Μέχρι
πρόσφατα στους κόλπους των μελετητών της Ιστορίας της Ιατρικής
επικρατούσε ευρύτατα η άποψη ότι η βυζαντινή ιατρική χαρακτηριζόταν από
στασιμότητα, εμμονή στην παράδοση και προσκόλληση στο χριστιανικό
δόγμα. Δε διέκριναν σ’ αυτή κανένα στοιχείο πρωτοτυπίας που να
δικαιολογούσε την επιστημονικότητα της βυζαντινής ιατρικής. Αναγνώριζαν
σ’ αυτή μόνο στείρα απομίμηση και ερανισματική συγκέντρωση των
συγγραμμάτων των μεγάλων ιατρών της κλασσικής αρχαιότητας. Κατά τον 4ο
αι. ύπατος των ιατρών του καιρού του είναι ο Ορειβάσιος Περγαμηνός.
Αποτελεί τον πρώτο σημαντικό ιατρό του Βυζαντίου ο οποίος δεν
ξεπεράστηκε από κανέναν διάδοχό του.
Κατά τη διάρκεια των Βυζαντινών χρόνων (330-1453 μ.Χ.) παρατηρήθηκε
συνεχής χρήση της κληρονομιάς που άφησαν πίσω τους κορυφαίοι ιατροί της
αρχαιότητας, όπως ο Ιπποκράτης, ο Γαληνός, ο Διοσκορίδης κα. τα
κείμενα των οποίων χρησιμοποιήθηκαν ως οδηγοί για τους
Βυζαντινούς Ιατρούς,
|
|
| Οι εκπρόσωποι της Αρχαίας Ελληνικής Ιατρικής σε ψηφιδωτό διάκοσμο |
κυρίως της πρωτοβυζαντινής περιόδου, πριν δηλαδή ξεκινήσει η μαζική
και συστηματική παραγωγή πρωτότυπης ιατρικής γνώσης στον τομέα της
χειρουργικής. Οι ιατροί της βυζαντινής περιόδου αξιοποίησαν τα έργα των
προγενεστέρων ιατροφιλοσόφων της κλασσικής και ελληνορωμαϊκής
αρχαιότητος με αποτέλεσμα να επισυμβεί ομαλή μετάβαση από την αρχαία
ιατρική στην ιατρική–θεραπευτική της βυζαντινής περιόδου, η οποία
απέκτησε αμιγώς επιστημονικό χαρακτήρα εμφανίζοντας παράλληλα και
πρωτότυπα χαρακτηριστικά. Κατ' αυτόν τον τρόπο η αρχαία ελληνική ιατρική
παράδοση διεσώθη από την αφάνεια και τη λήθη του χρόνου.
Μετά την ίδρυση της Βασιλεύουσας από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο το 330
μ.Χ. οι γνώσεις της ελληνικής ιατρικής και χειρουργικής μεταφέρθηκαν από
τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη, την Κωνσταντινούπολη (Constantinople), όπου και
αναπτύχθηκε νέα ιατρική επιστημονική γνώση υπό την ευεργετική επίδραση
του ελληνικού πνεύματος. Η μετατόπιση της πρωτεύουσας της ρωμαϊκής
αυτοκρατορίας από το δυτικό στο ανατολικό της τμήμα, συνέδεσε τον
καταρρέοντα ρωμαϊκό πολιτισμό με τις αστείρευτες πηγές του ζώντος
Ελληνισμού, είχε δε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία του βυζαντινού
πολιτισμού και την κυριαρχία του ελληνοχριστιανικού πνεύματος στην
πολιτιστική ζωή και παράδοση της αυτοκρατορίας. Η βυζαντινή ιατρική
υπέστη μεν επιδράσεις από την αρχαία αατρική, ενέχει όμως και
πρωτοτυπία, ενώ σύγχρονες ιατρικές αντιλήψεις και ειδικότητες ( πχ.
Οι εργαστηριακές ειδικότητες της ιατρικής,
|
|
| Ο Ιπποκράτης ο Κώος με
ένδυμα Βυζαντινού Ιατρού και δίπλα ο Ιωάννης Αργυρόπουλος διδάσκαλος
της Ιατρικής και της Φιλοσοφίας στον περίφημο ξενώνα του Κράλη. Οι
παραπάνω εικόνες μας παρουσιάζουν με τον καλύτερο τρόπο τα ενδύματα αλλά
και τη γενικότερη εικόνα που είχαν οι Βυζαντινοί Ιατροί. |
«τεχνίτης ιατρός», γενικός ιατρός, οδοντίατρος, γερόντων ιατρός)
αποτελούν καινοτομίες της. Θεμελιώθηκαν επίσης και οι ακόλουθοι νέοι
τομείς ιατρικής επιστημονικής έρευνας: η πειραματική φαρμακολογία, η
ιατρική χημεία και οι άλλες εργαστηριακές ειδικότητες της ιατρικής καθώς
και η προληπτική ιατρική κατά το Ιπποκρατικό πρότυπο του «προλέγειν και
προφητίζειν». Ήδη από τον 4ο αι. μΧ. έχουμε διευκόλυνση και περαιτέρω
ανάπτυξη της ιατρικής έρευνας και επιστημονικής γνώσης με τις ελεύθερες
νεκροτομές σε ανθρώπινα πτώματα που διενεργούνταν ανεμπόδιστα, όπως
αναφέρει χαρακτηριστικά στο έργο του «Υπόμνημα εις την Εξαήμερον» (PG
18,788) ο Ευστάθιος Αντιοχείας. Τις ελεύθερες όμως ανατομές σε ανθρώπινα
πτώματα (καταδίκων συνήθως) προς όφελος της ιατρικής έρευνας,
συνιστούσαν και άλλοι πατέρες της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, όπως
οι Μ. Βασίλειος και Γρηγόριος ο Νύσσης οι οποίοι και συνέγραψαν
περίφημες πραγματείες για την ανατομική κατασκευή και τη φυσιολογία του
ανθρώπινου σώματος.
|
|
| Οι Άγιοι Γρηγόριος
Νύσσης και Βασίλειος Επίσκοπος Καισαρείας. Οι Πατέρες αυτοί της
Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας είχαν Ιατρικές γνώσεις και συνέγραψαν
εγχειρίδια Ιατρικής Φυσιολογίας και Ανατομικής κατασκευής του
ανθρωπίνου σώματος. |
Σήμερα πλέον είναι από όλους αποδεκτή η συμβολή της βυζαντινής
σκέψης στην εξέλιξη της εν γένει ιατρικής. Η βυζαντινή ιατρική σκέψη,
όπως διαμορφώθηκε από τη γόνιμη διασταύρωση του αρχαίου Ελληνικού
πνεύματος με τον Χριστιανισμό, συνέβαλλε στην εξέλιξη της ιατρικής
επιστήμης αλλά παράλληλα άνοιξε και νέες οδούς για τη θεραπευτική
αντιμετώπιση πολλών νοσολογικών οντοτήτων καθώς και στην θεώρηση του
αρρώστου ως ενιαίου ψυχοσωματικού συνόλου (αρχή της ολιστικής ιατρικής).
|
|
|
| Εικόνες τυπικής
διδασκαλίας σε Μεσαιωνικά Πανεπιστήμια της Δύσης. Ο πεφωτισμένος
δάσκαλος παραδίδει τα μαθήματα του από καθέδρας (ex cathedra) και οι
σπουδαστές περιορίζονται στο να τον ακούν προσεκτικά χωρίς να
συνδιαλέγονται μαζί του. |
Συνέδεσε την αρχαία ελληνική ιατρική με τη μεταβυζαντινή αλλά και
την ιατρική των νεώτερων χρόνων και συνέβαλε τα μέγιστα και στην πρόοδο
της ιατρικής άλλων λαών και πολιτισμών: επηρέασε την αραβική ιατρική
(Arabic or Islamic medicine) και μέσω αυτής διέδωσε τα φώτα της στην
δυτικοευρωπαϊκή ιατρική. Μεταφέρθηκε στη Σχολή του Μονπελιέ και του
Σαλέρνο (κορυφαία Πανεπιστήμια της Δύσεως) καθώς και στις σλαβικές χώρες
του Βορρά (σημ. την ελληνική βάση του σλαβικού πολιτισμού). Αραβικές
ουσίες εισήχθησαν στη βυζαντινή ιατρική ενώ παράλληλα το σύνολο σχεδόν
της βυζαντινής ιατρικής πραγματείας προσελήφθη από τους Άραβες μέσω
συριακών και περσικών μεταφράσεων. Στη σλαβική ιατρική οι μεταφράσεις
των βυζαντινών έργων αποτέλεσαν τη βάση για την ανάπτυξη της, ενώ
χειρόγραφα που περιείχαν ιατρικές πραγματείες διεδόθησαν προς όλες τις
Βόρειες χώρες (Πολωνία, Ρωσία κ.α). Κατά τη βυζαντινή περίοδο διέπρεψαν
ιατροί, στα κείμενα των οποίων αποτυπώνεται το υψηλό επίπεδο της
ιατρικής αυτής της περιόδου. Στη μακραίωνη ιστορία της βυζαντινής
αυτοκρατορίας πολλές και μεγάλες ιατρικές προσωπικότητες δεσπόζουν ανά
περίοδο, επηρεάζοντας σύγχρονούς τους αλλά και μεταγενεστέρους
επιστήμονες.
Θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι οι περίοδοι
πολιτιστικής ακμής της αυτοκρατορίας συνοδεύονται από άνθιση των
γραμμάτων, των τεχνών αλλά και των επιστημών ενώ δίπλα σε κάθε
αυτοκράτορα μαικήνα (προστάτη) συγγραφέων και καλλιτεχνών εμφανίζεται
ένας κύκλος επιστημόνων. Είναι ιατροί, λόγιοι και ευρυμαθείς με ποικίλα
ενδιαφέροντα, κοινωνική δράση αλλά και δημόσια αξιώματα.
Κατά τον
4ο αι. ύπατος των ιατρών του καιρού του είναι ο Ορειβάσιος Περγαμηνός.
Αποτελεί τον πρώτο σημαντικό ιατρό του Βυζαντίου ο οποίος δεν
ξεπεράστηκε από κανέναν διάδοχό του. Ήταν ευγενικής καταγωγής καθώς
προερχόταν από οικογένεια πατρικίων, γεννήθηκε το 325 μΧ. στην Πέργαμο
της Μικράς Ασίας και σπούδασε την ιατρική στην Αλεξάνδρεια υπό την
καθοδήγηση του Ζήνωνα του Κυπρίου. Συνέχισε τις σπουδές του στην Αθήνα,
όπου και γνώρισε το έτος 355 μΧ. τον νεαρό τότε σπουδαστή της Φιλοσοφίας
Φλάβιο Κλαύδιο Ιουλιανό (332-363 μ.Χ) ανιψιό του Μ. Κωνσταντίνου. Τους
δύο νεαρούς άνδρες τους συνέδεσε το έντονο ενδιαφέρον τους για τον
αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και την επιστήμη που αυτός είχε αναπτύξει.
Ήταν
και οι δύο ένθερμοι υποστηρικτές και οπαδοί της Εθνικής θρησκείας.
Γνώριζαν διεξοδικά την ελληνική φιλοσοφία ενώ αποδοκίμαζαν έντονα την
χριστιανική θρησκεία η οποία από το 313 μΧ. είχε εξισωθεί με τις
υπόλοιπες θρησκείες της αυτοκρατορίας προσελκύοντας πλήθος οπαδών. Το
355 μΧ. ο Ιουλιανός ορίστηκε διάδοχος του θρόνου (caesar) από τον
αυτοκράτορα Κωνστάντιο Β΄ (337-361) και ένα έτος αργότερα το 356 μ.Χ
ανέλαβε την αρχηγία των στρατευμάτων στο μέτωπο του ποταμού Ρήνου. Ο
νεαρός ιατρός ακολούθησε τον Ιουλιανό στην Γαλατία ως προσωπικός του
ιατρός και βιβλιοθηκάριος, ενώ κατά την κοινή τους παραμονή κατά πέντε
έτη στη Γαλατία από το 356-361 μΧ. η σχέση τους έγινε ειλικρινέστερη,
τους συνέδεσε άρρηκτη φιλία και έκτοτε δεν χώρισαν ποτέ. Ο Ορειβάσιος
συμβούλευε τον φιλοσοφούντα στρατηγό και επί πολιτικών και άλλων θεμάτων
πέραν των ιατρικών υπηρεσιών που του προσέφερε στα πεδία των μαχών. Ο
Ιουλιανός ενδιαφερόταν προσωπικά για τα γραφόμενα και τις επιστημονικές
μελέτες του προσωπικού του ιατρού, ενώ αρκετές φορές τον προέτρεπε για
τη συγγραφή εργασιών.
Στη Γαλατία με εντολή του καίσαρα Ιουλιανού συνέγραψε μια επιτομή
των έργων του Γαληνού, η οποία δυστυχώς δεν έφθασε σ’ εμάς σήμερα. Με
προτροπή επίσης του Ιουλιανού, εκεί στα πεδία των μαχών στην Γαλατία ο
Ορειβάσιος ξεκίνησε την προετοιμασία της συγγραφής της κύριας εργασίας
του των «Ιατρικών Συναγωγών» που η έκταση του είναι 70 βιβλία, από τα
οποία σώζεται το 1/3. Στην αρχή του Α΄ Βιβλίου, του ανωτέρω έργου του, ο
Ορειβάσιος απευθυνόμενος προς τον αυτοκράτορα Ιουλιανό γράφει μεταξύ
άλλων ότι συγκέντρωσε από τους επιφανείς ιατρούς τα σημαντικότερα:
«Πάντων των αρίστων ιατρών αναζητήσαντα και τα καιριώτατα συναγαγείν
και πάντα όσα χρησιμεύει προς αυτό το τέλος της ιατρικής». Μετά το
θάνατο του Κωνσταντίου του Β΄ ο Ιουλιανός ανέλαβε την αυτοκρατορική
πορφύρα και το θρόνο στις 3 Νοεμβρίου 361 μΧ, ενώ ο Ορειβάσιος
αναγορεύθηκε σε κοιαίστορα (Quaestor) της Κωνσταντινουπόλεως. Με την
άνοδο όμως του Ιουλιανού στο θρόνο (361-363) ήλθε στο προσκήνιο το
πρόβλημα της συμβίωσης του αρχαίου πολιτισμού και της αρχαίας θρησκείας
με τη νέα θρησκεία και τα δόγματα της. Η γοητεία του ειδωλολατρικού
κόσμου, που και στην παρακμή του ακόμη αντιφέγγιζε την τέχνη, την
παιδεία και την σοφία της αρχαιότητας, ώθησε τον φιλόσοφο αυτοκράτορα σε
μιαν ατέρμονα προσπάθεια για την επαναφορά των ειδώλων ως επίσημη
θρησκεία της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Την ενέργεια του αυτή στήριζε
ενθέρμως και ο Ορειβάσιος, ο οποίος ταξίδεψε και ως τους Δελφούς
προκειμένου να αναδιοργανώσει το ξακουστό Μαντείο που υπήρχε εκεί, το
οποίο είχε εκπέσει λόγω του αυξανόμενου ρεύματος του Χριστιανισμού. Εκεί
έλαβε την γνωστή σε όλους απογοητευτική απάντηση: «Χαμαί πέσε Δαίδαλος
αυλά» που σηματοδοτεί και το τέλος της εθνικής θρησκείας.
|
|
| Η Πυθία ενώ δίδει
χρησμούς στο περίφημο Μαντείο των Δελφών. Απ’ αυτήν άκουσε και ο
Ορειβάσιος τον περίφημο χρησμό που σηματοδοτεί το οριστικό τέλος της
ειδωλολατρίας και την επικράτηση του Χριστιανισμού έναντι του αρχαίου
κόσμου. |
Για τη θρησκευτική πολιτική που ακολούθησε ως αυτοκράτορας των
Ρωμαίων και τις διώξεις έναντι των χριστιανών αποκαλείται Παραβάτης ή
Αποστάτης. Η λήξη της βασιλείας του Ιουλιανού του Παραβάτη επήλθε
μοιραία στις 26 Ιουνίου 363 μΧ. με το θανάσιμο τραυματισμό του
αυτοκράτορα-στρατηγού στο πεδίο της μάχης εναντίον των Περσών. Τότε ο
Ορειβάσιος περιποιήθηκε το τραύμα του αυτοκράτορα με βάση τις ιατρικές
αντιλήψεις της εποχής του. Μετά το θάνατο του Ιουλιανού ο Ορειβάσιος
καταδικάστηκε σε εξορία λόγω των αντιχριστιανικών του αισθημάτων στη
μακρινή χώρα των Γότθων και του αφαιρέθηκε το αξίωμα του αρχιάτρου του
αυτοκράτορα. Παράλληλα οι χριστιανοί συναυτοκράτορες Βαλεντινιανός Α΄
(364-375 μΧ.) και ο αδελφός του Βάλης (364-378 μΧ.) προχώρησαν στη
δήμευση όλων των περιουσιακών στοιχείων του Ορειβασίου. Γρήγορα όμως
αμνηστεύθηκε λόγω της σπουδαίας ιατρικής του πείρας και επέστρεψε μετά
τιμών στην Κωνσταντινούπολη, όπου και ενυμφεύθη. Ο διάσημος ιατρός
αποκαταστάθηκε οικονομικά, παντρεύτηκε μια πλούσια σύζυγο αριστοκρατικής
καταγωγής και μέχρι τον θάνατο του, το 403 μΧ., αφοσιώθηκε στην άσκηση
της ιατρικής και τη συγγραφή. Από το γάμο του αυτόν απέκτησε τέσσερα (4)
τέκνα, ένα δε εξ’ αυτών, ο Ευστάθιος, έγινε ιατρός.
|
|
| Στις παραπάνω δύο
εικόνες αναπαριστάται ο Άγιος Μερκούριος. Σύμφωνα με την Ορθόδοξη
Παράδοση ο Άγιος Μερκούριος συνετέλεσε με θαυματουργικό τρόπο στη
δολοφονία του «ασεβέστατου» Βασιλέα (Βίος Αγίου Μερκουρίου). |
Στην εκστρατεία της Γαλατίας ο Ορειβάσιος συνέγραψε το σπουδαιότερο
έργο του, μια αναλυτική και ογκωδέστατη ιατρική εγκυκλοπαιδεία με τίτλο
«Ιατρικές Συναγωγές». Το έργο αυτό του Ορειβασίου αποτελείται από 70
βιβλία εκ των οποίων μόνο το 1/3 μας έχει διασωθεί. Συγκεκριμένα
σώζονται τα βιβλία 1-10, 14-16 (το βιβλίο 16 μόνο αποσπασματικά), 21-22,
24-25, 44-51. Ο ίδιος ο συγγραφέας στο προοίμιο του πρώτου βιβλίου μας
πληροφορεί για τη δομή και τη μέθοδο που ακολουθεί στο μεγάλο αυτό
ερανιστικό του έργο. Αναφέρει ότι προσπάθησε να επιλέξει το καλύτερο από
πρακτική και υφολογική άποψη, να αποφύγει τις επαναλήψεις και να
προσφέρει για κάθε ασθένεια τη σωστή θεραπευτική οδηγία. Βασισμένο στις
Ιπποκρατικές και Γαληνικές αρχές, το έργο του περιέχει θέματα ανατομίας
και φυσιολογίας, γενικής διαιτητικής, ύλης ιατρικής ή αλλιώς
φαρμακολογίας (materia medica), διαγνωστικής, ειδικής παθολογίας,
θεραπευτικής και χειρουργικής.
Πηγές του υπήρξαν οι Γαληνός, Διοσκορίδης, Άντυλος, Αρχιγένης,
Ρούφος, Ασκληπιάδης, Σωρανός και άλλοι εκπρόσωποι της αρχαίας ελληνικής
ιατρικής. Στις Ιατρικές Συναγωγές του Ορειβασίου περιλαμβάνονται
αποσπάσματα των έργων του Φιλαγρίου (4ος αι. μΧ.) και του Ποσειδωνίου
(3ος αι. μΧ). Ο Φιλάγριος ασχολήθηκε με τις παθήσεις της σπλήνας και
κυρίως με τη νεφρολιθίαση. Περιέγραψε τα διάφορα είδη των νεφρικών λίθων
καθώς και την συμπτωματολογία των κολικών ενώ σε περίπτωση ενσφηνώσεως
του λίθου στην ουρήθρα συνιστούσε ουρηθροτομή επί της βαλάνου. Ο
Ποσειδώνιος ήταν ιατρός του 3ου μΧ. αι. και ασχολήθηκε ιδιαιτέρως με τη
φύση και την αντιμετώπιση των ψυχικών νόσων. Καταπολέμησε σφοδρότατα τη
δαιμονιακή προέλευση των ψυχικών παθήσεων υποστηρίζοντας ότι αυτές
οφείλονται σε διαταραχή των λειτουργιών του εγκεφάλου, κάνοντας μάλιστα
και τοπογραφική αντιστοιχία τους στον εγκέφαλο. Εκτός από τις Ιατρικές
Συναγωγές, ο Ορειβάσιος έγραψε σε μεγάλη ηλικία (γύρω στο 390 μΧ.) και
μια επιτομή (εννεάβιβλη σύνοψη) του μεγάλου ερανιστικού του έργου,
ανταποκρινόμενος σε επιθυμία του υιού του Ευσταθίου που και αυτός
σπούδαζε την ιατρική.
Το έργο του αυτό με τίτλο «Σύνοψις προς
Ευστάθιον» αποτελούσε εγχειρίδιο διδασκαλίας για την εκπαίδευση νέων
ιατρών με έμφαση κυρίως στη φαρμακευτική και τη διαιτητική θεραπευτική.
Το βιβλίο αυτό δεν περιελάμβανε στοιχεία χειρουργικής. Τα εννέα βιβλία
άρχιζαν με την υγιεινή και ιδιαίτερα τη γυμναστική, συνέχιζαν με
Materia medica, στοιχεία διαιτητικής, αναφορά στον θεσμό της τροφού και
στα κριτήρια επιλογής τίτθης, διδασκαλία περί κρίσεων και περί πυρετών,
τραυματολογία, ουροσκοπία, περιγραφή και αντιμετώπιση διαφόρων παθήσεων
όπως πχ. δερματικές παθήσεις, παθήσεις των νεύρων, των μαλλιών, των
οφθαλμών, του στομάχου, εντερικές παθήσεις, παθήσεις των νεφρών, της
κύστεως και γενικότερα του ουροποιητικού και κατέληγαν με αναφορές στη
γυναικολογία και σε μια συχνή πάθηση στο Βυζάντιο, την ποδάγρα
(podagra).
Διαφορετικό χαρακτήρα έχει το τελευταίο από τα
σωζόμενα έργα του Ορειβασίου, τα «Ευπόριστα» σε τέσσερις τόμους.
Πρόκειται για επιτομή της Σύνοψης, γράφτηκε στην δεκαετία του 390 μΧ.,
και αφιερώθηκε από τον Ορειβάσιο στον σοφιστή και ρήτορα Ευνάπιο.
Πρόκειται για εγχειρίδιο πρακτικής ιατρικής που απευθυνόταν σε μη
ειδικούς και μπορούσε να φανεί χρήσιμο σε περιστατικά όπου υπήρχε
έλλειψη ιατρών πχ. κατά τη διάρκεια ταξιδιών ή στην ύπαιθρο. Σ’ αυτό το
εγχειρίδιο πρακτικής ιατρικής που απευθυνόταν σε απλούς ανθρώπους, μη
ειδικούς και άσχετους με την επιστημονική ιατρική, γινόταν σαφής
διαχωρισμός από τον τσαρλατανισμό και την αγυρτεία που ανθούσε εκείνη
την εποχή. Στον Ορειβάσιο άλλωστε πρέπει να του αναγνωριστεί ότι δεν
περιέπεσε στον μυστικισμό της εποχής του που εξυπηρετούσε την ανάπτυξη
του κομπογιαννιτισμού στην ιατρική. Προειδοποίησε εμφαντικά τους
συγχρόνους του για την αγυρτεία καθώς και για τα εξαιρετικά διαδεδομένα
μαγικά θεραπευτικά μέσα. Ορίζει ως Ευπόριστα τα μέσα-υλικά που μπορούσαν
να βρεθούν εύκολα και να χρησιμοποιηθούν με επιτυχία ακόμη και από μη
ειδικούς σε περιπτώσεις ελαφρών ασθενειών ή ατυχημάτων. Το έργο
περιλαμβάνει διαιτητική και στοιχεία υγιεινής (Βιβλίο 1), περιγραφή των
ιδιοτήτων και των θεραπευτικών ενεργειών διαφόρων φαρμάκων άσχετα με την
έδρα του νοσήματος (Βιβλίο 2), περιγραφή των φαρμάκων για κάθε ασθένεια
(Βιβλίο 3), αναφορά στην ανατομική κατασκευή και τη φυσιολογία του
ανθρώπινου σώματος, στοιχεία παθολογικής φυσιολογίας αλλά και
θεραπευτικής (Βιβλίο 4).
Τα έργα του Ορειβασίου και ιδιαίτερα η
«Σύνοψις» και τα «Ευπόριστα» διαδόθηκαν από πολύ νωρίς στην Δύση. Ήδη
μεταξύ του 6ου και του 8ου αιώνα εμφανίστηκαν λατινικές μεταφράσεις της
Συνόψεως και των Ευπορίστων, οι οποίες έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα σε
πέντε χειρόγραφα Την ίδια εποχή άρχισε και η μακρά περίοδος της
αντιγραφής των κλασσικών ιατρικών συγγραμμάτων και αυτό διότι πλέον η
γραμματειακή δράση ευνοείται από το γεγονός ότι στα τέλη του 4ου αιώνα
οι δύσχρηστοι κλασικοί κύλινδροι των βιβλίων αντικαταστάθηκαν από τους
περγαμηνούς κώδικες τους οποίους μπορούσε κανείς να ξεφυλλίζει άνετα.
Οι λατινικές μεταφράσεις των έργων του Ορειβασίου αναδεικνύουν περίτρανα
την αξία των έργων του Ορειβασίου και κυρίως την σημαντική επίδραση που
άσκησε αυτός (και μέσω του μεγάλου αυτού βυζαντινού ερανιστή) οι
αρχαίοι Έλληνες ιατροί στην δυτική ιατρική των μέσων χρόνων. Σήμερα από
όλους του αναγνωρίζεται η υπηρεσία ότι μετέδωσε στους γιατρούς του
Μεσαίωνα την ιατρική του Γαληνού και των άλλων αρχαίων συγγραφέων.
Ο
Ορειβάσιος υπήρξε ταλαντούχος χειρουργός όπως μαρτυρούν οι πρωτοπόρες
χειρουργικές επεμβάσεις που εφάρμοσε για την αντιμετώπιση κρίσιμων
χειρουργικών καταστάσεων. Επιτέλεσε επεμβάσεις για την αντιμετώπιση των
αρτηριακών ανευρυσμάτων, των φλεβίτιδων, της γάγγραινας, του υποσπαδία
με πλαστική χειρουργική, του αποστήματος του ήπατος προτείνοντας επίσης
και θεραπευτικές αγωγές για την επιληψία, τη νεφρίτιδα, τους
ιλίγγους και την αιμόπτυση. Στο έργο του μεταφέρει και
βελτιώνει
τις απόψεις του Αντύλλου για την χειρουργική επέμβαση των ανευρυσμάτων
των αγγείων, για την διόρθωση της υδροκεφαλίας και την αποκατάσταση των
ελλειμμάτων του προσώπου (πχ. πλαστική ρινός, ώτων, οφρύων κλπ.).
Παραθέτει επίσης τις τεχνικές του Ηλιοδώρου για τους κιρσούς των φλεβών
και τα στενώματα της ουρήθρας καθώς και του Φιλαγρίου για τη λιθίαση και
τις άλλες νόσους του ουροποιητικού.
|
|
|
| Οι διάσημοι Χειρουργοί της αρχαιότητας Ρούφος και Φιλάγριος, από τους οποίους δανείζεται πολλά στοιχεία ο Ορειβάσιος. |
Είναι ο πρώτος που χρησιμοποίησε μόνιμο καθετήρα σε περίπτωση
επίσχεσης ούρων του ασθενούς. Χειρούργησε επίσης περιπτώσεις φίμωσης,
παραφίμωσης, τους ραγάδες της πόσθης και προχώρησε στην αφαίρεση
ογκιδίων της βαλάνου και της πόσθης, πιθανόν κονδυλώματα ή ακροχόρδονες.
Περιέγραψε επίσης πρώτος τα τριχοειδή αγγεία και την λειτουργία τους
καθώς και την κυκλοφορία του αίματος (γενική και πνευμονική). Επιτέλεσε
ανατομικές, ιστολογικές και φυσιολογικές έρευνες του καρδιαγγειακού
συστήματος, των νεφρών και των πνευμόνων. Έκανε ακόμη αναφορά και στην
ύπαρξη αυτόνομου νευροφυτικού συστήματος ενώ δική του κατασκευή αποτελεί
και το «γλωσσόκομον», ένα μηχανικό όργανο στήριξης του σκέλους επί
συντριπτικού κατάγματος του μηρού. Αναφέρθηκε επίσης στη λοιμώδη νόσο
της ευλογιάς, καθόρισε ειδική διατροφή των παίδων προτείνοντας παράλληλα
και δίαιτα της γεροντικής ηλικίας. Διαπίστωσε σκοπιμότητα στη
φυσιολογία του ανθρωπίνου σώματος, όπως για παράδειγμα στην αντίστροφη
κατασκευή των χιτώνων της πνευμονικής αρτηρίας καθώς και των πνευμονικών
φλεβών, τονίζοντας ιδιαίτερα την ύπαρξη μεγάλης προσαρμοστικής και
ρυθμιστικής άμυνας της ανθρώπινης φύσεως. Τέλος αναφέρουμε ότι εφήρμοσε
πρώτος και προ του Παρέ, τοπική αναισθησία και αντισηψία επί
χειρουργικών επεμβάσεων, προχώρησε σε απολίνωση των αγγείων και έκανε
επάλειψη των τραυμάτων με αλοιφές. Το έργο του επηρέασε μεταγενέστερους
ιατρούς, όπως τον Αέτιο Αμιδηνό, τον Παύλο Αιγινήτη, τον Νικόλαο Μυρεψό
κ.ά.
Ο Ορειβάσιος υπήρξε πολυγραφότατος και στο έργο του είναι
συγκεντρωμένη όλη η ιατρική γνώση της εποχής του. Συνέλεξε τις
αντιλήψεις των προγενεστέρων ιατρών παραθέτοντας παράλληλα και τις δικές
του πρωτότυπες απόψεις και θεραπευτικές αγωγές. Είναι εσφαλμένη η άποψη
ότι το έργο του Ορειβασίου αποτελεί δουλική ανθολόγηση και απομίμηση
των έργων των επιφανέστερων αρχαίων ιατρών, καθώς οι λεπτομερείς
περιγραφές χειρουργικών τεχνικών αποδεικνύουν ότι ο ίδιος είχε εκτελέσει
ριψοκίνδυνες και πρωτοποριακές χειρουργικές επεμβάσεις. Επομένως θα
ήταν δίκαιο να αναθεωρηθεί σήμερα η άποψη ότι ο Ορειβάσιος ήταν απλά
ένας ερανιστής και αντιγραφέας.
Το σωζόμενο έργο του έχει εκδοθεί
από τους Bussemaker και Daremberg στο Παρίσι (1851 – 1876) σε τέσσερις
τόμους. Προϋπήρξε η έκδοση στην Φλωρεντία στα 1754 του Antonii Cocchii.
Νεώτερη είναι η έκδοση του H. Raeder (1926-1931) σε τέσσερις τόμους των
έργων του Ορειβασίου από τους οποίους οι τρεις πρώτοι είναι αφιερωμένοι
στο κείμενο και ο ένας σε πίνακες. Η έκδοση αυτή του Raeder
περιλαμβάνεται στην σειρά Corpus Medicorum Graecorum (B.G. Teubner).
Τέλος η πραγματεία του Ορειβασίου «Προς Ευστάθιον» περιέχεται και στη
Μυριόβιβλο του Πατριάρχου Φωτίου.
|
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου