Γιατί δεν υπάρχει στις ΗΠΑ κράτος πρόνοιας τύπου Ευρώπης – Ο ρόλος των φυλετικών διακρίσεων

Του Noah Smith από το capital.gr
Την περασμένη εβδομάδα, ο κλάδος των οικονομικών επιστημών έχασε ένα από τα πλέον φωτεινά του “άστρα” – τον καθηγητή του Χάρβαρντ Alberto Alesina.
Ο Ιταλός οικονομολόγος, ο οποίος έφυγε από τη ζωή λόγω καρδιακής προσβολής σε ηλικία 63 ετών, ήταν από τους βασικούς παράγοντες που βοήθησαν στην επαναστατική αναθεώρηση πτυχών του κλάδου της πολιτικής οικονομίας.
Οι οικονομολόγοι συχνά επικρίνονται ότι αγνοούν τις πολιτικές πτυχές των θεωριών τους.
Τουλάχιστον από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οι οικονομολόγοι αντιλαμβάνονται γενικά τον ρόλο τους ως εμπειρογνωμόνων-συμβούλων σε σοφούς τεχνοκράτες ηγέτες – “ψιθυριστές στα αφτιά των πριγκίπων”.
Στον πραγματικό κόσμο, ωστόσο, οι ηγέτες που διαθέτουν τη σοφία να ακούνε τους ακαδημαϊκούς εμπειρογνώμονες και τη δύναμη να εφαρμόζουν έστω και πολλές, αν όχι όλες, τις συστάσεις τους είναι αρκετά σπάνιο είδος. Πιο συχνά, ο πολιτικός κόσμος βρίσκεται εγκλωβισμένος υπό την πίεση ομάδων συμφερόντων, πολιτικών πολέμων, κομματικών διαμαχών και εκλογικών σκοπιμοτήτων.
Ορισμένοι οικονομολόγοι σηκώνουν τα χέρια μπροστά σε αυτό το χάος και καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι εάν οι ηγέτες δεν πρόκειται να υπακούσουν στη λογική, ας είναι. Ο Alesina δεν ήταν τέτοια περίπτωση.

Κοινωνικό κράτος και πολυπολιτισμικότητα

Εισήλθε με “φόρα” στο χάος, χρησιμοποιώντας θεωρίες και στατιστικά στοιχεία προκειμένου να προσπαθήσει να ξεπεράσει θετικά την περίπλοκη αλληλεπίδραση της πολιτικής με την οικονομική επιστήμη.
Ένα από τα μεγάλα ερωτήματα με το οποίο καταπιάστηκε ο Alesina ήταν γιατί οι ΗΠΑ δεν διαθέτουν το γενναιόδωρο κοινωνικό “δίχτυ προστασίας” των προηγμένων χωρών της Ευρώπης. Η απάντησή που έδωσε, μαζί με τους συνεργάτες του Edward Glaeser και Bruce Sacerdote, ήταν διττή.
Πρώτον, τα θεσμικά όργανα των ΗΠΑ – η Γερουσία, το εκλογικό σύστημα, το νομικό σύστημα – σχεδιάστηκαν πολύ νωρίτερα από τα σύγχρονα ευρωπαϊκά ομόλογά τους και, ως εκ τούτου, είναι προσανατολισμένα περισσότερο από οπουδήποτε αλλού στην προστασία της ιδιωτικής ιδιοκτησίας-περιουσίας ως υπέρτατης αξίας.
Επιπλέον, ωστόσο, οι οικονομολόγοι βρήκαν αποδεικτικά στοιχεία ότι οι φυλετικές διακρίσεις και εχθρότητες αποτελούν επίσης πηγή του αμερικανικού εξαιρετισμού.
Οι αντίπαλοι της αναδιανομής στις Ηνωμένες Πολιτείες χρησιμοποιούν σε τακτική βάση ρητορική βασισμένη σε φυλετικά ζητήματα προκειμένου να απορρίψουν αριστερόστροφες πολιτικές.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η φυλή είναι ο πιο σημαντικός αυτόνομος παράγοντας που επικαθορίζει την υποστήριξη ή μη των κοινωνικών παροχών για την εξασφάλιση μιας μίνιμουμ ευημερίας για όλους. Οι προβληματικές φυλετικές σχέσεις στην Αμερική είναι σαφώς ένας σημαντικός παράγοντας που εξηγεί την απουσία ενός αμερικανικού κράτους πρόνοιας.
Ακούγοντας κανείς συντηρητικούς οικοδεσπότες τοκ σόου, όπως ο Rush Limbaugh, ο οποίος χλευάζει το Obamacare και άλλα κοινωνικά προγράμματα της κυβέρνησης του τέως προέδρου των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα ως “πολεμικές αποζημιώσεις”, είναι δύσκολο να αμφισβητήσει κανείς το συμπέρασμα του Alesina.
Ο τελευταίος πίστευε επίσης ότι οι φυλετικές και εθνοτικού χαρακτήρα διαιρέσεις μπορούν δυνητικά να εμποδίσουν την οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας. Με τους συνεργάτες του, Reza Baqir και William Easterly, διαπίστωσε ότι πόλεις των ΗΠΑ με μεγαλύτερο εθνοτικό κατακερματισμό ήταν λιγότερο αποτελεσματικές στην κατασκευή δρόμων, στη συλλογή απορριμμάτων και στη δαπάνη χρημάτων για την εκπαίδευση – σε όλα τα ζητήματα που συμβάλλουν στην οικονομική ανάπτυξη.
Μαζί, δε, με τους Easterly και Janina Matuszeski, διαπίστωσε ότι τα μετα-αποικιακά κράτη με τεχνητά σύνορα τα οποία χωρίζουν ίδιες εθνοτικές ομάδες τείνουν να τα πηγαίνουν χειρότερα σε οικονομικό επίπεδο από εκείνα με φυσικά σύνορα, που οριοθετούνται από ποτάμια και βουνά.
Για ορισμένους, αυτό μπορεί να μοιάζει με επιβεβαίωση δεξιών ιδεών που υποστηρίζουν ότι η εθνοτική και πολιτισμική πολυμορφία είναι αρνητικός παράγοντας για μια χώρα.

“Στο μυαλό και όχι στα γονίδια”

Ωστόσο, παρόλο που μπορεί να εξηγήσει την επιτυχία πολιτισμικά ομογενοποιημένων χωρών όπως η Σουηδία και η Νότια Κορέα, η θεωρία του Alesina είναι πολύ πιο ευφυής απ΄ ό,τι μοιάζει με μια πρώτη ματιά.
Όπως εξήγησε σε μια δημοσίευσή του το 2003, το κλειδί δεν είναι πόσο παρόμοιοι μπορεί να εμφανίζονται οι κάτοικοι μιας χώρας στα χαρτιά, αλλά σε ποιο βαθμό αντιλαμβάνονται τους εαυτούς τους ως ενιαία οντότητα – λαό.
Η “κλασματοποίηση” – κατακερματισμός είναι κυρίως στο μυαλό και όχι στα γονίδια. Αυτό σημαίνει ότι ο δρόμος προς τα εμπρός για τις ΗΠΑ και άλλες πολυπολιτισμικές χώρες, προκειμένου να γίνουν πιο ισότιμες σε εσωτερικό επίπεδο και ευημερούσες, είναι να υποβαθμίσουν στην πράξη τις φυλετικές και εθνοτικές διαιρέσεις και να προωθούν ακατάπαυστα μια κοινή ταυτότητα για τους πολίτες τους.
Η έρευνα του Alesina, φυσικά, κάλυπτε πολύ περισσότερα ζητήματα από εκείνο των εθνοτικών εντάσεων. Ο Ιταλός οικονομολόγος ερεύνησε ακόμη τη σχέση μεταξύ ανισότητας και ανάπτυξης.
Ορισμένοι οικονομολόγοι θεωρούν ότι “κλειδί” για την ανάπτυξη είναι η μείωση των φόρων και η απελευθέρωση του χρηματοοικονομικού συστήματος από ρυθμιστικούς περιορισμούς.
Η αυξημένη ανισότητα που προκύπτει από αυτές τις πολιτικές, υποστηρίζουν, είναι απλώς το τίμημα της μεγαλύτερης αποτελεσματικότητας. Ο Alesina, ωστόσο, είχε την αντίθετη θεώρηση – η ανισότητα, επιχειρηματολογούσε, τροφοδοτεί την κοινωνική δυσαρέσκεια, η οποία προάγει την πολιτική αστάθεια, μειώνοντας έτσι την οικονομική ανάπτυξη.
Εξετάζοντας την πρόσφατη ιστορία, εκείνος και ο συνεργάτης του, Roberto Perotti, διαπίστωσαν ότι χώρες με μεγάλο εσωτερικό ταξικό χάσμα είναι πιθανότερο να περιπέσουν σε πολιτικό χάος και σε οικονομική παρακμή. Έτσι, ξανά και ξανά, ο Alesina δείχνει ότι η πολιτική μπορεί να επηρεάζει άμεσα την κίνηση των αγορών.

Το λάθος

Αξίζει να σημειωθεί ότι υπήρξε πράγματι μια περίπτωση που η έμφασή του στην πολιτική διάσταση των ζητημάτων πιθανόν να οδήγησε τον Alesina σε λάθος συμπεράσματα. Μετά την χρηματοοικονομική κρίση του 2008, ο Alesina και οι συνεργάτες του υποστήριξαν ότι ήταν πιθανό οι περικοπές δαπανών να έχουν επεκτατικό αποτέλεσμα σε καιρούς ύφεσης.
Η βασική ιδέα ήταν ότι οι περικοπές δαπανών πείθουν τους ανθρώπους ότι μια κυβέρνηση θα είναι δημοσιονομικά υπεύθυνη στο μέλλον και κάνουν έτσι τους καταναλωτές πιο σίγουρους και ασφαλείς ώστε να ξοδέψουν στο παρόν. Αργότερα, ωστόσο, έρευνα πολυάριθμών οικονομικών αναλυτών του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, διαπίστωσε ότι η “συμβατική σοφία” επιβεβαιώνεται – η λιτότητα σε μια ύφεση τελικά βλάπτει την ανάπτυξη.
Στην περίπτωση των δημοσιονομικών, οι ωμές οικονομικές δυνάμεις τείνουν να είναι ισχυρότερες των πολιτικών.
Παρόλο, ωστόσο, που η πολιτική δεν κυριαρχεί πάντα επί των δυνάμεων της αγοράς, το κάνει τόσο συχνά ώστε ο κόσμος των οικονομικών αναλυτών να μην μπορεί να αντέξει να αγνοεί τις πτυχές που αποκάλυψε ο Alesina.
Ο κόσμος δεν κυβερνάται από σοφούς, ανιδιοτελείς τεχνοκράτες, αλλά σε τελική ανάλυση, από τα χαοτικού χαρακτήρα, ευμετάβλητα συναισθήματα των μαζών. Οι καλές συμβουλές δεν είναι ποτέ αρκετές.
Πρέπει να υπάρχει κάποιος τρόπος να κάνει κανείς την οικονομική θεωρία να λειτουργεί στα μάτια των ανθρώπων τους οποίους έχει σχεδιαστεί για να ωφελεί.