Τραμπ – Ερντογάν οδηγούν τη σύγκρουση στα άκρα

του Πέτρου Παπακωνσταντίνου
Στις 14 Αυγούστου του 1974, την επαύριον του Αττίλα 2, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής απέσυρε την Ελλάδα από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, προκαλώντας τη μεγαλύτερη κρίση στη Συμμαχία από την έξοδο της Γαλλίας με απόφαση του προέδρου Ντε Γκωλ, το 1966. Τούτες τις μέρες ένα άλλο ρήγμα, αυτή τη φορά ανάμεσα στην Ουάσιγκτον και την Άγκυρα, απειλεί τη συνοχή του ευρωατλαντικού μπλοκ. Στον απόηχο του πολέμου των κυρώσεων με τις ΗΠΑ, ο Ταγίπ Ερντογάν προειδοποίησε μέσω των New York Times ότι μπορεί να αναγκαστεί «να αναζητήσει άλλους συμμάχους και φίλους».
Τρεις μέρες αργότερα ο Ρώσος υπουργός Σεργκέι Λαβρόφ μιλούσε, ως τιμώμενο πρόσωπο, στη συγκέντρωση των Τούρκων πρεσβευτών, στην Άγκυρα. Ενδεικτική της ατμόσφαιρας στη γειτονική χώρα ήταν η ομιλία Ερντογάν στην Τραπεζούντα, την περασμένη Κυριακή, όπου ο ισλαμιστής ηγέτης δεν δίστασε να διανθίσει τη φλογερή πατριωτική ομιλία του με στίχους του διάσημου κομμουνιστή ποιητή Ναζίμ Χικμέτ, που πέθανε στη Μόσχα.
Ο Ερντογάν και στενοί σύμβουλοί του αποδίδουν την αποσταθεροποίηση της τουρκικής οικονομίας, η οποία μεγεθύνθηκε κατά 135% επί των ημερών του, σε οικονομικό πόλεμο των ΗΠΑ. Μάλιστα, κάνουν παραλληλισμούς με το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016, για το οποίο επίσης ενοχοποιούν την Ουάσιγκτον. Η ερμηνεία αυτή είναι παρατραβηγμένη. Η Τουρκία, όπως και άλλες αναδυόμενες οικονομίες, αντιμετώπιζε μήνες τώρα προβλήματα. Αυτός ήταν άλλωστε και ο κύριος λόγος που οδήγησε τον Ερντογάν στις πρόωρες εκλογές του Ιουνίου. Ωστόσο οι ισχυρισμοί του έχουν μια βάση. Ενώ η λίρα είχε αρχίσει να πέφτει επικίνδυνα, ο Ντόναλντ Τραμπ έστειλε ένα tweet που λειτούργησε ως χειρουργικό πλήγμα. «Μόλις έδωσα εντολή να διπλασιαστούν οι δασμοί στις εισαγωγές χάλυβα και αλουμινίου από την Τουρκία, καθώς το νόμισμά τους, η τουρκική λίρα, διολισθαίνει ταχέως έναντι του δικού μας, ισχυρού δολαρίου! Οι δασμοί θα είναι τώρα 20% για το αλουμίνιο και 50% για τον χάλυβα. Οι σχέσεις μας με την Τουρκία δεν είναι καλές αυτή τη στιγμή!». Ηταν μια άμεση παρότρυνση προς τους διεθνείς επενδυτές να φύγουν από την Τουρκία και στους κερδοσκόπους να επιτεθούν στη λίρα, που μπήκε σε τροχιά ελεύθερης πτώσης. Ανήμερα Δεκαπενταύγουστο, η εκπρόσωπος Τύπου του Λευκού Οίκου ξεκαθάρισε ότι οι κυρώσεις στην Τουρκία δεν θα αρθούν ακόμη κι αν απελευθερωθεί ο Αμερικανός πάστορας Αντριου Μπράνσον -η κράτηση του οποίου στάθηκε αφορμή για τη σοβούσα κρίση- καθιστώντας σαφές ότι η Ουάσιγκτον δεν βιάζεται καθόλου για εξομάλυνση.
Πίσω από την αφορμή που λέγεται Μπράνσον κρύβονται σοβαρότερες αιτίες. Η απόπειρα πραξικοπήματος του 2016 -για την οποία λέγεται ότι ο Ερντογάν ειδοποιήθηκε από τις ρωσικές μυστικές υπηρεσίες- μετέτρεψε το ρήγμα με τις ΗΠΑ σε πραγματική άβυσσο και οδήγησε σε μια θεαματική προσέγγιση της Άγκυρας με τη Μόσχα.
Είναι προφανές ότι ο πρόεδρος Τραμπ φιλοδοξεί μέσω του οικονομικού πολέμου να γονατίσει τον Ερντογάν, επαναφέροντάς τον στη ΝΑΤΟϊκή πειθαρχία ή, αν δεν το καταφέρει, να προκαλέσει αλλαγή καθεστώτος με κοινωνική εξέγερση εναντίον του. Το ίδιο που επιδιώκει και με άλλα ενοχλητικά καθεστώτα, όπως είναι η Ρωσία και το Ιράν. Είναι πιθανόν, όμως, ότι ο Αμερικανός πρόεδρος υπερεκτιμά την ισχύ του και υποτιμά τους αντιπάλους του. Στο εσωτερικό της Τουρκίας, η ωμή αμερικανική παρέμβαση προκάλεσε κύμα πατριωτικής συσπείρωσης, αναγκάζοντας ακόμη και τη «λύκαινα» Μεράλ Ακσενέρ να του προσφέρει διακριτική υποστήριξη. Το Κατάρ προσέφερε επενδύσεις ύψους 15 δισ. για να στηρίξει τη λίρα, ενώ Ρωσία και Κίνα αποδοκίμασαν τις αμερικανικές κυρώσεις.

Απομόνωση ΗΠΑ

Το κυριότερο, οι Αμερικανοί βρέθηκαν εντελώς απομονωμένοι έναντι των Ευρωπαίων, καθώς μεγάλες ευρωπαϊκές τράπεζες είναι εκτεθειμένες στο τουρκικό χρέος, ενώ πλήθος ευρωπαϊκών εταιρειών έχουν κάνει μεγάλες επενδύσεις στην Τουρκία. Γερμανία και Ιταλία έστειλαν μηνύματα στήριξης της τουρκικής οικονομίας, ενώ ο Ερντογάν έκλεισε ήδη συνάντηση με τη Μέρκελ τον Σεπτέμβριο. Πρώην επιχειρηματίας, χωρίς πολιτική πείρα, ο Ντόναλντ Τραμπ φαίνεται να πιστεύει ότι μπορεί να πετύχει τα πάντα χρησιμοποιώντας τα οικονομικά ατού της χώρας του σαν πυραύλους ακριβείας. Ωστόσο αυτή η πολιτική των αλυσιδωτών κυρώσεων, που θίγει εχθρούς και συμμάχους, από τη Ρωσία και το Ιράν μέχρι την Ε.Ε. και τον Καναδά, κινδυνεύει να αποδειχθεί μπούμερανγκ. Ρεπορτάζ του διεθνούς Τύπου αναφέρουν ότι σε παρασκηνιακό επίπεδο διεξάγονται συζητήσεις για τον τερματισμό της χρήσης του δολαρίου ως παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος, στις οποίες εμπλέκονται και ισχυρές Δυτικές χώρες. Είναι γνωστό, άλλωστε, ότι Πούτιν και Ερντογάν έχουν αρχίσει να συζητούν το ενδεχόμενο απευθείας συναλλαγών στα εθνικά τους νομίσματα – παρότι τίποτα δεν δείχνει ότι το εξαιρετικά φιλόδοξο σχέδιο μπορεί να υλοποιηθεί στο προσεχές μέλλον, αν δεν εξασφαλιστεί η σύμπραξη ισχυρότερων οικονομιών.

Χτύπημα και από τους οίκους αξιολόγησης

Νέο ηχηρό χαστούκι για την τουρκική οικονομία καθώς οι διεθνείς οίκοι αξιολόγησης Standard & Poor’s και Μοοdy’s προχώρησαν σε υποβάθμιση του αξιόχρεου της χώρας. Η Standard & Poor’s απέδωσε την απόφαση για υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας στο Β+ από το ΒΒ στην ακραία αστάθεια που παρατηρείται στην τουρκική λίρα και τις επιπτώσεις στην οικονομία. Η Moody’s υποβάθμισε το αξιόχρεο της Τουρκίας από το Βα2 στο Βα3, αποδίδοντας την απόφαση στην αποδυνάμωση των θεσμών στην Τουρκία και στο ότι γίνεται ολοένα και λιγότερο προβλέψιμη η χάραξη πολιτικής από την κυβέρνηση.

Αναγκαστική στροφή προς Ε.Ε.

Παρά τη σχετική σταθεροποίηση της λίρας τις προηγούμενες ημέρες, τα διλήμματα που αντιμετωπίζει ο Ερντογάν είναι σκληρότατα. Το ρήγμα με τις ΗΠΑ θα παραμείνει βαθύ, ακόμη κι αν υπάρξει γρήγορη λύση του προβλήματος Μπράνσον. Αλλά και οι γέφυρες με τη Μόσχα παραμένουν ασταθείς. Τις μέρες αυτές ο συριακός στρατός, με την υποστήριξη της Ρωσίας, ετοιμάζεται για επίθεση στο Ιντλίμπ, τον τελευταίο θύλακο αντικαθεστωτικών ανταρτών που υποστηρίζονται από την Τουρκία, ενώ οι Κούρδοι αναζητούν συνδιαλλαγή με τον Άσαντ. Είναι πολύ αμφίβολο αν οι τουρκικές ανησυχίες θα υποχωρήσουν με ένα σημαντικό μερίδιο από τη μεγάλη πίτα για την ανοικοδόμηση της Συρίας (γύρω στα 400 δισ. δολάρια κατά τον ΟΗΕ), κάτι που φαίνεται διατεθειμένη να παραχωρήσει η Ρωσία. Επομένως το άνοιγμα του Ερντογάν προς την Ε.Ε. -μέρος του οποίου ήταν και η απελευθέρωση των δύο Ελλήνων στρατιωτικών- διαγράφεται ως μονόδρομος. Οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους. Η Ε.Ε. αγοράζει το 61% των τουρκικών εξαγωγών αγαθών και το 80% των εξαγωγών υπηρεσιών, καλύπτει το 80% των άμεσων ξένων επενδύσεων και κατέχει το 70% των τουρκικών κρατικών ομολόγων. Ωστόσο, και εδώ ο Ερντογάν θα κληθεί να πληρώσει μέγα τίμημα. Μαζί με την υποστήριξή τους, οι Γερμανοί τόνισαν ότι πρέπει να πάψει να χειραγωγεί την Κεντρική Τράπεζα και να εφαρμόσει σκληρή πολιτική λιτότητας. Πολλοί θεωρούν ότι ο Ερντογάν θα συρθεί τελικά προς αυτή την κατεύθυνση, αν θέλει να αποφύγει μια ταπεινωτική προσφυγή στο ΔΝΤ.

από το «http://www.kathimerini.gr/»