Η ηθική της φιλοξενίας

και η ανάδυση μιας νέας βίας, φεουδαρχικού τύπου

Της Ελένης Προκοπίου*
Η πραγματική, αληθινή, απόλυτη φιλοξενία όπως την αντιλαμβάνεται ο Ζακ Ντεριντά, επιτάσσει την άνευ όρων δεξίωση του άλλου, όποιος κι αν είναι αυτός, δηλαδή την παροχή φιλοξενίας στον ξένο χωρίς προϋποθέσεις και περιορισμούς.
Αυτή η «απροϋπόθετη» φιλοξενία συνιστά μάλιστα το κορυφαίο πολιτικό διακύβευμα για την κοινωνία της παγκοσμιοποίησης και, φυσικά, θεμελιώνεται στον λόγο περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στο πλαίσιο των οποίων συγκροτεί το «δικαίωμα στη φιλοξενία» και το αντίστοιχο «καθήκον στη φιλοξενία».
Η φιλοξενία όμως – γνωστή άλλωστε ήδη από την αρχαία Ελλάδα – δεν σημαίνει άδεια μαζικής εγκατάστασης σε μία ξένη χώρα, ούτε μαζικό εποικισμό μιας χώρας από ξένους λαούς, πράγμα που είχε τονίσει και ο Καντ, κορυφαίος φιλόσοφος
της νεωτερικής εποχής, ο οποίος δεν αποδεχόταν «δικαίωμα του επισκέπτη» που να «τον καθιστά συγκάτοικο», αλλά απλώς «δικαίωμα επίσκεψης», το οποίο έχουν όλοι οι άνθρωποι, σε όλα τα μέρη του κόσμου.
Δεν νοείται λοιπόν «δικαίωμα στη φιλοξενία», διότι κατ’ αρχήν έρχεται σε σύγκρουση με άλλα δικαιώματα που προηγούνται, όπως το «δικαίωμα στη ζωή» των κατοίκων της χώρας, το «δικαίωμα στην ασφάλεια», το «δικαίωμα στην ευημερία» και, σε τελική ανάλυση, έρχεται σε σύγκρουση με την αρχή της εθνικής κυριαρχίας, που είναι το θεμέλιο του σύγχρονου δημοκρατικού συνταγματικού κράτους.
Συνεπώς, η φιλοξενία ως κεντρικό αίτημα της πολιτικής δράσης υπό το πρίσμα των παγκόσμιων ανθρωπιστικών ιδεών όχι μόνο δεν συνάδει με την πολιτική οπτική ως πολιτική οργάνωση ενός λαού, αλλά αντίθετα συνιστά την απόλυτη άρνησή της, όταν μάλιστα η μαζική έλευση ξένων πληθυσμών αφορά μετανάστες που αποδεδειγμένα δεν αποδέχονται τις δικές μας ηθικές και πολιτικές αξίες και ως εκ τούτου δεν τεκμαίρεται με κανένα τρόπο η προσχώρησή τους σ’ αυτές ούτε στο μέλλον (φαινόμενο που ήδη παρατηρούμε στη Γαλλία και στην Αγγλία με το πρόβλημα της ενσωμάτωσης).
Η συνάρτηση μάλιστα της «απροϋπόθετης» φιλοξενίας με μία επίσης «απροϋπόθετη, άπειρη ευθύνη» όλων για όλους, δηλαδή με τη θέση ότι είμαστε όλοι υπεύθυνοι για όλους και κάθε ένας από μας, όπως ευθύνεται για τους συγγενείς του, ευθύνεται και για όλη την ανθρωπότητα, επαναφέρει την αρχή της «συλλογικής ευθύνης» των μεσαιωνικών χρόνων, όταν η ατομική ύπαρξη καθοριζόταν σε όλα τα πεδία από τις σχέσεις συγγένειας, όταν άτομο και ομάδα ήταν αξεχώριστα και το άτομο δεν υπήρχε παρά μόνο ως μέλος της ομάδας η οποία καταργούσε την προσωπική ευθύνη για τις πράξεις του ατόμου.
Το δόγμα της «απροϋπόθετης» φιλοξενίας, κατά συνέπεια, υπονομεύει και την έννοια της ατομικότητας και την αρχή της προσωπικής ευθύνης, που συνιστά το κορυφαίο κοινωνικό επίτευγμα της ιστορίας των νέων χρόνων για το οποίο χρειάστηκαν αγώνες πολλών αιώνων, η παραδοχή δηλαδή ότι «οι πράξεις είναι των ατόμων» και «άνθρωπος αρχή των πράξεων», ο συγκεκριμένος άνθρωπος ευθύνεται για τις συγκεκριμένες δικές του πράξεις.
Αυτή η στρατευμένη «ξενοφιλία», με τη λατρεία του Άλλου ως ξένου, έρχεται μάλιστα σε ένα εφιαλτικό κοινωνικό τοπίο όπως μαζική ανεργία, απουσία κατώτατου μισθού, άνοιγμα συνόρων, πλήρης αποβιομηχάνιση, καταστροφή της γεωργίας, προλεταριοποίηση της μεσαίας τάξης και άλλα.
Η ηθική της φιλοξενίας ως καθήκον για παροχή άδειας εγκατάστασης σημαίνει λοιπόν το τέλος της εθνικής κυριαρχίας, την καταστροφή των κοινωνικών θεσμών, την αποδυνάμωση του κράτους, κατ’ εξοχήν μάλιστα στο ζήτημα της ασφάλειας και προστασίας του λαού.
Σημαίνει όμως επίσης και τη συρρίκνωση της ατομικότητας μέσω της καταστροφής της ηθικής τάξης ως ηθικής δύναμης του χαρακτήρα κάθε ατόμου μέσω της οποίας εκφυλίζονται λαοί και έθνη.
Ο κόσμος στην εποχή της ηθικής της φιλοξενίας θα μοιάζει με μία ζούγκλα όπου θα βασιλεύει ο νόμος του ισχυρότερου, ο κόσμος του πολέμου όλων εναντίον όλων.
Μία νέα βία φεουδαρχικού τύπου γεννιέται.

* Η Ελένη Προκοπίου είναι διδάκτωρ της Φιλοσοφίας του Δικαίου και συγγραφέας