Η παγκοσμιοποίηση στη ΜΕΘ

του Αντώνη Σπυρόπουλου από το Άρδην Δυτικής Ελλάδας
Η υγειονομική κρίση που προκάλεσε η πανδημία του κορωναϊού εξελίσσεται πέραν της ανθρωπιστικής διάστασης της, με τους εκατοντάδες χιλιάδες θανάτους που προκαλεί και ως ένα από τα ισχυρότερα crash test της οικονομίας της παγκοσμιοποίησης. Καθώς οι βασικές αλυσίδες εφοδιασμού διαλύονται, τα έθνη συσσωρεύουν ιατρικά εφόδια στην προσπάθειά τους να ανταποκριθούν στην υγειονομική κρίση, διακόπτουν τις διεθνικές αερομεταφορές κλείνοντας προς τα έξω τα σύνορά τους προκαλώντας μια ισχυρή κρίση του μοντέλου ανάπτυξης η οποία αναγκάζει σε μια καθολική επανεκτίμηση της διασυνδεδεμένης παγκόσμιας οικονομίας.

Η παγκοσμιοποίηση δεν επέτρεψε μόνο την ταχεία εξάπλωση των μεταδοτικών ασθενειών, αλλά έχει διαμορφώσει μια βαθιά αλληλεξάρτηση μεταξύ επιχειρήσεων και εθνών που τα καθιστά πιο ευάλωτα σε απροσδόκητα σοκ. Η κρίση της πανδημίας ήρθε να ξεσκεπάσει και να καταδείξει τις ατέλειες και την ευθραυστότητα του κυρίαρχου πακοσμιοποιημένου μοντέλου οικονομικής ανάπτυξης.
Το πρώτο και κύριο συμπέρασμα –μετά από τους δύο μήνες lock down- που μπορούμε να συνάγουμε είναι ότι η παγκοσμιοποίηση είναι εύθραυστη και ανίκανη να ανταποκριθεί σε παγκόσμια σοκ όπως αυτό που προκάλεσε η πανδημία του Covid-19.

Η σύντομη ιστορία ενός προαναγγελθέντος θανάτου

Προκειμένου το σύστημα να ξεπεράσει την παρεμβατικότητα του κράτους, των συνδικάτων αλλά και όλων των κανονιστικών εσωτερικών πιέσεων που λειτουργούσαν ως ανάχωμα στις βουλιμικές διαθέσεις του για συσσώρευση πλούτου, αλλά και για να μειώσει το ποσό των αδιάθετων πόρων (αυτό που οι οικονομολόγοι θεωρούν «χαλαρότητα» θεωρώντας την και ως μορφή αδράνειας και σπατάλης παραγωγικής ικανότητας), δημιούργησε επί δεκαετίες μια νέα μορφή οικονομικής ανάπτυξης που βαφτίστηκε παγκοσμιοποίηση. Παράλληλα η νέα μορφή οικονομικής επέκτασης περιβλήθηκε με κάθε ιδεολογικό μανδύα. Είναι η εποχή που πρωτοκυκλοφόρησαν και «φορέθηκαν» αρκούντως από όλο το φάσμα του πολιτικού συστήματος λέξεις όπως: πολυπολιτισμικότητα, αεθνισμός, παγκόσμια κοινότητα, ελευθερία κίνησης αγαθών και ανθρώπων κλπ. Λέξεις και έννοιες που αποτέλεσαν την ιδεολογική φαρέτρα της οικονομίας της παγκοσμιοποίησης για εγκαθίδρυση στις κοινωνίες.
Το μοντέλο αυτό στο τεχνικό του μέρος δημιούργησε τον κατακερματισμό της παραγωγής προϊόντων σε διάφορες περιοχές του πλανήτη και κυρίως εκεί που τόσο το εργατικό κόστος ήταν μικρό αλλά και υπήρχαν παράλληλα ισχυρά απολυταρχικά καθεστώτα (κι αυτό έγινε κυρίως στην Ασία αλλά και στις αναδυόμενες οικονομίες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης) ενώ ταυτόχρονα ανέπτυξε ένα πολυσύνθετο σύστημα διανομής των προϊόντων με μεσάζοντες μεταφορείς που κάλυπτε όλο τον πλανήτη.
Η οικονομική διάσταση της κρίσης του κορωνοϊού αποκάλυψε ακριβώς την αδυναμία αυτή του παγκοσμιοποιημένου οικονομικού μοντέλου που έγκειται στην έλλειψη εναλλακτικών κατασκευαστικών λύσεων η οποία προκαλεί την κατάρρευση των αλυσίδων εφοδιασμού, όπως χαρακτηριστικά φάνηκε σε ορισμένους τομείς που σχετίζονται με την ιατρική και την υγεία.
Οι παραγωγοί ζωτικής σημασίας ιατρικών προμηθειών έχουν κατακλυστεί από την αύξηση της παγκόσμιας ζήτησης, προκαλώντας τον «πόλεμο της μάσκας» ανάμεσα στις πληττόμενες χώρες από την πανδημία. Το αποτέλεσμα ήταν μια μετατόπιση της δυναμικής ισχύος μεταξύ των μεγάλων παγκόσμιων οικονομιών, με εκείνες που είναι καλά προετοιμασμένες για την καταπολέμηση του νέου ιού να συσσωρεύουν αφενός πόρους για τον εαυτό τους και να βοηθούν αφετέρου εκείνους που δεν είναι (παράδειγμα Κίνας και Ρωσίας) επεκτείνοντας ως αποτέλεσμα την επιρροή τους στην παγκόσμια σκηνή.

Η εύθραυστη αποτελεσματικότητα και οι αβεβαιότητες της παγκοσμιοποίησης

Η παγκοσμιοποίηση επέτρεψε στους κατασκευαστές να χτίσουν ευέλικτες αλυσίδες εφοδιασμού αντικαθιστώντας έναν προμηθευτή ή συστατικό με έναν άλλο, όπου αυτό κρινόταν ως απαραίτητο. Ο “πλούτος των εθνών” του Άνταμ Σμιθ έγινε ο πλούτος μερικών εταιρειών και χρηματιστών καθώς οι επιχειρήσεις εκμεταλλεύτηκαν τον παγκοσμιοποιημένο καταμερισμό εργασίας. Η εξειδίκευση παρήγαγε μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στο σύστημα, η οποία με τη σειρά της μετέφερε τις εξουσίες στα υπερεθνικά χρηματιστηριακά και πιστωτικά λόμπυ αφαιρώντας τις πολιτικές εξουσίες των κρατών-εθνών.
Η παγκοσμιοποίηση δημιούργησε επίσης ένα περίπλοκο σύστημα οικονομικής αλληλεξάρτησης. Οι εταιρείες παραγωγής εξαρτιούνταν από τις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού, δημιουργώντας ένα πολυσύνθετο δίκτυο παραγωγής-διανομής το οποίο χαρακτηρίζει την παγκόσμια οικονομία. Τα συστατικά μέρη ενός δεδομένου προϊόντος θα μπορούσαν τώρα να κατασκευάζονται σε δεκάδες χώρες. Αυτή η προσπάθεια εξειδίκευσης και κατακερματισμού της παραγωγής έκανε μερικές φορές την αντικατάσταση του προϊόντος δύσκολη, ειδικά για ασυνήθιστα προϊόντα. Και καθώς η παραγωγή έγινε παγκόσμια, οι χώρες έγιναν επίσης πιο αλληλεξαρτώμενες, γιατί καμία χώρα δεν θα μπορούσε ενδεχομένως να ελέγχει όλα τα αγαθά και τα εξαρτήματα που χρειάζεται η οικονομία της. Οι εθνικές οικονομίες εντάχθηκαν σε ένα τεράστιο παγκόσμιο δίκτυο προμηθευτών αλλά και οικονομικής επικυριαρχίας όπου οι τοπικές εθνικές κυβερνήσεις παίζουν επικουρικό και εξυπηρετικό ρόλο στην υπερεξουσία της οικονομίας. Η πολιτική παραχώρησε την εξουσία της στην οικονομία.

Η πανδημία αποκάλυψε την ευθραυστότητα του παγκοσμιοποιημένου συστήματος.

Η πανδημία της νόσου που προκαλείται από τον νέο κορανοϊό, COVID-19, αποκαλύπτει την ευθραυστότητα αυτού του παγκοσμιοποιημένου συστήματος. Το σύνολο των οικονομικών τομέων ωθούνται προς την κατάρρευση εάν η πανδημία εμποδίσει έναν μόνο προμηθευτή σε μια χώρα να παραγάγει ένα κρίσιμο και ευρέως χρησιμοποιούμενο συστατικό μέρος του προϊόντος. Για παράδειγμα, οι κατασκευαστές αυτοκινήτων σε ολόκληρη τη Δυτική Ευρώπη ανησυχούν για ελλείψεις μικρών ηλεκτρονικών συσκευών, επειδή ένας μεμονωμένος κατασκευαστής, η MTA Advanced Automotive Solutions, αναγκάστηκε να αναστείλει την παραγωγή σε ένα από τα εργοστάσιά της στην Ιταλία.
Στη προηγούμενη φάση πριν την παγκοσμιοποίηση, οι κατασκευαστές θα μπορούσαν να δημιουργήσουν αποθέματα προμηθειών για να προστατευθούν σε μια στιγμή κρίσης σαν αυτή. Αλλά στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, οι περισσότερες εταιρείες έχουν ως προμετωπίδα το σλόγκαν του Διευθύνοντα Συμβούλου της Apple, Tim Cook, ότι «το απόθεμα είναι θεμελιώδες κακό». Αντί να πληρώνουν στην αποθήκη τα εξαρτήματα που χρειάζονται για την κατασκευή ενός δεδομένου προϊόντος, αυτές οι εταιρείες βασίζονται σε αλυσίδες εφοδιασμού “just-in-time” που λειτουργούν όπως υποδηλώνει το όνομα τους. Ωστόσο, εν μέσω μιας παγκόσμιας πανδημίας, το just-in-time μετατράπηκε εύκολα σε too-late.
Ως μικρό παράδειγμα των προβλημάτων της αλυσίδας εφοδιασμού, η παγκόσμια παραγωγή φορητών υπολογιστών μειώθηκε κατά 50% τον Φεβρουάριο και η παραγωγή smartphone μειώθηκε κατά 12% το αντίστοιχο τρίμηνο. Και τα δύο προϊόντα κατασκευάζονται με εξαρτήματα που παράγονται από εξειδικευμένους ασιατικούς κατασκευαστές.

Τα σημεία κρίσης του συστήματος και ο «πόλεμος της μάσκας»

Η διακοπή της παραγωγής και διανομής όπως αυτή στην κατασκευή ηλεκτρονικών εξαρτημάτων λειτουργεί ως εμπόδιο στην καταπολέμηση του νέου κορωναϊού. Κρίσιμες ιατρικές προμήθειες όπως αντιδραστήρια, βασικό συστατικό των κιτ δοκιμής που χρησιμοποιούν τα εργαστήρια για την ανίχνευση του ιικού RNA, είτε εξαντλούνται είτε δεν υπάρχουν σε πολλές χώρες και αυτό γιατί δύο εταιρείες κυριαρχούν στην παραγωγή των απαραίτητων αντιδραστηρίων: η ολλανδική εταιρεία Qiagen (αγοράστηκε πρόσφατα από τον αμερικανικό γίγαντα Thermo Fisher Scientific) και τα εργαστήρια Roche, που εδρεύουν στην Ελβετία. Και οι δύο δεν μπόρεσαν να συμβαδίσουν με την εξαιρετική αύξηση της ζήτησης για τα προϊόντα τους. Τα ελλείμματα αυτά που προκλήθηκαν καθυστέρησαν την παραγωγή δοκιμαστικών κιτ στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες αναγκάζονται να ακολουθήσουν τις άλλες χώρες για να αγοράσουν τις χημικές ουσίες που χρειάζονται.
Ακόμη και πριν ξεκινήσει το ξέσπασμα του COVID-19, οι Κινέζοι κατασκεύαζαν το 50% ιατρικών μασκών παγκόσμια. Αυτοί οι κατασκευαστές αύξησαν την παραγωγή ως αποτέλεσμα της κρίσης του κορωναϊού, αλλά η κινεζική κυβέρνηση αγόρασε ολόκληρη την παραγωγή μάσκας της χώρας, ενώ εισήγαγε επίσης μεγάλες ποσότητες μασκών και αναπνευστικών συσκευών από το εξωτερικό. Αποτέλεσμα αυτής της κίνησης της Κίνας ήταν η πρόκληση κρίσης προσφοράς η οποία στη συνέχεια δυσχέρανε την ανταπόκριση άλλων χωρών στην ασθένεια.
Η Ρωσία και η Τουρκία από την πλευρά τους απαγόρευαν την εξαγωγή ιατρικών μασκών και αναπνευστικών συσκευών. Η Γερμανία έκανε το ίδιο, παρόλο που είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία υποτίθεται έχει μια «ενιαία αγορά» με απεριόριστο ελεύθερο εμπόριο μεταξύ των κρατών μελών της. Η γαλλική κυβέρνηση έκανε το απλούστερο βήμα και κατακράτησε όλες τις ποσότητες διαθέσιμων μασκών. Αξιωματούχοι της ΕΕ παραπονέθηκαν ότι τέτοιες ενέργειες υπονόμευαν την αλληλεγγύη και εμπόδιζαν την ΕΕ να υιοθετήσει μια κοινή προσέγγιση για την καταπολέμηση του νέου ιού, αλλά απλώς αγνοήθηκαν.
Αυτές οι δυναμικές περιχαράκωσης των κρατών απειλούν να κλιμακωθούν καθώς η κρίση βαθαίνει, αναστέλλοντας και διαλύοντας τις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού για επείγουσες ιατρικές προμήθειες.
Το πρόβλημα είναι τρομερό για τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες καθυστέρησαν να υιοθετήσουν μια συνεκτική απάντηση στην πανδημία ενώ παράλληλα στερούνται πολλών από τις προμήθειες που θα χρειαστούν. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν ένα εθνικό απόθεμα μασκών σε αποθήκες από το 2009 που περιέχουν μόνο ένα κλάσμα του αριθμού που θα μπορούσε να απαιτείται. Δεν αποτελεί έκπληξη, που ο σύμβουλος του Προέδρου Donald Trump, Peter Navarro, έχει χρησιμοποιήσει το γεγονός αυτό των ελλείψεων για να απειλήσει τους συμμάχους και να δικαιολογήσει μια περαιτέρω απόσυρση της χώρας από το παγκόσμιο εμπόριο, υποστηρίζοντας ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να «φέρουν στο σπίτι τις παραγωγικές τους δυνατότητες και τις αλυσίδες εφοδιασμού για βασικά φάρμακα και ιατρικά εφόδια». Από την πλευρά της η Γερμανία φέρεται να ανησυχεί ότι η κυβέρνηση Τραμπ θα κάνει την επιθετική κίνηση για να αγοράσει ένα νέο υπό ανάπτυξη εμβόλιο από μια γερμανική εταιρεία για να το χρησιμοποιήσει στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το Βερολίνο εξετάζει τώρα εάν θα προβεί σε αντίμετρα για το εμβόλιο ή θα απαγορεύσει τη συναλλαγή στις ΗΠΑ.

Το τέλος του παλιού κόσμου

Ενώ η κυβέρνηση Τραμπ έχει χρησιμοποιήσει την πανδημία για να επιστρέψει στην παγκόσμια κατονομή δυνάμεων, η Κίνα χρησιμοποιεί την κρίση για να δείξει την προθυμία της να ηγηθεί. Ως η πρώτη χώρα που επλήγη από το νέο κοροναϊό, η Κίνα υπέφερε σοβαρά τους τελευταίους τρεις μήνες. Τώρα, όμως, αρχίζει να ανακάμπτει ενώ ο υπόλοιπος κόσμος υποκύπτει στην ασθένεια. Αυτό δημιουργεί πρόβλημα για τους Κινέζους κατασκευαστές, πολλοί από τους οποίους τώρα επαναλειτουργούν, αλλά αντιμετωπίζουν ασθενή ζήτηση από χώρες που βρίσκονται σε κρίση. Εντούτοις το γεγονός αυτό δίνει επίσης στην Κίνα μια τεράστια βραχυπρόθεσμη ευκαιρία να επηρεάσει τη συμπεριφορά άλλων κρατών. Παρά τα πρώτα λάθη που πιθανότατα κόστισαν τη ζωή χιλιάδων ανθρώπων, το Πεκίνο έχει μάθει πώς να καταπολεμά τον νέο ιό και διαθέτει αποθέματα εξοπλισμού. Αυτά τα πολύτιμα «περιουσιακά οφέλη» το Πεκίνο τα έχει εκμεταλλευτεί με δεξιότητα.
Στις αρχές Μαρτίου, η Ιταλία κάλεσε άλλες χώρες της ΕΕ να παράσχουν ιατρικό εξοπλισμό έκτακτης ανάγκης, καθώς κρίσιμες ελλείψεις ανάγκασαν τους γιατρούς της να λάβουν θλιβερές αποφάσεις σχετικά με το ποιους ασθενείς θα προσπαθήσουν να σώσουν και ποιους να αφήσουν να πεθάνουν. Κανένας από αυτούς δεν ανταποκρίθηκε. Η Κίνα, όμως, το έκανε, προσφέροντας να πουλήσει αναπνευστήρες, μάσκες, προστατευτικές στολές και άλλο ιατρικό υλικό. Όπως υποστήριξαν οι ειδικοί “σινολόγοι” Rush Doshi και Julian Gewirtz , το Πεκίνο επιδιώκει να απεικονιστεί ως ο ηγέτης του παγκόσμιου αγώνα ενάντια στο νέο κοροναϊό προκειμένου να προωθήσει και να επεκτείνει την επιρροή του.
Η κατάσταση αυτή δυσχεραίνει την κυβέρνηση Τραμπ, η οποία ανταποκρίθηκε με μεγάλη καθυστέρηση στον νέο ιό (πιστεύοντας ότι η απαγόρευση ταξιδιωτών από την Ευρώπη είναι η καλύτερη άμυνα ενάντια σε μια ασθένεια που εξαπλώνεται ήδη γρήγορα στο έδαφος της με χιλιάδες νεκρούς ημερησίως). Αντί να εμφανίζεται ως παγκόσμιος πάροχος δημόσιων αγαθών, οι Ηνωμένες Πολιτείες διαθέτουν ανεπάρκεια σε υλικό ώστε να καλύψουν και αυτές τις ίδιες ανάγκες τους. Και το κακό γι’ αυτές συνεχίζεται καθώς ενδέχεται σύντομα να λάβουν κινεζική φιλανθρωπική βοήθεια: ο δισεκατομμυριούχος συνιδρυτής της Alibaba, Jack Ma, προσφέρθηκε να δωρίσει 500.000 κιτ δοκιμής και ένα εκατομμύριο μάσκες.

Η αρχή του τέλους

Καθώς οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής σε όλο τον κόσμο αγωνίζονται να αντιμετωπίσουν το νέο κορωνοϊό και τα επακόλουθά του, θα πρέπει να αντιμετωπίσουν το γεγονός ότι η παγκόσμια οικονομία δεν λειτουργεί όπως νόμιζαν. Η παγκοσμιοποίηση απαιτεί μια ολοένα αυξανόμενη εξειδίκευση της εργασίας, καταμερισμένη σε πολλές χώρες, ένα μοντέλο που δημιουργεί σε περιόδους κρίσης εξαιρετικές ευπάθειες. Σοκ όπως η πανδημία COVID-19 αποκαλύπτουν αυτές τις ευπάθειες. Οι πάροχοι μιας πηγής ή περιοχές του κόσμου που ειδικεύονται σε ένα συγκεκριμένο προϊόν, μπορούν να δημιουργήσουν απροσδόκητη ευθραυστότητα σε στιγμές κρίσης, προκαλώντας την κατάρρευση των αλυσίδων εφοδιασμού. Τους μήνες που θα ακολουθήσουν, πολλές από αυτές τις ευπάθειες θα επιταθούν.

 https://ardin-rixi.gr/archives/219628