύγχρονο παράδειγμα κομμουνισμού στην δράση. Υπάρχει καλύτερος υποψήφιος από την Ελλάδα;….Απλά πετάξτε τους έξω από την Ευρωπαϊκή Ένωση, κόψτε την δωρεάν ροή ευρώ, και αφήστε τους να ξανατυπώσουν τις δραχμές τους. Μετά περιμένετε περίπου μια γενιά και δείτε». Εδώ επαναλαμβάνεται η παλιά ιστορία της Αϊτής μετά το 1804: Η Ελλάδα θα πρέπει να τιμωρηθεί παραδειγματικά για να αποκλειστεί μια για πάντα κάθε προσπάθεια για μια αριστερή ριζοσπαστική λύση στην κρίση.

Κάποιοι έχουν ισχυριστεί ότι ο ΣΥΡΙΖΑ στερείται της αναγκαίας εμπειρίας για να κυβερνήσει, κι αυτό έχει μια ισχυρή δόση αλήθειας. Ναι, δεν έχουν την εμπειρία για το πώς να χρεοκοπήσουν μια χώρα, για το πώς να εξαπατήσουν και να κλέψουν. Αυτό μας οδηγεί στον παραλογισμό της πολιτικής του ευρωπαϊκού κατεστημένου: Κηρύττουν το δόγμα της πληρωμής φόρων και εναντιώνονται στη θεσμική διαφθορά της Ελλάδας εναποθέτοντας όλες τις ελπίδες τους στη συνεργασία των κομμάτων που πρώτα αυτά θεσμοθέτησαν τη διαφθορά. Η νίκη της Νέας Δημοκρατίας ήταν το αποτέλεσμα μιας βίαιης προεκλογικής εκστρατείας γεμάτη ψέματα και βασιζόμενη στον τρόμο –η πολιτική του φόβου στην καθαρότερη μορφή της- σχηματίζοντας μια εικόνα της Ελλάδας της πείνας, του χάους και της τρομοκρατίας του αστυνομικού κράτους σε περίπτωση νίκης του ΣΥΡΙΖΑ.

Η πίεση της ΕΕ στην Ελλάδα για την εφαρμογή των μέτρων λιτότητας ταιριάζει απόλυτα με αυτό που η ψυχανάλυση ονομάζει υπερεγώ.  

Το υπερεγώ δεν είναι ο ορθός ηθικός μηχανισμός, αλλά  ένας μηχανισμός σαδισμού που βομβαρδίζει το υποκείμενο με απίθανες απαιτήσεις, αντλώντας αισχρή απόλαυση από την αποτυχία του υποκειμένου να συμμορφωθεί με αυτές. Το παράδοξο με το υπερεγώ είναι ότι, όπως διέκρινε ο Φρόυντ, όσο περισσότερο υπακούμε στις απαιτήσεις του, τόσο πιο ένοχοι αισθανόμαστε. Φανταστείτε έναν μοχθηρό δάσκαλο που επιβάλλει στους μαθητές του ασκήσεις που αδυνατούν να τις λύσουν και μετά αντλεί απόλαυση από την επίπληξή τους βλέποντας την ταραχή και τον πανικό τους. Γι’ αυτό οι πολιτικές της ΕΕ είναι εντελώς λάθος: οι πολιτικές λιτότητας δεν δίνουν στην Ελλάδα μια ευκαιρία – η αποτυχία τους είναι μέρος του παιχνιδιού.

Υπάρχει ένα ανέκδοτο για την ανταλλαγή τηλεγραφημάτων μεταξύ των αρχηγείων του Γερμανικού και Αυστριακού στρατού κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.  

Οι Γερμανοί έστειλαν το εξής μήνυμα: «Εδώ, στο δικό  μας μέτωπο, η κατάσταση είναι σοβαρή, αλλά όχι καταστροφική», στο οποίο οι Αυστριακοί απάντησαν, «Εδώ η κατάσταση είναι καταστροφική, αλλά όχι σοβαρή». Αυτή είναι η πραγματική διαφορά μεταξύ του ΣΥΡΙΖΑ και των άλλων. Για τους άλλους, η κατάσταση είναι καταστροφική, αλλά όχι σοβαρή. Θέλουν να συνεχίσουν να κάνουν αυτό που έκαναν. Για τον ΣΥΡΙΖΑ, η κατάσταση είναι σοβαρή, αλλά όχι καταστροφική, από τη στιγμή που το κουράγιο και η ελπίδα θα αντικαταστήσουν τον φόβο.

Μετάφραση: Αιμιλία Κουκούμα

Πηγή: inthesetimes