Οι Φιλέλληνες

Γράφει ο Μανόλης Πλούσος

Η ελληνική επανάσταση του 1821 βρήκε την Ευρώπη σε μια φάση αναδιάρθρωσης, που προκλήθηκε από τους ναπολεόντειους πολέμους. Οι ιδέες περί εθνικής χειραφέτησης των λαών, κοινωνικής δικαιοσύνης και δημοκρατίας είχαν ανησυχήσει ιδιαίτερα τις συντηρητικές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις. Στην Ιταλία ο «καρμποναρισμός» κήρυττε την εθνική ενοποίηση πάνω σε φιλελεύθερες και δημοκρατικές βάσεις και στην Ισπανία στα 1820 ο λαός έφτασε στο σημείο να συλλάβει τον βασιλιά Φερδινάνδο Ζ΄ επειδή δεν παραχωρούσε σύνταγμα. H Νεάπολη, το Πεδεμόντιο και η Σικελία συγκλονίζονταν από εξεγέρσεις, ενώ και η νότια Αμερική ξεσηκωνόταν υπό τον δραστήριο επαναστάτη Σιμόν Μπολιβάρ. Η μοναρχική αντίδραση απέναντι στην δημοκρατική πλημμυρίδα εκφράστηκε με ενάργεια στην σύμπηξη της περιβόητης «Ιεράς Συμμαχίας», που σκοπό είχε την αντιμετώπιση των φιλελεύθερων ιδεών και την διατήρηση του ευρωπαϊκού status quo. Η εκραγείσα ελληνική επανάσταση δεν ήταν δυνατό να μην εκληφθεί ως αναταραχή της καθεστηκυίας τάξης.
Ο Metternich αηδιασμένος από τις ιδέες της γαλλικής επανάστασης χαρακτήριζε την ελληνική περίπτωση «αποτέλεσμα του εκ Παρισίων ανά τον κόσμο διεσπαρέντος πνεύματος», ενώ ο τσάρος Αλέξανδροςχαρακτήριζε την ιδέα της ανεξάρτητης Ελλάδας «χιμαιρική».

Από τους εθελοντές που ήρθαν και πολέμησαν οι σημαντικότεροι ήταν ο γιατρός Samuel Howe από την Βοστώνη που συμμετείχε σε πλήθος μαχών είτε ως πολεμιστής, είτε ως γιατρός.

Κόντρα στις αναλύσεις και στις απόψεις των εστεμμένων και των κυβερνήσεων τους οι λαοί της Ευρώπης, αλλά και του υπόλοιπου κόσμου, εξέφρασαν εξ αρχής την συμπάθεια τους προς το ελληνικό εγχείρημα. Είναι ενδεικτική η επιστολή συμπαράστασης που έστειλε η μικρή Δημοκρατία της Αϊτής τον Ιανουάριο του 1822 με την οποία εξέφραζε την υποστήριξη της στον αγωνιζόμενο ελληνικό λαό. Στα περισσότερα κράτη της κεντρικής Ευρώπης η Ελλάδα δεν ήταν κάτι άγνωστο. Στα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια η μελέτη της αρχαίας ελληνικής ιστορίας και φιλολογίας είχε σπείρει εδώ και αιώνες τον σεβασμό προς έναν αρχαίο λαό που είχε δημιουργήσει τα θεμέλια του ευρωπαϊκού πολιτισμού και ο οποίος τώρα επιζητούσε την επιστροφή του στο ιστορικό προσκήνιο. Παράλληλα, ο αγώνας των χριστιανών Ελλήνων ενάντια στους Οθωμανούς μουσουλμάνους άγγιζε την ευαίσθητη θρησκευτική χορδή της καθολικής Ευρώπης. Έτσι, άνθρωποι από όλα τα κοινωνικά στρώματα εξ αρχής δραστηριοποιήθηκαν υπέρ του αγώνα των Ελλήνων συνδράμοντας υλικά, ηθικά και σωματικά, φτάνοντας στο ανώτατο σημείο της αυτοθυσίας για την ελευθερία της Ελλάδας. Συνολικά 286 φιλέλληνες άφησαν την τελευταία τους πνοή σε αυτόν εδώ τον τόπο αγωνιζόμενοι για την ανεξαρτησία του.

Ο γνωστότερος από τους Ιταλούς εθελοντές ήταν ο Santorre di Santarosa, από το Πεδεμόντιο.

Στην Γερμανία το φιλελληνικό πνεύμα ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένο, κυρίως λόγω της αρχαιολατρίας των Γερμανών λογίων. Ο Π. Καρολίδης σημειώνει χαρακτηριστικά: «Ο φιλελληνισμός ο Γερμανικός, ο μετά την έναρξιν του αγώνος του ελληνικού τω 1821 μετά τοσαύτης ορμής και ενεργείας εκδηλωθείς, ήτο απόρροια φιλελληνισμού δυνάμει υπάρχοντος εν τη χώρα ταύτη απ΄ αιώνων και δια της σπουδής και καλλιεργείας των ελληνικών γραμμάτων επί αιώνας αναπτυχθέντος». O φιλόσοφος και καθηγητής στο Königsberg, Wilhelm Traugott Krug καθώς και ο ακαδημαϊκός Friedrich Wilhelm Thiersch με άρθρα τους υπερασπίζονταν τον ελληνικό αγώνα. Ο τελευταίος, μάλιστα, είχε συλλάβει και σχέδιο οργάνωσης φιλελληνικής λεγεώνας. Σε πολλές γερμανικές πόλεις από τον Μάιο του 1821 ιδρύονταν ελληνικά «κομιτάτα», δηλαδή επιτροπές, για την υλική συνδρομή των Ελλήνων. Φραγκφούρτη, Ντάρμστατ, Χαϊδελβέργη είναι μερικές από τις πόλεις που παρουσίασαν αξιόλογη φιλελληνική κίνηση, οργανώνοντας παράλληλα και ομάδες εθελοντών που έφευγαν για την επαναστατημένη Ελλάδα. Κατά τα δυο πρώτα έτη του αγώνα των Ελλήνων 327 Γερμανοί εθελοντές αναχώρησαν για την Ελλάδα με τις απώλειες να ανέρχονται σε 121 νεκρούς. Ο κόμης Karl von Normann-Ehrenfels ήταν χαρακτηριστικό παράδειγμα πλούσιου γαιοκτήμονα και στρατιωτικού καριέρας που άφησε πίσω του πλούτη και ανέσεις για να έρθει να υπηρετήσει τον ελληνικό ξεσηκωμό και να αφήσει την τελευταία του πνοή στο Μεσολόγγι. Αναφέρει ο Σ.Θ. Λάσκαρις για το προφίλ των Γερμανών εθελοντών φιλελλήνων: «Τα εθελοντικά ταύτα σώματα απετελούντο εξ ανθρώπων πάσης τάξεως και παντός επαγγέλματος, στρατιωτικών, ανωτέρων και κατωτέρων, οίτινες απέβλεπον εις στρατιωτικάς τιμάς και ένδοξον στάδιον, επιστημόνων και καλλιτεχνών οίτινες ενεφορούντο υπό ενθουσιασμού δια την κλασικήν γην, συγγραφέων και δημοσιογράφων εις αναζήτησιν νέου υλικού δια το επάγγελμά των, φαντασιοκόπων νεανιών και ακόμη και αμαζόνων. Ο φιλέλλην είχεν αποβή ποιητική φυσιογνωμία συμβολίζουσα τον νεανίαν τον εγκαταλείποντα άνεσιν και ευμάρειαν ίνα αγωνισθή κατά βαρβάρων εξ έρωτος προς την ελευθερίαν και εξ ενθουσιασμού δια την χώραν των αναλοιώτων ιδανικών».

Ο συνταγματάρχης Thomas Gordon, φανατικός φιλελεύθερος, κατέβηκε στην Ελλάδα το 1821 με μερικούς αξιωματικούς και πολεμοφόδια.

 Οι κυβερνήσεις, όμως, των περισσοτέρων γερμανικών κρατών τηρούσαν εχθρική στάση απέναντι στις φιλελληνικές δράσεις, ακολουθώντας την πολιτική της Ιεράς Συμμαχίας ενάντια σε κάθε απόπειρα διασάλευσης της μεττερνίχειας τάξης. Ο κόμης Christian Günther von Bernstorff, υπουργός εξωτερικών της Πρωσσίας, με εγκύκλιο του προς τις γερμανικές κυβερνήσεις τον Σεπτέμβριο του 1821 θεωρούσε ότι το φιλελληνικό κίνημα απέβλεπε στην εξυπηρέτηση πολιτικών και κομματικών συμφερόντων. Στις πρωσικές εφημερίδες απαγορεύτηκε η δημοσίευση άρθρων με ευμενή σχόλια για την ελληνική επανάσταση, ενώ η αυστριακή εφημερίδα Der Oesterreichische Beobachter, την οποία διεύθυνε ο επιστήθιος φίλος του Metternich, Friedrich von Gentz, προσπαθούσε να εξευτελίσει τον ελληνικό αγώνα στα μάτια της κοινής γνώμης. Εξαίρεση φωτεινή αποτελεί ο Ludwig I της Βαυαρίας, πατέρας του μετέπειτα βασιλιά της Ελλάδας Όθωνα, ο οποίος εξ αρχής τάχθηκε υπέρ της ελληνικής υπόθεσης και την οποία συνέδραμε χρηματικά και υλικά. Αμέσως μετά την ανάρρηση του στον θρόνο δώρισε για τον αγώνα 20 χιλιάδες φιορίνια. Ο Σ.Θ. Λάσκαρις αναφέρει για τον γερμανικό φιλελληνισμό: «Η εν Γερμανία δημοσία γνώμη, αδυνατούσα να εκφράση τα φιλελεύθερα αισθήματα της ως προς τα εν Γερμανία πράγματα, εύρεν εις τον αγώνα των Ελλήνων ευπρόσδεκτον αφορμήν ίνα, υπό το πρόσχημα χριστιανικών και φιλανθρώπων αισθημάτων, επιτεθή κατά της πολιτικής της Ιεράς Συμμαχίας».

Απεικόνιση της μάχης του Πέτα δια χειρός Παν. Ζωγράφου.

Αντίστοιχα φιλελληνικά αντανακλαστικά επέδειξε και η Γαλλία. Η κοινή γνώμη και εδώ, όπως και στην Γερμανία, εκδήλωσε τα φιλελληνικά της αισθήματα ως αντιπερισπασμό στην φιλοτουρκική πολιτική της γαλλικής Μοναρχίας. Ρήτορες, δημοσιογράφοι, λόγιοι εκφράζουν τον έντονο φιλελληνισμός τους, ενώ και εδώ επιτροπές συστήνονται για την υλική υποστήριξη της ελληνικής επανάστασης. Οι François–René vicomte deChateaubriand, Abel–François Villemain, Jean Charles Emmanuel Nodier και πλήθος άλλων δια του Τύπου υμνούν τα κατορθώματα των νεότερων Ελλήνων, κηρύττουν το χρέος των Ευρωπαίων προς τους αρχαίους Έλληνες καθώς και την ανάγκη να αναγεννηθεί η νεώτερη Ελλάδα με το διώξιμο των Οθωμανών. Ο Δ. Μάργαρης σημειώνει για τον γαλλικό φιλελληνισμό: «Από τον πρώτο χρόνο της επανάστασης γεμίζουν οι εφημερίδες από φιλελληνικά άρθρα […] Οι γαλλικές εφημερίδες «Συνταγματική», «Γαλλικός Ταχυδρόμος», «Εφημερίς των Συζητήσεων», «Εφημερίς των Παρισίων» κ.α. υποστηρίζουν με ενθουσιασμό τον Ελληνικό Αγώνα, ενώ τα μεγαλύτερα ονόματα της Γαλλίας συσπειρώνονται στο Φιλελληνικό Κομιτάτο». Το λιμάνι της Μασσαλίας είχε γίνει το κέντρο αναχώρησης των φιλελλήνων εθελοντών από όλη την κεντρική Ευρώπη, γεγονός που οδήγησε την κυβέρνηση της Γαλλίας στα τέλη του 1822 να το κλείσει, ευθυγραμμιζόμενη με τις εντολές του Metternich. Από τους πρώτους Γάλλους εθελοντές ήταν ο Joseph Valest ο οποίος ήρθε στην Ελλάδα μαζί με τον Δημ. Υψηλάντη και προσπάθησε να συγκροτήσει έναν τακτικό στρατό. Ο Jean-François-Maxime Raybaud ενθουσιασμένος από την δράση του Υψηλάντη, χωρίς δεύτερη σκέψη, άφησε το Παρίσι και από τη Μασσαλία μπάρκαρε με ένα υδραίικο μπρίκι με πολεμοφόδια για την Ελλάδα. Ο πλέον όμως αγαπητός των Γάλλων φιλελλήνων ήταν ο Charles Nicolas Fabvier που αγωνίστηκε από το 1823 ως το 1828 και στον οποίο αργότερα ο Όθωνας απένειμε τον Μεγαλόσταυρο του Τάγματος του Σωτήρος. Από το 1825 άρχισαν να γίνονται και προσπάθειες ώστε να συναφθεί δάνειο προς τους επαναστάτες, κυρίως δια των οίκων Cottier και Delessert, ύψους 10-15 εκ. φράγκων, αλλά οι Άγγλοι έσπευσαν πρώτοι να δανειοδοτήσουν τον ελληνικό αγώνα. Πάντως, το δραστήριο φιλελληνικό κομιτάτο του Παρισιού συγκέντρωνε σε όλη τη διάρκεια της επανάστασης ποσά από όλες τις κοινωνικές τάξεις της Γαλλίας.

Ενδυμασίες εθελοντών φιλελλήνων

Ένθερμη υποστήριξη στον ελληνικό ξεσηκωμό έδειξαν και οι Ιταλοί επαναστάτες. Η δική τους επανάσταση για ενοποίηση της Ιταλίας και κατάργηση της Μοναρχίας είχε αποτύχει μετά την στρατιωτική επέμβαση της Αυστρίας. Η ήττα από τα αυστριακά στρατεύματα οδήγησε πολλούς από τους Ιταλούς επαναστάτες στην εξορία και στον επόμενο σταθμό τους, την επαναστατημένη Ελλάδα. Ο Pietro Tarella, με πολεμική εμπειρία στον στρατό του Ναπολέοντα, βοήθησε τον Joseph Valest στην συγκρότηση του πρώτου τακτικού τάγματος. Ο FrancescoAzzolini από την Βενετία, ο Antoine Catani από το Μιλάνο, ο Antoine Pekorara είναι μερικοί από τους Ιταλούς εθελοντές που ήρθαν να συνδράμουν εμπράκτως την ελληνική επανάσταση. Ο γνωστότερος από τους Ιταλούς εθελοντές ήταν ο Santorre di Santarosa, από το Πεδεμόντιο. Στην Ελλάδα έφτασε το 1824 καταδιωκόμενος από την Ιερά Συμμαχία, λόγω των φιλελεύθερων ιδεών του και επειδή είχε συμμετάσχει ενεργά στον ξεσηκωμό του Πεδεμόντιου ενάντια στους Αυστριακούς. Η Προσωρινή Διοίκηση της Ελλάδος, μάλιστα, είχε τις αμφιβολίες της σχετικά με το αν έπρεπε να επιτραπεί στον Santarosa να έρθει στην Ελλάδα αναφέροντας χαρακτηριστικά: «…η ιδία του παρουσία εδώ ημπορεί να μας προσάψη κατηγορίαν, ότι έχομεν σχέσεις με τους Καρβονάριδες…» Άφησε την τελευταία του πνοή στην Σφακτηρία τον Μάη του 1825 στο πλάι του Αναστάσιου Τσαμαδού και του Αναγνωσταρά (Χρήστος Παπαγεωργίου), πολεμώντας τα στρατεύματα του Ιμπραήμ.

Στην διάρκεια της επανάστασης πάντως η μορφή του George Gordon Byron επισκιάζει όλους τους άλλους Βρετανούς φιλέλληνες.

Αντίστοιχη φιλελληνική κίνηση παρουσιάστηκε και σε ολόκληρη την Αγγλία. Η σχέση και ο σεβασμός των λογίων και των ακαδημαϊκών της Αγγλίας προς την αρχαία Ελλάδα συνετέλεσε στην ανάπτυξη αισθημάτων συμπάθειας προς τους ξεσηκωμένους Έλληνες. Ο αγγλικός φιλελληνισμός σε επίσημο επίπεδο δεν εκδηλώθηκε πριν από το 1822. Το Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς η ανάρρηση στο Foreign Office του George Canning σήμανε την έξοδο της βρετανικής πολιτικής από την ουδετερότητα και την ενίσχυση του ελληνικού αγώνα. Τον αμέσως επόμενο χρόνο ιδρύθηκε και στο Λονδίνο ελληνικό κομιτάτο, στους κόλπους του οποίου εντάχθηκαν και πολλοί Σκωτσέζοι και Ιρλανδοί, βρίσκοντας έτσι, κεκαλυμμένα, έναν δίαυλο έκφρασης του δικού τους εθνικιστικού αισθήματος. Και εδώ, όπως και στην Γερμανία, σύμφωνα με τον ιστορικό D. Brewer: «η υπόθεση της υποστήριξης της Ελλάδος ενεπλάκη με την εσωτερική πολιτική». Επιτροπές υποστήριξης του ελληνικού αγώνα συστάθηκαν σε πολλές αγγλικές πόλεις όπως το Winchester, το Southampton, το Salisbury, το Bristol, το Birmingham, το Manchester και το Liverpool. Η αγγλική κοινή γνώμη κρατούνταν ενήμερη για τις εξελίξεις στην Ανατολή από τα βιβλία πλήθους απλών περιηγητών ή κρατικών αξιωματούχων. Ο πιο γνωστός ήταν ο William Martin Leake ο οποίος με τα συγγράμματά του έφερε την σύγχρονή του Ελλάδα πιο κοντά στους απλούς Άγγλους.

Βάσος Μαυροβουνιώτης

Πλήθος Βρετανών στρατιωτικών ενεπλάκη στον ελληνικό αγώνα. Ο συνταγματάρχης Thomas Gordon, φανατικός φιλελεύθερος, κατέβηκε στην Ελλάδα το 1821 με μερικούς αξιωματικούς και πολεμοφόδια. Αργότερα έγραψε μια ενδιαφέρουσα ιστορία για την ελληνική επανάσταση. Ο Leicester Fitzgerald Charles Stanhope, συνταγματάρχης και αυτός, ήρθε στην Ελλάδα το 1823 και προσπάθησε να οργανώσει υγειονομική υπηρεσία, ταχυδρομεία και να τυπώσει εφημερίδες. Στην διάρκεια της επανάστασης πάντως η μορφή του George Gordon Byron επισκιάζει όλους τους άλλους Βρετανούς φιλέλληνες. Ο αριστοκράτης ποιητής από το Λονδίνο, παρακινημένος από τον ρομαντικό φιλελληνισμό του, άφησε πίσω του τη χλιδή και τα πλούτη και κατέβηκε στα 1823 στην Ελλάδα για να αγωνιστεί και να πεθάνει στο Μεσολόγγι τον Απρίλη του 1824. Επίσημα πάντως η αγγλική θέση απέναντι στους επαναστατημένους Έλληνες εκδηλώθηκε εμπράκτως πρώτα το 1824 και έπειτα το 1825 με τη σύναψη δυο δανείων, το πρώτο ονομαστικής αξίας 800 χιλ. λιρών και το δεύτερο 2 εκ. λιρών. Ας μην διαφεύγει όμως από τη σκέψη κανενός ότι η συμπάθεια της αγγλικής κυβέρνησης προς τους επαναστάτες Έλληνες δεν πήγαζε τόσο από αγνό φιλελληνισμό, όσο από ψυχρούς διπλωματικούς υπολογισμούς που αφορούσαν μια περιοχή ιδιαίτερου ενδιαφέροντος για τον αγγλικό ιμπεριαλισμό.
 Και στις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης το φιλελληνικό κίνημα βρήκε δυναμική απήχηση. Από την Ισπανία ήδη από τον Δεκέμβριο του 1821 μια ομάδα 300 δημοκρατών έστειλε επιστολή στην προσωρινή ελληνική κυβέρνηση ζητώντας την άδεια της για να έρθουν να πολεμήσουν. Επειδή όμως τα κίνητρα τους ήταν κοινωνικά και όχι εθνικά δεν έγιναν δεκτοί από φόβο μη χαρακτηριστεί η ελληνική επανάσταση «καρμποναρική». Στην Ελβετίαπλούσιοι φιλέλληνες συγκέντρωναν ποσά για την ενίσχυση του ελληνικού αγώνα με πρωτεργάτη τον Jean-Gabriel Eynard. Στον ελληνικό αγώνα πρόστρεξαν εξ αρχής και φιλέλληνες από την Βουλγαρία, με γνωστότερο τον Χατζή Χρήστο Βούλγαρη. Πολλοί Βούλγαροι ήταν μεταξύ των μυηθέντων στην Φιλική Εταιρία, όπως ο Χατζή Μιχάλης που αργότερα έγινε αρχηγός άτακτου ιππικού. Άλλοι εθελοντές από την Βουλγαρία που ήρθαν για να πολεμήσουν ήταν οι Χατζή Στεφανής, Γιάγκος Φιλιππουπολίτης Βούλγαρης, Αναστάσης Βούλγαρης, Κώτσος Βούλγαρης και πολλοί ακόμη που βρίσκονταν υπό την ανώτατη αρχηγία του Χατζή Χρήστου Βούλγαρη. Η ομόδοξη Σερβία συμμετείχε στον ελληνικό ξεσηκωμό όχι μόνο με απλούς στρατιώτες αλλά και με οπλαρχηγούς. Ο Κώστας Σέρβος, ο Γ. Παπάζογλους, ο Βάσος Μαυροβουνιώτης και ο Χατζή Μπαϊρακτάρηςείναι μερικοί από τους Σέρβους εθελοντές.
Τέλος, από την ευρωπαϊκή ήπειρο, η Ρωσία ανέπτυξε αξιόλογο φιλελληνικό κίνημα. Οι ποιητές Αλεξάντερ Πούσκιν και Wilhelm Karlovich Kuechelbecker έγραψαν αρκετά ποιήματα προς τιμή των αγωνιστών. Ο Ιωσήφ Μπερεντζόφσκι και τα δυο του αδέλφια του προσέφεραν τις υπηρεσίες τους σε πολλές μάχες. Ο ένας αδερφός πέθανε στην μάχη του Πέτα και ο άλλος έμεινε κουτσός υπερασπιζόμενος την Κάσο. Σε επιστολή του προς το Εκτελεστικό Σώμα ο Ιωσήφ αναφέρει χαρακτηριστικά: «… εκίνησα από την Ρωσσίαν, με άλλους δυο μου αδελφούς, και ήλθομεν εδώ εις Πελοπόννησον, εφέρομεν δε μεθ’ ημών εκατόν ογδοήκοντα στρατιώτας δι’ ίδιων μας εξόδων, διακόσια πενήντα τουφέκια, εξακοσίας οκάδας μόλυβδον, και άλλας χιλίας οκτακοσίας βαρούτην, τα οποία όλα αυτά τα εγχειρίσαμεν εις τον τότε αρχηγόν Δ. Υψηλάντην».Άλλοι δυο Ρώσοι ο Αλέξη Πρωτοποππώφ και ο Νικολάϊ Ράϊκωφ πήραν μέρος στην εκστρατεία της Χίου και αργότερα υπηρέτησαν στον τακτικό στρατό επί Καποδίστρια. Το κυρίως φιλελληνικό ρεύμα της Ρωσίας κινήθηκε προς δυο κατευθύνσεις. Πρώτον της περίθαλψης Ελλήνων προσφύγων και κατά δεύτερον στην εξαγορά Ελλήνων αιχμαλώτων. Μόνο το 1821 περίπου 12.000 Έλληνες πρόσφυγες δέχτηκαν περίθαλψη, ενώ και ο ίδιος ο Τσάρος έδινε επιχορήγηση από το αυτοκρατορικό ταμείο μηνιαίως 13.000 ρούβλια. Οι προσπάθειες, όμως, για την εξαγορά αιχμαλώτων, που υπολογίζονταν σε περίπου 100 χιλιάδες, δεν καρποφόρησαν ποτέ.

Ο Τζορτζ Φίνλεϊ (George Finlay) (21 Δεκεμβρίου 1799 – 26 Ιανουαρίου 1875) ήταν Βρετανός ιστορικός Σκωτικής καταγωγής και φιλέλληνας.

Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει και για το φιλελληνικό κίνημα πέραν του Ατλαντικού. Οι Η.Π.Α. των αρχών του 19^ου αιώνα ήταν ένα κράτος που σεβόταν τη δημοκρατία και την ελευθερία. Γράφει ο Μπ. Άννινος: «Ουδ’ υστέρει ο φιλελληνισμός και πέραν του Ατλαντικού, παρά τω γενναίω αμερικανικώ λαώ, όστις δια μεγαλουργημάτων και αυτός επιτελέσας την εθνικήν αυτού αναγέννησιν, έκτοτε δε οργών προς πάσα πρόοδον, μετά ζωηράς απέβλεπε συμπαθείας προς τον απανταχού αγώνα της ελευθερίας». Εξ αρχής λοιπόν ο ελληνικός ξεσηκωμός πήρε μεγάλη δημοσιότητα. Ο αμερικανικός λαός συνέδραμε με κάθε είδους μέσα είτε αυτά ήταν έρανοι, αποστολές πολεμοφοδίων και ενδυμάτων, είτε με την αποστολή γιατρών, ιεραποστόλων και εθελοντών που πολέμησαν για την ανεξαρτησία των Ελλήνων. Ήδη από τον Μάη του 1821 η Μεσσηνιακή Γερουσία είχε στείλει έκκληση προς τους πολίτες των Η.Π.Α. για συνδρομή στον αγώνα, ενώ γράμματα του Θ. Κολοκοτρώνη, του Αλ. Μαυροκορδάτου και άλλων δημοσιεύθηκαν στις εφημερίδες και στα περιοδικά. Από τους πρωτεργάτες του φιλελληνικού κινήματος στην Αμερική υπήρξε ο Edward Everett, καθηγητής της ελληνικής γλώσσας στο Harvard, καθώς και ο αδερφός του Alexander. Ο πληρεξούσιος Henry Dwight αποπειράθηκε να περάσει πρόταση στο Κογκρέσο για χρηματοδότηση των Ελλήνων με 2-3 εκ. δολάρια, χωρίς όμως επιτυχία. Η κοινή γνώμη με αυθόρμητο και συγκινητικό τρόπο συγκροτούσε «κομιτάτα» σε πολλές μεγάλες πόλεις όπως τη Νέα Υόρκη, τη Φιλαδέλφεια, τη Βοστώνη και αλλού. Από τους εθελοντές που ήρθαν και πολέμησαν οι σημαντικότεροι ήταν ο γιατρός Samuel Howe από την Βοστώνη που συμμετείχε σε πλήθος μαχών είτε ως πολεμιστής, είτε ως γιατρός. Κατά τον George Finlay: «έσωσε πολλούς Έλληνες από τον θάνατο». Μαζί με τον Howe κατέφτασε από την Βοστώνη και ο George Jarvis ο οποίος ήταν συμπολεμιστής του Κολοκοτρώνη και του Καραϊσκάκη. Τραυματίστηκε πολλές φορές και άφησε την τελευταία του πνοή στο Άργος τον Αύγουστο του 1828.
 Ο Ανδρ. Λουριώτης σε γράμμα του προς τους Κουντουριωταίους τον Οκτώβριο του 1824 αναφέρει χαρακτηριστικά: «Εις Αμερικήν[…] είναι μέγας φιλελληνισμός και ενθουσιασμός υπέρ της ανεξαρτησίας της Ελλάδος και επομένως εύκολον να κατορθωθή εν δάνειον από εν ή δυο μιλλιούνια τάλληρα δια τα έξοδα και αυτών των στρατιωτών (σημ. αναφέρεται σε πιθανό μισθοφορικό σώμα Αμερικανών) και όπλων των και άλλων πολεμικών εφοδίων. Και εν ταυτώ και καμμιάς φρεγάτας…». Πράγματι, οι Αμερικάνοι φιλέλληνες είχαν σχεδιάσει και την αποστολή εκστρατευτικού σώματος στην Ελλάδα. Ο Ν. Σπηλιάδης αναφέρει στα «Απομνημονεύματα» του: «Οι φιλέλληνες της βορείου Αμερικής προβάλλουσι κατά τον τελευταίον φεβρουάριον δια της εν Λονδίνω επιτροπής εις την Κυβέρνησιν να σχηματίσωσι και ν’ αποστείλωσι εις βοήθειαν της Ελλάδος δι’ εξόδων αυτής αξιόλογον στρατιωτικόν σώμα τακτικών Αμερικανών…». Η ελληνική επαναστατική κυβέρνηση, όμως, αρνήθηκε την προσφορά θεωρώντας ότι ένα τέτοιο σώμα θα μπορούσε να γίνει όργανο επιβολής της μιας ή της άλλης φατρίας, ενώ οι οπλαρχηγοί δυσπιστούσαν καθώς θα έχαναν αξιώματα και αρχηγία και θα ήταν υποχρεωμένοι να υπαχθούν σε κανονισμούς και πειθαρχία…
Ο φιλελληνισμός ως κίνημα προϋπήρχε της ελληνικής επανάστασης. Μπορεί να χωριστεί σε δυο διακριτές περιόδους. Η πρώτη αναπτύχθηκε τον 18^ο αιώνα και σχετίζεται με τον θαυμασμό προς την αρχαία Ελλάδα. Στα διάφορα πανεπιστήμια της Ευρώπης οι ελληνικές σπουδές κατείχαν περίοπτη θέση, ενώ σημαντικός αριθμός νέων σπουδαστών ξεκινούσαν να γνωρίσουν τις περιοχές του αρχαίου ελληνικού κόσμου που βρίσκονταν τώρα υπό την οθωμανική εξουσία. Πλήθος ξεπροβάλουν τα ταξιδιωτικά χρονικά, οι περιηγήσεις και οι ανταποκρίσεις από τις ελληνικές επαρχίες της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Από τη Γαλλία ο Choiseul– Gouffier, ο De Guy, ο Jean–Jacques Barthélemy, με το βιβλίο του «Περιήγησις του Νέου Αναχάρσιδος εις την Ελλάδα», καθώς και ο François Charles Hugues Laurent Pouqueville με το δικό του «Ταξίδιον εις την Ελλάδα». Και οι Άγγλοι, όμως, δεν υστέρησαν. Ο Συνταγματάρχης Leake, o Edward Dodwell, o Sir William Gell με τα βιβλία τους φέρνουν πιο κοντά στους Ευρωπαίους τους σύγχρονούς τους Έλληνες. Η πρώτη αυτή περίοδος του φιλελληνισμού θα μπορούσε να πει κανείς ήταν μια φάση γνωριμίας των ευρωπαϊκών λαών με τα ελληνικά δημιουργήματα, πνευματικά και υλικά, του αρχαίου παρελθόντος και η ταυτόχρονη συνειδητοποίηση της σχέσης της νεώτερης Ευρώπης με τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό.
Στην δεύτερη περίοδο, κυρίως από το 1821 μέχρι το 1824, έχουμε την συμμετοχή των ξένων στον ελληνικό αγώνα. Τα φιλελληνικά «κομιτάτα», που ξεπροβάλουν σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Ευρώπης, θα συνδράμουν παντοιοτρόπως στον ελληνικό ξεσηκωμό. Κορυφαία ένδειξη του φιλελληνικού πνεύματος η συμμετοχή εθελοντών στον ελληνικό αγώνα. Άνθρωποι όλων των κοινωνικών στρωμάτων θα κατέβουν στην Ελλάδα για να πολεμήσουν για την απελευθέρωση των Ελλήνων. Κορυφαία στιγμή στη δράση των εθελοντών η ατυχής μάχη του Πέτα τον Ιούλιο του 1822, όπου χάθηκαν 67 φιλέλληνες. Η ήττα στην μάχη αυτή θα δημιουργήσει αρνητικές εντυπώσεις στους φιλέλληνες κυρίως λόγω της στρατηγικής ανικανότητας του Μαυροκορδάτου, αλλά και λόγω των περιβόητων «καπακιών» του Γώγου Μπακόλα με τους Οθωμανούς, ο οποίος στην μέση της μάχης άλλαξε στρατόπεδο. Η διαφορά νοοτροπίας στην τέχνη του πολέμου δημιούργησε εξ αρχής προβλήματα συντονισμού ανάμεσα στους Ευρωπαίους εθελοντές, που είχαν γαλουχηθεί σε μάχες τακτικών στρατευμάτων, και στους Έλληνες που ήταν εκπαιδευμένοι στο αντάρτικο. Πολλοί εθελοντές, παράλληλα, αδυνατούσαν να εγκλιματιστούν στην Ελλάδα. Οι κακουχίες, οι ελλείψεις σε τρόφιμα και φάρμακα, οι συνεχείς πορείες και η αδυναμία συνεννόησης με τους Έλληνες συστρατιώτες τους άμβλυναν σταδιακά την πίστη πολλών εθελοντών στον ελληνικό αγώνα. Μάλιστα, πολλοί από τους απογοητευμένους εθελοντές επιστρέφοντας στις πατρίδες τους δυσφημούσαν τους Έλληνες ως οπισθοδρομικούς, ανίκανους και γενικά ανάξιους της ελευθερίας τους. Βέβαια, από το 1824 οι εμφύλιοι μεταξύ των Ελλήνων φρόντιζαν να δίνουν βάση στις κατηγορίες πολλών φιλελλήνων για την αρχομανία οπλαρχηγών και πολιτικών και για τους φατριασμούς που απαγόρευαν κάθε συνεννόηση για ενιαίο αγώνα. Η καταγραφή, τέλος, των αποθανόντων φιλελλήνων στην Ελλάδα ήταν έργο του Ελβετού Ερρίκου Φορνέζη και του Γάλλου Ιλαρίωνα Τουρέτ που μας άφησαν τον κατάλογο των 286 πεσόντων για την ελληνική υπόθεση και ο οποίος δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στην εφημερίδα «Εβδομάς».
Ο Μανόλης Πλούσος είναι ιστορικός.
Διαβάστε:

• David Brewer, «Η φλόγα της ελευθερίας», εκδ. Ενάλιος.
• Θ. Βαγενά και Ευρ. Δημητρακοπούλου, «Αμερικάνοι Φιλέλληνες», εκδ. Μάτι.
• Γ. Κορδάτου, «Μεγάλη ιστορία της Ελλάδας», τομ. 18, εκδ. 20^ος αιώνας.
• Μπ. Άννινου, «Οι φιλέλληνες του 1821».
• Σπ. Θεοτόκη, «Ο φιλελληνισμός της Ευρώπης στην ελληνική επανάσταση».
• Π. Καρολίδη, «Ο Γερμανικός φιλελληνισμός».
• Σ. Θ. Λάσκαρι, «Ο φιλελληνισμός εν Αμερική», εκδ. Ελευθερουδάκη και «Ο φιλελληνισμός εν Γερμανία».

https://cognoscoteam.gr/%ce%bf%ce%b9-%cf%86%ce%b9%ce%bb%ce%ad%ce%bb%ce%bb%ce%b7%ce%bd%ce%b5%cf%82/