ΑΒΒΑΣ ΚΑΣΣΙΑΝΟΣ· Στήν χώρα τῆς Παλαιστίνης, κοντά στήν κωμόπολη
Θεκουέ, πού ἔχει τήν τιμή νά εἶναι ἡ γενέτειρα τοῦ Προφήτη ᾿Αμώς,
ἁπλώνεται μιά τεράστια ἔρημος. ᾿Από τή μιά πλευρά μέχρι τήν ᾿Αραβία
ὑπάρχουν ἀχανεῖς ἄγονες ἐκτάσεις, κι ἀπό τήν ἄλλη ἡ ἔρημος ἐκτείνεται
μέχρι τήν Νεκρή Θάλασσα, ὅπου χύνονται τά νερά τοῦ ᾿Ιορδάνη, στήν ὁποία
βυθίστηκαν οἱ στάχτες ἀπό τήν πόλη τῶν Σοδόμων. ᾿Από πολύ παλιά ζοῦσαν
ἐκεῖ ἅγιοι μοναχοί, ἀφιερωμένοι ὁλοκληρωτικά στόν Θεό. Κάποτε ὅμως,
ἐντελῶς ἀπροσδόκητα, μιά συμμορία νομάδων ληστῶν.. Σαρακηνῶν τούς ἐπετέθη
καί τούς κατέσφαξε.
Δημιουργήθηκε τότε μιά διαμάχη ἀνάμεσα στίς ἀρχές καί σέ ὅλο τόν πληθυσμό τῆς περιοχῆς τοῦ ᾿Αραβικοῦ λαοῦ, γιά τό ποιός θά ἔπαιρνε τά σώματα τῶν μοναχῶν πού σφαγιάσθηκαν καί θά τά τοποθετοῦσε μαζί μέ τά λείψανα τῶν Μαρτύρων. ῏Ηταν μάλιστα τόσο μεγάλη ἡ εὐλάβεια ὅλων πρός τούς κεκοιμημένους πατέρες, ὥστε τά ἀντιμαχόμενα πλήθη πού συγκεντρώθηκαν ἀπό τίς δύο διαφορετικές πόλεις ἦρθαν σέ βίαιη συμπλοκή μεταξύ τους, μέχρι τοῦ σημείου νά πάρουν τά ὅπλα, προκειμένου νά ἀποκτήσουν τόν ἱερό θησαυρό. Μέσα στό θρησκευτικό ζῆλο τους, κάθε μιά ἀπό τίς δύο πλευρές, ἤθελε νά ἔχει τά περισσότερα δικαιώματα πάνω στόν τάφο καί στά λείψανα τῶν μοναχῶν. Οἱ μέν καυχιόνταν καί ἔλεγαν ὅτι οἱ μοναχοί ἔζησαν καί μαρτύρησαν ἐκεῖ, στό δικό τους τόπο· ἐνῶ οἱ ἄλλοι ἰσχυρίζονταν ὅτι δικαιοῦνταν τά λείψανα γιατί οἱ μάρτυρες μοναχοί κατάγονταν ἀπό τήν χώρα τους.
Νιώσαμε νά συγκλονιζόμαστε ἀπό μιά ὀδυνηρή ἔκπληξη. Γιατί, ἐκτός ἀπό τήν τρομερή εἴδηση πού ἀκούσαμε, εἴδαμε παράλληλα καί πολλούς ἀδελφούς νά σκανδαλίζονται ἀπό τό γεγονός τῆς διαμάχης καί νά διερωτῶνται· Πῶς εἶναι δυνατόν νά φονευθοῦν ἀπό ληστές αὐτοί οἱ τόσο ἀξιοσέβαστοι ἄνθρωποι; Πῶς ὁ Κύριος ἐπέτρεψε νά διαπραχθεῖ ἕνα τέτοιο κακούργημα πρός τούς λειτουργούς Του καί πῶς ἐγκατέλειψε σέ ἀνόσια χέρια αὐτούς τούς ἀξιοθαύμαστους αὐτούς ἀνθρώπους; Γεμάτοι θλίψη, πήγαμε νά βροῦμε τόν ἀββά Θεόδωρο, ἄνδρα ὀνομαστό γιά τήν ἀσκητική ζωή του. ῾Ο ἀββάς Θεόδωρος κατοικοῦσε στήν ἔρημο τῶν Κελιῶν, πού βρίσκεται πέντε μίλια μακρύτερα ἀπό τά μοναστήρια τῆς Νιτρίας, καί εἰκοσιτέσσερα μίλια ἀπό τή Σκήτη, ὅπου μέναμε ἐμεῖς. ῾Η ἀπόσταση αὐτή καλύπτεται ἀπό ἀχανή, ἀκατοίκητη ἔρημο.
῞Οταν φθάσαμε ἐκεῖ, ἐκθέσαμε στόν ἀββά Θεόδωρο τόν προβληματισμό μας, σχετικά μέ τό φονικό πού μόλις εἶχε διαπραχθεῖ. ᾿Απορούσαμε γιά τήν ἀνοχή τοῦ Θεοῦ. Πῶς ᾿Εκεῖνος εἶχε ἐπιτρέψει, ὥστε ἄνθρωποι τέτοιας ἀξίας νά χαθοῦν μέ ἀνόσιο θάνατο; ῾Η ἁγιότητα τῶν μοναχῶν αὐτῶν θά μποροῦσε νά εἶχε προφυλάξει καί ἄλλους ἀπό ἀντίστοιχες δοκιμασίες. Καί νά πού τώρα, αὐτοί δέν εἶχαν κατορθώσει νά γλιτώσουν τούς ἴδιους τούς ἑαυτούς τους ἀπό τά χέρια τῶν δημίων τους. Γιατί ἄραγε, εἶχε ἐπιτρέψει ὁ Θεός νά διαπραχθεῖ ἕνα τόσο μεγάλο ἔγκλημα ἐναντίον τῶν δούλων του;
ΑΒΒΑΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ· Αὐτό τό ἐρώτημα βασανίζει συνήθως τίς ψυχές πού ἔχουν λίγη πίστη καί γνώση. Οἱ ῞Αγιοι δέν περιμένουν νά λάβουν σ᾿ αὐτόν τόν κόσμο τήν ἀνταμοιβή γιά τούς κόπους τους. ῾Ο Θεός τούς ἐπιφυλάσσει τή δόξα καί τίς ἀπολαύσεις γιά τήν αἰωνιότητα. Οἱ ὀλιγόπιστοι ἀντίθετα φαντάζονται ὅτι πρέπει νά εἰσπράξουν τήν ἀνταμοιβή τους σ᾿ αὐτή τήν πρόσκαιρη ζωή. ῾
Η δική μας ἐλπίδα στόν Χριστό δέν ἀφορᾶ αὐτή μονάχα τή ζωή. Γιατί, διαφορετικά, ἄν ἀποβλέπαμε στήν ἐκπλήρωση τῶν ὑποσχέσεων τοῦ Θεοῦ σ᾿ αὐτή ἐδῶ τή ζωή —πράγμα πού σημαίνει ὅτι ἐξαιτίας τῆς δυσπιστίας μας θά χάναμε τά αἰώνια ἀγαθά— θά ὑπῆρχε φόβος νά γίνουμε, ὅπως λέει ὁ ᾿Απόστολος, «οἱ πιό ἀξιολύπητοι ἀπό ὅλους τούς ἀνθρώπους» (Α´ Κορ. 15, 19).
Δέν πρέπει ὅμως μέ κανένα τρόπο νά ἀποδεχθοῦμε αὐτή τή λανθασμένη ἄποψη. ῎Αν δέν εἴμαστε ἑδραιωμένοι στή σωστή πίστη, θά γίνουμε πνευματικά ἀδύνατοι καί θά εἴμαστε πολύ εὐάλωτοι στίς δοκιμασίες καί στίς θλίψεις. ῞Ολοι μας διατρέχουμε τόν κίνδυνο νά κλονισθοῦμε, ὅταν βρεθοῦμε σέ τέτοιες δύσκολες ὧρες, καί νά καταλογίσουμε στόν Θεό τήν ἀδικία πού μᾶς γίνεται καί τήν ἀδιαφορία τῶν συνανθρώπων μας —πράγματα πού εἶναι συνηθισμένα καί ἀνθρώπινα— λέγοντας ὅτι ὁ Θεός δέν προστατεύει ἀπό τούς πειρασμούς τούς ῾Αγίους καί τούς εὐσεβεῖς καί ὅτι δέν ἀνταποδίδει ἀπό αὐτή ἤδη τή ζωή, τό καλό στούς καλούς καί τό κακό στούς κακούς. Σέ μιά τέτοια περίπτωση θά γινόμασταν ἄξιοι κάθε καταδίκης, μαζί μ᾿ αὐτούς πού τούς ραπίζει ὁ λόγος τοῦ Προφήτη Σοφονία, ὁ ὁποῖος λέει· «Θά τιμωρήσω τούς ἀνθρώπους πού λένε· ὁ Κύριος δέν κάνει τίποτα, οὔτε καλό, οὔτε κακό» (Σοφ. 1, 12). Θά λογιαζόμασταν τότε μαζί μ᾿ ἐκείνους πού ἡ ῾Αγία Γραφή ἀναφέρει ὅτι ἐγόγγυζαν καί ἔλεγαν· «Αὐτοί πού κάνουν τό κακό εἶναι ἀρεστοί στόν Κύριο, κι ᾿Εκεῖνος τούς ἀγαπάει. Καί ποῦ εἶναι λοιπόν ὁ Θεός πού φροντίζει γιά τό δίκαιο;» (Μαλ. 2, 17). Σ᾿ αὐτή τήν περίπτωση, θά συμμετείχαμε στή βλασφημία ἐκείνη πού λέει· «Εἴπατε ὅτι εἶναι ἄσκοπο νά ὑπηρετεῖ κανείς τόν Θεό· καί λέτε· τί κερδίσαμε πού τηρήσαμε τίς ἐντολές του καί συμπεριφερθήκαμε ταπεινά ἐνώπιον τοῦ Κυρίου τοῦ Παντοκράτορος; Καί τώρα ἐμεῖς μακαρίζουμε τούς ἀσεβεῖς· καί προοδεύουν ὅλοι ὅσοι κάνουν παρανομίες· ἀντιστέκονται στόν Θεό καί διαφεύγουν τήν τιμωρία» (Μαλ. 3, 14-15).
Γιά νά ξεφύγουμε ὅμως ἀπό τήν ἄγνοια, πού εἶναι ἡ ρίζα καί ἡ αἰτία μιᾶς τόσο βαριᾶς πλάνης, ὀφείλουμε νά γνωρίζουμε πρῶτα ἀπ᾿ ὅλα τί εἶναι πραγματικά καλό καί τί κακό. ῎Αν, ἀντί νά ἀκολουθοῦμε τίς διάφορες λανθασμένες προκαταλήψεις, κρατᾶμε τήν ἀληθινή πίστη τῆς ῾Αγίας Γραφῆς, δέν θά μπορέσουν ποτέ νά μᾶς ἐξαπατήσουν οἱ πλάνες τῶν ἀπίστων.
Μποροῦμε νά κατατάξουμε ὅλα τά πράγματα σ᾿ αὐτό τόν κόσμο στίς ἑξῆς τρεῖς κατηγορίες· Σ᾿ αὐτά πού εἶναι καλά, σέ ὅσα εἶναι κακά καί σέ πράγματα πού δέν εἶναι οὔτε τό ἕνα οὔτε τό ἄλλο. ᾿Οφείλουμε συνεπῶς νά γνωρίζουμε ποιό εἶναι πραγματικά καλό, ποιό εἶναι κακό καί ποιό δέν μπορεῖ νά χαρακτηρισθεῖ οὔτε καλό οὔτε κακό. ῎Ετσι ἡ πίστη μας, στηριγμένη στήν ἀληθινή γνώση, θά παραμένει ἀκλόνητη σέ ὅλες τίς δοκιμασίες.
᾿Ανάμεσα στίς καταστάσεις αὐτοῦ τοῦ κόσμου δέν ὑπάρχει τίποτα πού νά ἀξίζει νά θεωρεῖται καλό, μέ τήν πλήρη σημασία τῆς λέξης. Καλό στήν πραγματικότητα εἶναι μονάχα ἡ ἀρετή. ῞Οταν μάλιστα ἡ ἀρετή εἶναι βασισμένη στή σωστή πίστη, τότε αὐτή μᾶς ὁδηγεῖ στόν Θεό, καί μᾶς κάνει νά εἴμαστε σέ διαρκή κοινωνία μαζί Του. ᾿Αντίθετα, κακό εἶναι μονάχα ἡ ἁμαρτία, ἡ ὁποία μᾶς χωρίζει ἀπό τόν Θεό —πού εἶναι τό ἀπόλυτο ᾿Αγαθό— καί μᾶς ἑνώνει μέ τόν διάβολο πού εἶναι ὁ πατέρας τοῦ κακοῦ. ῾Ο ἄνθρωπος, ἀνάλογα μέ τά συναισθήματα ἤ τήν προαίρεσή του, μπορεῖ νά στραφεῖ πρός τή μία ἤ πρός τήν ἄλλη κατεύθυνση. ῎Ετσι τά πλούτη, ἡ ἐξουσία, ἡ τιμή, ἡ φυσική δύναμη, ἡ ὑγεία, ἡ ὀμορφιά, ἀκόμα καί ἡ ζωή, ὁ θάνατος, ἡ φτώχεια, οἱ ἀρρώστιες, οἱ βρισιές καί ἄλλα παρόμοια —ἀνάλογα μέ τίς διαθέσεις καί τά συναισθήματα αὐτοῦ πού τά βιώνει— μπορεῖ νά χρησιμοποιηθοῦν ἐξίσου εἴτε γιά τό καλό εἴτε γιά τό κακό.
Εἶναι γεγονός ὅτι τά πλούτη χρησιμεύουν συχνά γιά καλούς σκοπούς, καθώς λέει καί ὁ ᾿Απόστολος· «Οἱ πλούσιοι τοῦ κόσμου τούτου νά εἶναι πρόθυμοι νά δίνουν καί νά μοιράζονται μέ τούς ἄλλους ὅ,τι ἔχουν. ῎Ετσι θά ἀποταμιεύσουν τό θησαυρό τους καί θά βάλουν γιά τόν ἑαυτό τους ἕνα καλό θεμέλιο γιά τό μέλλον, γιά νά ἀποκτήσουν τήν αἰώνια ζωή» (Α´ Τιμ. 6, 18-19). Τό Εὐαγγέλιο ἐπίσης μαρτυρεῖ ὅτι τά πλούτη εἶναι καλά σ᾿ αὐτούς «πού κάνουν φίλους ἀκόμα κι ἀπό τά χρήματα τῆς ἀδικίας» (Λουκ. 16, 9). ᾿Αλλά, μπορεῖ νά ἀποβαίνουν καί ἐπιζήμια, ὅταν τά συγκεντρώνουμε γιά νά θησαυρίζουμε ἤ γιά νά τά χρησιμοποιήσουμε γιά ἀπόλαυση καί ὄχι γιά νά τήν ἀνακούφιση τῶν φτωχῶν.
Εἶναι πολύ εὔκολο νά ἀποδειχθῆ κατά πόσο ἡ ἐξουσία καί οἱ τιμές, ἡ φυσική δύναμη καί ἡ ὑγεία εἶναι πράγματα πού μποροῦν νά συντελέσουν στή διάπραξη τοῦ καλοῦ ἤ τοῦ κακοῦ. Γιά παράδειγμα, πολλοί ῞Αγιοι τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης κατεῖχαν ὅλα αὐτά τά καλά, περιουσίες τεράστιες, ἀνώτατα ἀξιώματα καί φυσική δύναμη. Παρόλα αὐτά ὅμως εὐαρέστησαν στόν Θεό. ᾿Ενῶ ὅσοι ἔκαναν κατάχρηση αὐτῶν τῶν ἀγαθῶν, χρησιμοποιώντας τα γιά νά ὑπηρετήσουν τή διεστραμμένη ἐπιθυμία τους, τιμωρήθηκαν δίκαια καί ἐξαλείφθηκαν ἀπό τή γῆ, ὅπως βλέπουμε σέ πολλά παραδείγματα στό Βιβλίο τῶν Βασιλειῶν.
῾Η δυνατότητα νά ἐλεχθοῦν τά πράγματα, ἀνάλογα μέ τή χρήση καί τήν ἀντιμετώπισή τους, σέ καλά ἤ σέ κακά ἐγγίζει καί μέχρι τό ὅριο τῆς ζωῆς καί τοῦ θανάτου. Αὐτό τό μαρτυροῦν ἡ γέννηση τοῦ ἁγίου ᾿Ιωάννου τοῦ Προδρόμου καί ἡ ἀντίστοιχη τοῦ ᾿Ιούδα. ῏Ηταν ἀνυπολόγιστα σπουδαῖο τό ὄφελος πού προερχόταν ἀπό τό γεγονός ὅτι ὁ τίμιος Πρόδρομος ἐρχόταν στή ζωή. Γι᾿ αὐτό καί ἡ γέννησή του κατά τή μαρτυρία τῆς ῾Αγίας Γραφῆς, ἔδωσε χαρά ὄχι μόνο στούς γονεῖς του, ἀλλά καί σέ πολλούς ἄλλους· «Καί θά χαροῦν» λέει, «πολλοί γιά τή γέννησή του» (Λουκ. 1, 14). ῞Ομως γιά τόν Προδότη ἔχει εἰπωθεῖ· «Θά ἦταν καλύτερα γιά τόν ἄνθρωπο ἐκεῖνον νά μήν εἶχε γεννηθεῖ» (Ματθ. 26, 24). Γιά τό θάνατο τοῦ ᾿Ιωάννη λέει ὁ Προφήτης Δαυίδ· «Πολύτιμος εἶναι μπροστά στά μάτια τοῦ Κυρίου ὁ θάνατος τῶν ἁγίων Του» (Ψαλμ. 115, 16). Γιά τό θάνατο τοῦ ᾿Ιούδα καί τῶν ὁμοίων του, ὁ Ψαλμωδός μᾶς διαβεβαιώνει λέγοντας· «῾Ο θάνατος τῶν ἁμαρτωλῶν θά εἶναι ἐπαίσχυντος καί κακός» (Ψαλμ. 33, 22).
Τά εὐεργετικά ἀποτελέσματα πού μᾶς προσφέρει ἡ ἀσθένεια, φαίνονται ξεκάθαρα ἀπό τήν μακαριότητα πού περίμενε τόν φτωχό καί καταπληγωμένο Λάζαρο. ῾Η ῾Αγία Γραφή δέν ἀναφέρει γιά τόν Λάζαρο πώς αὐτός εἶχε κάποια ἄλλη ἀρετή. Τό μόνο πού διέθετε ἦταν ἡ μεγάλη του ὑπομονή, ὥστε νά ὑποφέρει τή φτώχεια καί τήν ἀρρώστια. Καί αὐτή ἡ ὑπομονή τόν ἀξίωσε νά λάβει τήν οὐράνια ἀμοιβή, νά βρεῖ δηλαδή τόπο στούς κόλπους τοῦ ᾿Αβραάμ (Λουκ. 16, 20-22).
῾Η φτώχεια, οἱ διωγμοί, οἱ προσβολές θεωροῦνται ἀπό τούς ἀνθρώπους γενικά ὡς πράγματα κακά καί ἐπιζήμια. Καί ὅμως πόση ὠφέλεια προκύπτει ἀπό αὐτά! Αὐτό μᾶς τό βεβαιώνει ξεκάθαρα ἡ ζωή τῶν ῾Αγίων. Οἱ ῞Αγιοι, ὄχι μόνο δέν ἀπέφευγαν τά διάφορα δεινά, πού τούς εὕρισκαν, ἀλλά, ἀντίθετα, καί ἡ ἀρετή καί ἡ ἀνδρεία τους τά ἐπιζητοῦσε καί τά ὑπέμενε μέ σθένος καί γενναιότητα. ῎Ετσι, ἀφοῦ ἔγιναν «φίλοι τοῦ Θεοῦ», πῆραν, ἐπιπλέον, καί τό βραβεῖο τῆς αἰώνιας ζωῆς. ᾿Ακοῦστε τόν θριαμβευτικό ὕμνο τοῦ ᾿Αποστόλου πού λέει· «Γι᾿ αὐτό εὐφραίνομαι στίς ἀσθένειες, στίς βρισιές, στίς ἀνάγκες, στούς διωγμούς καί στίς πιέσεις, ὅταν αὐτά τά ὑποφέρω γιά τή δόξα τοῦ Χριστοῦ. Γιατί ὅταν φαίνεται ὅτι ἔχω χάσει κάθε δύναμη, τότε εἶμαι πραγματικά δυνατός» (Β´ Κορ. 12, 10).
Νά μή νομίζουμε λοιπόν ὅτι εἶναι εὐτυχεῖς καί μακάριοι ἐκεῖνοι πού εἶναι μεγαλωμένοι, σ᾿ αὐτό τόν κόσμο, μέ πλούτη, τιμές καί ἐξουσία. ῾Η εὐτυχία βρίσκεται μονάχα στήν ἀρετή. Εἶναι λοιπόν τά πράγματα αὐτοῦ τοῦ κόσμου ἀξίες χωρίς ἀντίκρυσμα. Τά ὑλικά ἀγαθά εἶναι χρήσιμα καί ἐπωφελή στούς δίκαιους, πού τά χρησιμοποιοῦν μέ σωστό τρόπο καί γιά νά ἱκανοποιήσουν πραγματικές ἀνάγκες. Γιατί τά ἐπίγεια ἀγαθά εἶναι πράγματα πού δίνουν στόν δίκαιο ἄνθρωπο τήν εὐκαιρία νά ἀγαθοεργήσει καί νά κερδίσει, μέ τήν καλή χρήση τους, τήν αἰώνια ζωή. Τά ἴδια ὅμως ἀγαθά ἀποβαίνουν ἐξίσου βλαβερά καί ἐπιζήμια, σ᾿ αὐτούς πού κάνουν κατάχρηση· γιατί τούς τροφοδοτοῦν μέ εὐκαιρίες γιά ἁμαρτία καί, κατά συνέπεια, γιά τόν αἰώνιο θάνατο.
῎Ας ξαναφέρουμε στό νοῦ μας τίς διακρίσεις πού μόλις κάναμε. ῎Ας μή λησμονοῦμε ὅτι καλό εἶναι μόνο ἡ ἀρετή πού πηγάζει ἀπό τό φόβο τοῦ Θεοῦ καί ἀπό τήν ἀγάπη. Κακό ἐπίσης εἶναι μονάχα ἡ ἁμαρτία καί ὁ χωρισμός ἀπό τόν Θεό.
Καί τώρα, ἄς ἐξετάσουμε προσεκτικά, ἄν ἔχει ἐπιτρέψει ποτέ ὁ Θεός νά καταβληθοῦν τά ἀφοσιωμένα σ᾿ Αὐτόν παιδιά Του ἀπό κάποιο κακό, πού εἴτε ὁ ῎Ιδιος τό ἐπέτρεψε εἴτε ἡ κακία κάποιου ἄλλου ἀνθρώπου τό ἐπέβαλε. Σίγουρα, δέν θά βροῦμε οὔτε ἕνα τέτοιο παράδειγμα.
Εἶναι ἀδύνατον νά προξενήσει κανείς κακό σέ μιά ψυχή πού ἀρνεῖται νά συγκατατεθεῖ στό κακό καί ἀντιστέκεται στήν ἁμαρτία. Γιατί ἡ ἁμαρτία δέν βρίσκει τόπο, παρά μόνο ἐκεῖ πού τῆς δίνει ἔδαφος μιά καρδιά δειλή καί μιά διεφθαρμένη θέληση.
Κατ᾿ αὐτό τόν τρόπο ὁ δαίμονας ἔθεσε σέ κίνηση ἐναντίον τοῦ μακαρίου ᾿Ιώβ ὅλα τά πολεμικά τεχνάσματά του, γιά νά τόν κάνει τελικά νά ὑποκύψει στήν ἁμαρτία. Τόν ἀπογύμνωσε ἀπ᾿ ὅλα τά ἀγαθά του καί, ὅταν τόν εἶδε βυθισμένο σέ βαθύ πένθος ἀπό τό θάνατο τῶν ἑπτά γιῶν του καί σέ πόνο τόσο φρικτό καί ἀναπάντεχο, τόν χτύπησε ἀκόμη περισσότερο μέ μιά φοβερή λέπρα πού ἁπλώνοταν ἀπό τήν κορυφή τοῦ κεφαλιοῦ μέχρι τά πέλματα τῶν ποδιῶν του. Τόν χτύπησε μέ τά πιό ἀφόρητα μαρτύρια. ᾿Αλλά δέν μπόρεσε νά τόν μολύνει καί νά τόν ρίξει στήν ἁμαρτία. ῾Ο ᾿Ιώβ, μέσα σ᾿ ὅλα αὐτά, παρέμεινε ἀκλόνητος, χωρίς νά δώσει τόπο στό γογγυσμό οὔτε γιά μιά στιγμή.
ΑΤΗΡ ΓΕΡΜΑΝΟΣ· Συναντοῦμε συχνά στήν ῾Αγία Γραφή χωρία πού ὑπαινίσσονται ὅτι ὁ Θεός δημιούργησε τό κακό καί ἐπιτρέπει μέ αὐτό νά θλίβονται οἱ ἄνθρωποι. Γιά παράδειγμα· «῎Αλλος Θεός δέν ὑπάρχει ἐκτός ἀπό μένα. ᾿Εγώ εἶμαι ὁ Κύριος καί δέν ὑπάρχει ἄλλος. ᾿Εγώ δημιούργησα τό φῶς καί τό σκοτάδι, ἐγώ φέρνω τήν εἰρήνη καί ἐπιτρέπω νά γίνεται τό κακό» (῾Ησ. 45, 6-7). Καί ἀλλοῦ πάλι λέει· «Εἶναι δυνατόν νά συμβεῖ συμφορά σέ μιά πόλη πού νά μήν τήν ἔχει ἐπιτρέψει ὁ Κύριος;» (᾿Αμώς 3, 6).
ΑΒΒΑΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ· ῾Η ῾Αγία Γραφή χρησιμοποιεῖ μερικές φορές τή λέξη «κακό», μέ μιά ἔννοια πού δέν εἶναι πολύ δόκιμη, γιά νά ἐκφράσει τή «θλίψη». Οἱ θλίψεις δέν εἶναι ὁπωσδήποτε κακό πράγμα. Φαίνονται ὅμως ἔτσι στά μάτια αὐτῶν πού ἔχουν χτυπηθεῖ. ῾Ο σκοπός γιά τόν ὁποῖο ἐπιτρέπει ὁ Θεός τίς θλίψεις εἶναι ἡ ὠφέλεια ἐκείνου πού τίς ὑπομένει. ῞Οταν ὁ Θεός ἀπευθύνεται στούς ἀνθρώπους, θέλοντας νά τούς παιδαγωγήσει, ἀναγκαστικά πρέπει νά ἐκφράσει τό θέλημά Του μέ ὅρους πού μπορεῖ νά προσλάβει καί νά κατανοήσει ὁ ἄνθρωπος καί γι᾿ αὐτό ἀκριβῶς γίνεται ἡ χρήση αὐτοῦ τοῦ ὅρου.
Πραγματικά, πόσο λυτρωτικά καί σωτήρια, γιά μιά πληγή μέ γάγγραινα, μποροῦν νά ἀποδειχθοῦν τό κοφτερό νυστέρι καί τό χέρι τοῦ χειρουργοῦ; Στά μάτια ὅμως τοῦ ἀσθενῆ ὅλα αὐτά εἶναι ἀφόρητα κακά. Τό σπιρούνι δέν εἶναι ποτέ μαλακό γιά τό ἄλογο, οὔτε εἶναι εὐπρόσδεκτη ἡ ἐπιτίμηση πού γίνεται σέ κάποιον ἔνοχο, γιά νά προκαλέσει τή μετάνοια καί τή διόρθωσή του. ῾Η τιμωρία φαίνεται πικρή τήν ὥρα πού ἐπιβάλλεται, γιά νά διορθωθεῖ κανείς. ῾Ο ᾿Απόστολος λέει· «῾Η διαπαιδαγώγηση ποτέ δέν φαίνεται στήν ἀρχή νά προξενεῖ χαρά, ἀλλά λύπη. ᾿Αργότερα ὅμως, ἀποφέρει καρπό εἰρήνης καί δικαιοσύνης» (῾Εβρ. 12, 11)· καί, «ὅποιον ἀγαπᾶ ὁ Κύριος τόν διαπαιδαγωγεῖ καί μαστιγώνει καθέναν πού παραδέχεται γιά παιδί του. Γιατί, ποιό παιδί δέν τό διαπαιδαγωγεῖ ὁ πατέρας του;» (῾Εβρ. 12, 6-7).
῎Ετσι ἐξηγεῖται γιατί ἡ λέξη «κακό» χρησιμοποιεῖται γιά νά δώσει τήν ἔννοια τῆς θλίψης, ὅπως τό βλέπουμε στό Εὐαγγελικό κείμενο πού λέει· «῾Ο Θεός μετανόησε γιά τό κακό πού εἶχε πεῖ πώς θά τούς ἔκανε καί δέν τό ἔκανε» (᾿Ιωάν. 3, 10). Καί σ᾿ ἕνα ἄλλο σημεῖο ἐπίσης λέει· «Σύ Κύριε, ὁ Θεός μας εἶσαι ἐλεήμων καί οἰκτίρμων, μακρόθυμος καί πολυέλεος καί λυπᾶσαι γιά τό κακό» (᾿Ιωήλ 2, 13). Λυπᾶσαι δηλαδή, γιά τίς δοκιμασίες καί γιά τούς κόπους πού οἱ ἁμαρτίες μας Σέ ἀναγκάζουν νά μᾶς ἐπιβάλλεις. Γνωρίζοντας τήν ὠφέλεια πού προκύπτει γιά πολλούς ἀπό αὐτές τίς δοκιμασίες, ἕνας ἄλλος Προφήτης, ὄχι ἀσφαλῶς ἐπειδή φθόνησε τή σωτηρία τους, ἀλλά γιά νά τούς βοηθήσει, τούς εὔχεται τό κακό· «Κύριε» λέει, «πρόσθεσε σ᾿ αὐτούς κακά, πρόσθεσε σ᾿ αὐτούς κακά, στούς ἐνδόξους ἀσεβεῖς τῆς γῆς» (῾Ησ. 26, 15). Καί ὁ Κύριος, μέ τό στόμα τοῦ προφήτη ῾Ιερεμία, ἐπίσης λέει· «Θά τούς προξενήσω κακά» (῾Ιερ. 11, 11). Θά ἐπιτρέψω δηλαδή νά τούς βροῦν πόνοι καί καταστροφές. ῎Ετσι, ὑπομένοντας τώρα αὐτή τήν τιμωρία —ἀφοῦ μέ περιφρόνησαν μέσα στήν εὐημερία— θά ἀναγκασθοῦν μέ τίς θλίψεις, νά στραφοῦν ἐπιτέλους καί νά προστρέξουν σ᾿ ᾿Εμένα.
᾿Αλλά πῶς μποροῦμε νά θεωροῦμε ὡς κακό τίς διάφορες θλίψεις, ἀφοῦ αὐτές ὠφελοῦν ἕνα μεγάλο μέρος ἀνθρώπων καί τούς παρέχουν τή δυνατότητα νά κερδίσουν τήν αἰώνια χαρά; Δέν πρέπει λοιπόν —γιά νά ἐπανέλθουμε στό θέμα πού θέσατε— νά πιστεύουμε ὅτι τά ὑποτιθέμενα κακά, τά ὁποῖα παρακινοῦν καί ὑποδαυλίζουν οἱ ᾿Εχθροί μας, ἤ ἄλλα πρόσωπα, εἶναι καί «κατ᾿ οὐσίαν» κακά. ᾿Αντίθετα, πρέπει νά θεωροῦμε ὅτι αὐτά ἀνήκουν στήν κατηγορία ἐκείνων πού δέν μποροῦμε νά τά χαρακτηρίσουμε οὔτε καλά οὔτε κακά. Αὐτά δέν ἀξιολογοῦνται ὅπως τά ἐκλαμβάνει ὁ δράστης, πού βρίσκεται μέσα στήν παραφορά τῆς ὀργῆς του, ἀλλά ὅπως τά ἐκτιμᾶ αὐτός πού τά ὑπομένει.
῎Ετσι, ὅταν φονευθεῖ ἕνας ῞Αγιος δέν πρέπει νά πιστεύουμε ὅτι τοῦ ἔκαναν κάτι κακό, ἀλλά ὅτι τοῦ συνέβη κάτι πού δέν εἶναι οὔτε καλό οὔτε κακό. Αὐτό πού γιά ἕναν ἁμαρτωλό θά ἦταν κακό, γιά τόν δίκαιο εἶναι ἡ ὥρα τῆς ἀνάπαυσης καί τῆς ἀπελευθέρωσής του ἀπό ὅλες τίς ἐπίγειες συμφορές. «῾Ο θάνατος», λέει ἡ ῾Αγία Γραφή, «εἶναι γιά τόν ἄνθρωπο ἀνάπαυση» (᾿Ιώβ 3, 23). ῾Ο δίκαιος σέ καμιά περίπτωση δέν ζημιώνεται μέ τό θάνατο. ῎Αλλωστε, τί ἰδιαίτερο τοῦ συνέβη; ῎Ετσι ἤ ἀλλιῶς, κάποτε θά πέθαινε ἀπό φυσικό θάνατο. Μέ τό νά τόν σκοτώνει ἡ κακία κάποιου, τόν στέλνει μιά ὥρα γρηγορότερα στήν ἀπολαβή τῆς αἰώνιας μακαριότητας. ᾿Εξοφλεῖ μέ τό θάνατό του ἕνα ἀναπόφευκτο γιά κάθε ἄνθρωπο γεγονός. ᾿Επιπλέον, τοῦ χαρίζεται γιά τήν ὑπομονή του, τό βραβεῖο τῆς αἰώνιας ζωῆς.
ΠΑΤΗΡ ΓΕΡΜΑΝΟΣ· ῎Αν ὁ δίκαιος πού φονεύεται, ἐκτός τοῦ ὅτι δέν παθαίνει κανένα κακό, ἀνταμείβεται κιόλας γιά τήν ὀδύνη του, τότε γιατί νά κατηγορήσουμε τόν φονιά, ὁ ὁποῖος σκοτώνοντάς τον, δέν τοῦ στερεῖ τίποτα, ἀλλά ἀντίθετα τόν εὐεργετεῖ;
ΑΒΒΑΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ· ᾿Εδῶ μιλᾶμε γι᾿ αὐτό πού εἶναι, ὅπως εἴπαμε, καλό καί γιά ὅ,τι, μέ τή σωστή ἀντιμετώπιση, μπορεῖ νά ἀποβεῖ ὄφελος ἤ ζημία. Δέν ἀναφερθήκαμε ἀσφαλῶς μ᾿ αὐτά πού εἰπώθηκαν στίς προθέσεις τοῦ δράστη. Συνεπῶς μέ ὅτι εἴπαμε δέν ἐννούσαμε ὅτι θά μείνει ἀτιμώρητος ὁ δράστης μιᾶς θηριωδίας ἤ ὁ ἄδικος ἄνθρωπος, ἐπειδή ἡ κακία του δέν μπόρεσε νά βλάψει πνευματικά τόν δίκαιο. ῾Η ἀνταμοιβή γιά τήν καρτερικότητα καί τήν ἀρετή τοῦ δικαίου, δέν χαρίζεται σ᾿ αὐτόν πού τόν βασανίζει ἤ πού τόν φονεύει, ἀλλά σ᾿ αὐτόν πού τά ὑπομένει ὅλα αὐτά μέ καρτερία. ῾Ο ἕνας, ὁ δίκαιος θά τιμωρηθεῖ γιά τήν ὡμότητά του, γιατί θέλησε νά κάνει κακό. ῾Ο ἄλλος ὅμως, δέν ὑπέστη καμιά ζημιά, γιατί μέ τή δύναμη τῆς ψυχῆς του, βαστάζοντας ὑπομονετικά τή δοκιμασία καί τό μαρτύριο, ἀξιοποίησε τά βάσανά του. Κι ἔτσι ὠφελήθηκε, κερδίζοντας μέ τήν ὑπομονή του τόν Παράδεισο.
ΑΒΒΑΣ ΚΑΣΣΙΑΝΟΣ - Συνομιλία μέ τόν Ἀββᾶ Θεόδωρο
Δημιουργήθηκε τότε μιά διαμάχη ἀνάμεσα στίς ἀρχές καί σέ ὅλο τόν πληθυσμό τῆς περιοχῆς τοῦ ᾿Αραβικοῦ λαοῦ, γιά τό ποιός θά ἔπαιρνε τά σώματα τῶν μοναχῶν πού σφαγιάσθηκαν καί θά τά τοποθετοῦσε μαζί μέ τά λείψανα τῶν Μαρτύρων. ῏Ηταν μάλιστα τόσο μεγάλη ἡ εὐλάβεια ὅλων πρός τούς κεκοιμημένους πατέρες, ὥστε τά ἀντιμαχόμενα πλήθη πού συγκεντρώθηκαν ἀπό τίς δύο διαφορετικές πόλεις ἦρθαν σέ βίαιη συμπλοκή μεταξύ τους, μέχρι τοῦ σημείου νά πάρουν τά ὅπλα, προκειμένου νά ἀποκτήσουν τόν ἱερό θησαυρό. Μέσα στό θρησκευτικό ζῆλο τους, κάθε μιά ἀπό τίς δύο πλευρές, ἤθελε νά ἔχει τά περισσότερα δικαιώματα πάνω στόν τάφο καί στά λείψανα τῶν μοναχῶν. Οἱ μέν καυχιόνταν καί ἔλεγαν ὅτι οἱ μοναχοί ἔζησαν καί μαρτύρησαν ἐκεῖ, στό δικό τους τόπο· ἐνῶ οἱ ἄλλοι ἰσχυρίζονταν ὅτι δικαιοῦνταν τά λείψανα γιατί οἱ μάρτυρες μοναχοί κατάγονταν ἀπό τήν χώρα τους.
Νιώσαμε νά συγκλονιζόμαστε ἀπό μιά ὀδυνηρή ἔκπληξη. Γιατί, ἐκτός ἀπό τήν τρομερή εἴδηση πού ἀκούσαμε, εἴδαμε παράλληλα καί πολλούς ἀδελφούς νά σκανδαλίζονται ἀπό τό γεγονός τῆς διαμάχης καί νά διερωτῶνται· Πῶς εἶναι δυνατόν νά φονευθοῦν ἀπό ληστές αὐτοί οἱ τόσο ἀξιοσέβαστοι ἄνθρωποι; Πῶς ὁ Κύριος ἐπέτρεψε νά διαπραχθεῖ ἕνα τέτοιο κακούργημα πρός τούς λειτουργούς Του καί πῶς ἐγκατέλειψε σέ ἀνόσια χέρια αὐτούς τούς ἀξιοθαύμαστους αὐτούς ἀνθρώπους; Γεμάτοι θλίψη, πήγαμε νά βροῦμε τόν ἀββά Θεόδωρο, ἄνδρα ὀνομαστό γιά τήν ἀσκητική ζωή του. ῾Ο ἀββάς Θεόδωρος κατοικοῦσε στήν ἔρημο τῶν Κελιῶν, πού βρίσκεται πέντε μίλια μακρύτερα ἀπό τά μοναστήρια τῆς Νιτρίας, καί εἰκοσιτέσσερα μίλια ἀπό τή Σκήτη, ὅπου μέναμε ἐμεῖς. ῾Η ἀπόσταση αὐτή καλύπτεται ἀπό ἀχανή, ἀκατοίκητη ἔρημο.
῞Οταν φθάσαμε ἐκεῖ, ἐκθέσαμε στόν ἀββά Θεόδωρο τόν προβληματισμό μας, σχετικά μέ τό φονικό πού μόλις εἶχε διαπραχθεῖ. ᾿Απορούσαμε γιά τήν ἀνοχή τοῦ Θεοῦ. Πῶς ᾿Εκεῖνος εἶχε ἐπιτρέψει, ὥστε ἄνθρωποι τέτοιας ἀξίας νά χαθοῦν μέ ἀνόσιο θάνατο; ῾Η ἁγιότητα τῶν μοναχῶν αὐτῶν θά μποροῦσε νά εἶχε προφυλάξει καί ἄλλους ἀπό ἀντίστοιχες δοκιμασίες. Καί νά πού τώρα, αὐτοί δέν εἶχαν κατορθώσει νά γλιτώσουν τούς ἴδιους τούς ἑαυτούς τους ἀπό τά χέρια τῶν δημίων τους. Γιατί ἄραγε, εἶχε ἐπιτρέψει ὁ Θεός νά διαπραχθεῖ ἕνα τόσο μεγάλο ἔγκλημα ἐναντίον τῶν δούλων του;
ΑΒΒΑΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ· Αὐτό τό ἐρώτημα βασανίζει συνήθως τίς ψυχές πού ἔχουν λίγη πίστη καί γνώση. Οἱ ῞Αγιοι δέν περιμένουν νά λάβουν σ᾿ αὐτόν τόν κόσμο τήν ἀνταμοιβή γιά τούς κόπους τους. ῾Ο Θεός τούς ἐπιφυλάσσει τή δόξα καί τίς ἀπολαύσεις γιά τήν αἰωνιότητα. Οἱ ὀλιγόπιστοι ἀντίθετα φαντάζονται ὅτι πρέπει νά εἰσπράξουν τήν ἀνταμοιβή τους σ᾿ αὐτή τήν πρόσκαιρη ζωή. ῾
Η δική μας ἐλπίδα στόν Χριστό δέν ἀφορᾶ αὐτή μονάχα τή ζωή. Γιατί, διαφορετικά, ἄν ἀποβλέπαμε στήν ἐκπλήρωση τῶν ὑποσχέσεων τοῦ Θεοῦ σ᾿ αὐτή ἐδῶ τή ζωή —πράγμα πού σημαίνει ὅτι ἐξαιτίας τῆς δυσπιστίας μας θά χάναμε τά αἰώνια ἀγαθά— θά ὑπῆρχε φόβος νά γίνουμε, ὅπως λέει ὁ ᾿Απόστολος, «οἱ πιό ἀξιολύπητοι ἀπό ὅλους τούς ἀνθρώπους» (Α´ Κορ. 15, 19).
Δέν πρέπει ὅμως μέ κανένα τρόπο νά ἀποδεχθοῦμε αὐτή τή λανθασμένη ἄποψη. ῎Αν δέν εἴμαστε ἑδραιωμένοι στή σωστή πίστη, θά γίνουμε πνευματικά ἀδύνατοι καί θά εἴμαστε πολύ εὐάλωτοι στίς δοκιμασίες καί στίς θλίψεις. ῞Ολοι μας διατρέχουμε τόν κίνδυνο νά κλονισθοῦμε, ὅταν βρεθοῦμε σέ τέτοιες δύσκολες ὧρες, καί νά καταλογίσουμε στόν Θεό τήν ἀδικία πού μᾶς γίνεται καί τήν ἀδιαφορία τῶν συνανθρώπων μας —πράγματα πού εἶναι συνηθισμένα καί ἀνθρώπινα— λέγοντας ὅτι ὁ Θεός δέν προστατεύει ἀπό τούς πειρασμούς τούς ῾Αγίους καί τούς εὐσεβεῖς καί ὅτι δέν ἀνταποδίδει ἀπό αὐτή ἤδη τή ζωή, τό καλό στούς καλούς καί τό κακό στούς κακούς. Σέ μιά τέτοια περίπτωση θά γινόμασταν ἄξιοι κάθε καταδίκης, μαζί μ᾿ αὐτούς πού τούς ραπίζει ὁ λόγος τοῦ Προφήτη Σοφονία, ὁ ὁποῖος λέει· «Θά τιμωρήσω τούς ἀνθρώπους πού λένε· ὁ Κύριος δέν κάνει τίποτα, οὔτε καλό, οὔτε κακό» (Σοφ. 1, 12). Θά λογιαζόμασταν τότε μαζί μ᾿ ἐκείνους πού ἡ ῾Αγία Γραφή ἀναφέρει ὅτι ἐγόγγυζαν καί ἔλεγαν· «Αὐτοί πού κάνουν τό κακό εἶναι ἀρεστοί στόν Κύριο, κι ᾿Εκεῖνος τούς ἀγαπάει. Καί ποῦ εἶναι λοιπόν ὁ Θεός πού φροντίζει γιά τό δίκαιο;» (Μαλ. 2, 17). Σ᾿ αὐτή τήν περίπτωση, θά συμμετείχαμε στή βλασφημία ἐκείνη πού λέει· «Εἴπατε ὅτι εἶναι ἄσκοπο νά ὑπηρετεῖ κανείς τόν Θεό· καί λέτε· τί κερδίσαμε πού τηρήσαμε τίς ἐντολές του καί συμπεριφερθήκαμε ταπεινά ἐνώπιον τοῦ Κυρίου τοῦ Παντοκράτορος; Καί τώρα ἐμεῖς μακαρίζουμε τούς ἀσεβεῖς· καί προοδεύουν ὅλοι ὅσοι κάνουν παρανομίες· ἀντιστέκονται στόν Θεό καί διαφεύγουν τήν τιμωρία» (Μαλ. 3, 14-15).
Γιά νά ξεφύγουμε ὅμως ἀπό τήν ἄγνοια, πού εἶναι ἡ ρίζα καί ἡ αἰτία μιᾶς τόσο βαριᾶς πλάνης, ὀφείλουμε νά γνωρίζουμε πρῶτα ἀπ᾿ ὅλα τί εἶναι πραγματικά καλό καί τί κακό. ῎Αν, ἀντί νά ἀκολουθοῦμε τίς διάφορες λανθασμένες προκαταλήψεις, κρατᾶμε τήν ἀληθινή πίστη τῆς ῾Αγίας Γραφῆς, δέν θά μπορέσουν ποτέ νά μᾶς ἐξαπατήσουν οἱ πλάνες τῶν ἀπίστων.
Μποροῦμε νά κατατάξουμε ὅλα τά πράγματα σ᾿ αὐτό τόν κόσμο στίς ἑξῆς τρεῖς κατηγορίες· Σ᾿ αὐτά πού εἶναι καλά, σέ ὅσα εἶναι κακά καί σέ πράγματα πού δέν εἶναι οὔτε τό ἕνα οὔτε τό ἄλλο. ᾿Οφείλουμε συνεπῶς νά γνωρίζουμε ποιό εἶναι πραγματικά καλό, ποιό εἶναι κακό καί ποιό δέν μπορεῖ νά χαρακτηρισθεῖ οὔτε καλό οὔτε κακό. ῎Ετσι ἡ πίστη μας, στηριγμένη στήν ἀληθινή γνώση, θά παραμένει ἀκλόνητη σέ ὅλες τίς δοκιμασίες.
᾿Ανάμεσα στίς καταστάσεις αὐτοῦ τοῦ κόσμου δέν ὑπάρχει τίποτα πού νά ἀξίζει νά θεωρεῖται καλό, μέ τήν πλήρη σημασία τῆς λέξης. Καλό στήν πραγματικότητα εἶναι μονάχα ἡ ἀρετή. ῞Οταν μάλιστα ἡ ἀρετή εἶναι βασισμένη στή σωστή πίστη, τότε αὐτή μᾶς ὁδηγεῖ στόν Θεό, καί μᾶς κάνει νά εἴμαστε σέ διαρκή κοινωνία μαζί Του. ᾿Αντίθετα, κακό εἶναι μονάχα ἡ ἁμαρτία, ἡ ὁποία μᾶς χωρίζει ἀπό τόν Θεό —πού εἶναι τό ἀπόλυτο ᾿Αγαθό— καί μᾶς ἑνώνει μέ τόν διάβολο πού εἶναι ὁ πατέρας τοῦ κακοῦ. ῾Ο ἄνθρωπος, ἀνάλογα μέ τά συναισθήματα ἤ τήν προαίρεσή του, μπορεῖ νά στραφεῖ πρός τή μία ἤ πρός τήν ἄλλη κατεύθυνση. ῎Ετσι τά πλούτη, ἡ ἐξουσία, ἡ τιμή, ἡ φυσική δύναμη, ἡ ὑγεία, ἡ ὀμορφιά, ἀκόμα καί ἡ ζωή, ὁ θάνατος, ἡ φτώχεια, οἱ ἀρρώστιες, οἱ βρισιές καί ἄλλα παρόμοια —ἀνάλογα μέ τίς διαθέσεις καί τά συναισθήματα αὐτοῦ πού τά βιώνει— μπορεῖ νά χρησιμοποιηθοῦν ἐξίσου εἴτε γιά τό καλό εἴτε γιά τό κακό.
Εἶναι γεγονός ὅτι τά πλούτη χρησιμεύουν συχνά γιά καλούς σκοπούς, καθώς λέει καί ὁ ᾿Απόστολος· «Οἱ πλούσιοι τοῦ κόσμου τούτου νά εἶναι πρόθυμοι νά δίνουν καί νά μοιράζονται μέ τούς ἄλλους ὅ,τι ἔχουν. ῎Ετσι θά ἀποταμιεύσουν τό θησαυρό τους καί θά βάλουν γιά τόν ἑαυτό τους ἕνα καλό θεμέλιο γιά τό μέλλον, γιά νά ἀποκτήσουν τήν αἰώνια ζωή» (Α´ Τιμ. 6, 18-19). Τό Εὐαγγέλιο ἐπίσης μαρτυρεῖ ὅτι τά πλούτη εἶναι καλά σ᾿ αὐτούς «πού κάνουν φίλους ἀκόμα κι ἀπό τά χρήματα τῆς ἀδικίας» (Λουκ. 16, 9). ᾿Αλλά, μπορεῖ νά ἀποβαίνουν καί ἐπιζήμια, ὅταν τά συγκεντρώνουμε γιά νά θησαυρίζουμε ἤ γιά νά τά χρησιμοποιήσουμε γιά ἀπόλαυση καί ὄχι γιά νά τήν ἀνακούφιση τῶν φτωχῶν.
Εἶναι πολύ εὔκολο νά ἀποδειχθῆ κατά πόσο ἡ ἐξουσία καί οἱ τιμές, ἡ φυσική δύναμη καί ἡ ὑγεία εἶναι πράγματα πού μποροῦν νά συντελέσουν στή διάπραξη τοῦ καλοῦ ἤ τοῦ κακοῦ. Γιά παράδειγμα, πολλοί ῞Αγιοι τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης κατεῖχαν ὅλα αὐτά τά καλά, περιουσίες τεράστιες, ἀνώτατα ἀξιώματα καί φυσική δύναμη. Παρόλα αὐτά ὅμως εὐαρέστησαν στόν Θεό. ᾿Ενῶ ὅσοι ἔκαναν κατάχρηση αὐτῶν τῶν ἀγαθῶν, χρησιμοποιώντας τα γιά νά ὑπηρετήσουν τή διεστραμμένη ἐπιθυμία τους, τιμωρήθηκαν δίκαια καί ἐξαλείφθηκαν ἀπό τή γῆ, ὅπως βλέπουμε σέ πολλά παραδείγματα στό Βιβλίο τῶν Βασιλειῶν.
῾Η δυνατότητα νά ἐλεχθοῦν τά πράγματα, ἀνάλογα μέ τή χρήση καί τήν ἀντιμετώπισή τους, σέ καλά ἤ σέ κακά ἐγγίζει καί μέχρι τό ὅριο τῆς ζωῆς καί τοῦ θανάτου. Αὐτό τό μαρτυροῦν ἡ γέννηση τοῦ ἁγίου ᾿Ιωάννου τοῦ Προδρόμου καί ἡ ἀντίστοιχη τοῦ ᾿Ιούδα. ῏Ηταν ἀνυπολόγιστα σπουδαῖο τό ὄφελος πού προερχόταν ἀπό τό γεγονός ὅτι ὁ τίμιος Πρόδρομος ἐρχόταν στή ζωή. Γι᾿ αὐτό καί ἡ γέννησή του κατά τή μαρτυρία τῆς ῾Αγίας Γραφῆς, ἔδωσε χαρά ὄχι μόνο στούς γονεῖς του, ἀλλά καί σέ πολλούς ἄλλους· «Καί θά χαροῦν» λέει, «πολλοί γιά τή γέννησή του» (Λουκ. 1, 14). ῞Ομως γιά τόν Προδότη ἔχει εἰπωθεῖ· «Θά ἦταν καλύτερα γιά τόν ἄνθρωπο ἐκεῖνον νά μήν εἶχε γεννηθεῖ» (Ματθ. 26, 24). Γιά τό θάνατο τοῦ ᾿Ιωάννη λέει ὁ Προφήτης Δαυίδ· «Πολύτιμος εἶναι μπροστά στά μάτια τοῦ Κυρίου ὁ θάνατος τῶν ἁγίων Του» (Ψαλμ. 115, 16). Γιά τό θάνατο τοῦ ᾿Ιούδα καί τῶν ὁμοίων του, ὁ Ψαλμωδός μᾶς διαβεβαιώνει λέγοντας· «῾Ο θάνατος τῶν ἁμαρτωλῶν θά εἶναι ἐπαίσχυντος καί κακός» (Ψαλμ. 33, 22).
Τά εὐεργετικά ἀποτελέσματα πού μᾶς προσφέρει ἡ ἀσθένεια, φαίνονται ξεκάθαρα ἀπό τήν μακαριότητα πού περίμενε τόν φτωχό καί καταπληγωμένο Λάζαρο. ῾Η ῾Αγία Γραφή δέν ἀναφέρει γιά τόν Λάζαρο πώς αὐτός εἶχε κάποια ἄλλη ἀρετή. Τό μόνο πού διέθετε ἦταν ἡ μεγάλη του ὑπομονή, ὥστε νά ὑποφέρει τή φτώχεια καί τήν ἀρρώστια. Καί αὐτή ἡ ὑπομονή τόν ἀξίωσε νά λάβει τήν οὐράνια ἀμοιβή, νά βρεῖ δηλαδή τόπο στούς κόλπους τοῦ ᾿Αβραάμ (Λουκ. 16, 20-22).
῾Η φτώχεια, οἱ διωγμοί, οἱ προσβολές θεωροῦνται ἀπό τούς ἀνθρώπους γενικά ὡς πράγματα κακά καί ἐπιζήμια. Καί ὅμως πόση ὠφέλεια προκύπτει ἀπό αὐτά! Αὐτό μᾶς τό βεβαιώνει ξεκάθαρα ἡ ζωή τῶν ῾Αγίων. Οἱ ῞Αγιοι, ὄχι μόνο δέν ἀπέφευγαν τά διάφορα δεινά, πού τούς εὕρισκαν, ἀλλά, ἀντίθετα, καί ἡ ἀρετή καί ἡ ἀνδρεία τους τά ἐπιζητοῦσε καί τά ὑπέμενε μέ σθένος καί γενναιότητα. ῎Ετσι, ἀφοῦ ἔγιναν «φίλοι τοῦ Θεοῦ», πῆραν, ἐπιπλέον, καί τό βραβεῖο τῆς αἰώνιας ζωῆς. ᾿Ακοῦστε τόν θριαμβευτικό ὕμνο τοῦ ᾿Αποστόλου πού λέει· «Γι᾿ αὐτό εὐφραίνομαι στίς ἀσθένειες, στίς βρισιές, στίς ἀνάγκες, στούς διωγμούς καί στίς πιέσεις, ὅταν αὐτά τά ὑποφέρω γιά τή δόξα τοῦ Χριστοῦ. Γιατί ὅταν φαίνεται ὅτι ἔχω χάσει κάθε δύναμη, τότε εἶμαι πραγματικά δυνατός» (Β´ Κορ. 12, 10).
Νά μή νομίζουμε λοιπόν ὅτι εἶναι εὐτυχεῖς καί μακάριοι ἐκεῖνοι πού εἶναι μεγαλωμένοι, σ᾿ αὐτό τόν κόσμο, μέ πλούτη, τιμές καί ἐξουσία. ῾Η εὐτυχία βρίσκεται μονάχα στήν ἀρετή. Εἶναι λοιπόν τά πράγματα αὐτοῦ τοῦ κόσμου ἀξίες χωρίς ἀντίκρυσμα. Τά ὑλικά ἀγαθά εἶναι χρήσιμα καί ἐπωφελή στούς δίκαιους, πού τά χρησιμοποιοῦν μέ σωστό τρόπο καί γιά νά ἱκανοποιήσουν πραγματικές ἀνάγκες. Γιατί τά ἐπίγεια ἀγαθά εἶναι πράγματα πού δίνουν στόν δίκαιο ἄνθρωπο τήν εὐκαιρία νά ἀγαθοεργήσει καί νά κερδίσει, μέ τήν καλή χρήση τους, τήν αἰώνια ζωή. Τά ἴδια ὅμως ἀγαθά ἀποβαίνουν ἐξίσου βλαβερά καί ἐπιζήμια, σ᾿ αὐτούς πού κάνουν κατάχρηση· γιατί τούς τροφοδοτοῦν μέ εὐκαιρίες γιά ἁμαρτία καί, κατά συνέπεια, γιά τόν αἰώνιο θάνατο.
῎Ας ξαναφέρουμε στό νοῦ μας τίς διακρίσεις πού μόλις κάναμε. ῎Ας μή λησμονοῦμε ὅτι καλό εἶναι μόνο ἡ ἀρετή πού πηγάζει ἀπό τό φόβο τοῦ Θεοῦ καί ἀπό τήν ἀγάπη. Κακό ἐπίσης εἶναι μονάχα ἡ ἁμαρτία καί ὁ χωρισμός ἀπό τόν Θεό.
Καί τώρα, ἄς ἐξετάσουμε προσεκτικά, ἄν ἔχει ἐπιτρέψει ποτέ ὁ Θεός νά καταβληθοῦν τά ἀφοσιωμένα σ᾿ Αὐτόν παιδιά Του ἀπό κάποιο κακό, πού εἴτε ὁ ῎Ιδιος τό ἐπέτρεψε εἴτε ἡ κακία κάποιου ἄλλου ἀνθρώπου τό ἐπέβαλε. Σίγουρα, δέν θά βροῦμε οὔτε ἕνα τέτοιο παράδειγμα.
Εἶναι ἀδύνατον νά προξενήσει κανείς κακό σέ μιά ψυχή πού ἀρνεῖται νά συγκατατεθεῖ στό κακό καί ἀντιστέκεται στήν ἁμαρτία. Γιατί ἡ ἁμαρτία δέν βρίσκει τόπο, παρά μόνο ἐκεῖ πού τῆς δίνει ἔδαφος μιά καρδιά δειλή καί μιά διεφθαρμένη θέληση.
Κατ᾿ αὐτό τόν τρόπο ὁ δαίμονας ἔθεσε σέ κίνηση ἐναντίον τοῦ μακαρίου ᾿Ιώβ ὅλα τά πολεμικά τεχνάσματά του, γιά νά τόν κάνει τελικά νά ὑποκύψει στήν ἁμαρτία. Τόν ἀπογύμνωσε ἀπ᾿ ὅλα τά ἀγαθά του καί, ὅταν τόν εἶδε βυθισμένο σέ βαθύ πένθος ἀπό τό θάνατο τῶν ἑπτά γιῶν του καί σέ πόνο τόσο φρικτό καί ἀναπάντεχο, τόν χτύπησε ἀκόμη περισσότερο μέ μιά φοβερή λέπρα πού ἁπλώνοταν ἀπό τήν κορυφή τοῦ κεφαλιοῦ μέχρι τά πέλματα τῶν ποδιῶν του. Τόν χτύπησε μέ τά πιό ἀφόρητα μαρτύρια. ᾿Αλλά δέν μπόρεσε νά τόν μολύνει καί νά τόν ρίξει στήν ἁμαρτία. ῾Ο ᾿Ιώβ, μέσα σ᾿ ὅλα αὐτά, παρέμεινε ἀκλόνητος, χωρίς νά δώσει τόπο στό γογγυσμό οὔτε γιά μιά στιγμή.
ΑΤΗΡ ΓΕΡΜΑΝΟΣ· Συναντοῦμε συχνά στήν ῾Αγία Γραφή χωρία πού ὑπαινίσσονται ὅτι ὁ Θεός δημιούργησε τό κακό καί ἐπιτρέπει μέ αὐτό νά θλίβονται οἱ ἄνθρωποι. Γιά παράδειγμα· «῎Αλλος Θεός δέν ὑπάρχει ἐκτός ἀπό μένα. ᾿Εγώ εἶμαι ὁ Κύριος καί δέν ὑπάρχει ἄλλος. ᾿Εγώ δημιούργησα τό φῶς καί τό σκοτάδι, ἐγώ φέρνω τήν εἰρήνη καί ἐπιτρέπω νά γίνεται τό κακό» (῾Ησ. 45, 6-7). Καί ἀλλοῦ πάλι λέει· «Εἶναι δυνατόν νά συμβεῖ συμφορά σέ μιά πόλη πού νά μήν τήν ἔχει ἐπιτρέψει ὁ Κύριος;» (᾿Αμώς 3, 6).
ΑΒΒΑΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ· ῾Η ῾Αγία Γραφή χρησιμοποιεῖ μερικές φορές τή λέξη «κακό», μέ μιά ἔννοια πού δέν εἶναι πολύ δόκιμη, γιά νά ἐκφράσει τή «θλίψη». Οἱ θλίψεις δέν εἶναι ὁπωσδήποτε κακό πράγμα. Φαίνονται ὅμως ἔτσι στά μάτια αὐτῶν πού ἔχουν χτυπηθεῖ. ῾Ο σκοπός γιά τόν ὁποῖο ἐπιτρέπει ὁ Θεός τίς θλίψεις εἶναι ἡ ὠφέλεια ἐκείνου πού τίς ὑπομένει. ῞Οταν ὁ Θεός ἀπευθύνεται στούς ἀνθρώπους, θέλοντας νά τούς παιδαγωγήσει, ἀναγκαστικά πρέπει νά ἐκφράσει τό θέλημά Του μέ ὅρους πού μπορεῖ νά προσλάβει καί νά κατανοήσει ὁ ἄνθρωπος καί γι᾿ αὐτό ἀκριβῶς γίνεται ἡ χρήση αὐτοῦ τοῦ ὅρου.
Πραγματικά, πόσο λυτρωτικά καί σωτήρια, γιά μιά πληγή μέ γάγγραινα, μποροῦν νά ἀποδειχθοῦν τό κοφτερό νυστέρι καί τό χέρι τοῦ χειρουργοῦ; Στά μάτια ὅμως τοῦ ἀσθενῆ ὅλα αὐτά εἶναι ἀφόρητα κακά. Τό σπιρούνι δέν εἶναι ποτέ μαλακό γιά τό ἄλογο, οὔτε εἶναι εὐπρόσδεκτη ἡ ἐπιτίμηση πού γίνεται σέ κάποιον ἔνοχο, γιά νά προκαλέσει τή μετάνοια καί τή διόρθωσή του. ῾Η τιμωρία φαίνεται πικρή τήν ὥρα πού ἐπιβάλλεται, γιά νά διορθωθεῖ κανείς. ῾Ο ᾿Απόστολος λέει· «῾Η διαπαιδαγώγηση ποτέ δέν φαίνεται στήν ἀρχή νά προξενεῖ χαρά, ἀλλά λύπη. ᾿Αργότερα ὅμως, ἀποφέρει καρπό εἰρήνης καί δικαιοσύνης» (῾Εβρ. 12, 11)· καί, «ὅποιον ἀγαπᾶ ὁ Κύριος τόν διαπαιδαγωγεῖ καί μαστιγώνει καθέναν πού παραδέχεται γιά παιδί του. Γιατί, ποιό παιδί δέν τό διαπαιδαγωγεῖ ὁ πατέρας του;» (῾Εβρ. 12, 6-7).
῎Ετσι ἐξηγεῖται γιατί ἡ λέξη «κακό» χρησιμοποιεῖται γιά νά δώσει τήν ἔννοια τῆς θλίψης, ὅπως τό βλέπουμε στό Εὐαγγελικό κείμενο πού λέει· «῾Ο Θεός μετανόησε γιά τό κακό πού εἶχε πεῖ πώς θά τούς ἔκανε καί δέν τό ἔκανε» (᾿Ιωάν. 3, 10). Καί σ᾿ ἕνα ἄλλο σημεῖο ἐπίσης λέει· «Σύ Κύριε, ὁ Θεός μας εἶσαι ἐλεήμων καί οἰκτίρμων, μακρόθυμος καί πολυέλεος καί λυπᾶσαι γιά τό κακό» (᾿Ιωήλ 2, 13). Λυπᾶσαι δηλαδή, γιά τίς δοκιμασίες καί γιά τούς κόπους πού οἱ ἁμαρτίες μας Σέ ἀναγκάζουν νά μᾶς ἐπιβάλλεις. Γνωρίζοντας τήν ὠφέλεια πού προκύπτει γιά πολλούς ἀπό αὐτές τίς δοκιμασίες, ἕνας ἄλλος Προφήτης, ὄχι ἀσφαλῶς ἐπειδή φθόνησε τή σωτηρία τους, ἀλλά γιά νά τούς βοηθήσει, τούς εὔχεται τό κακό· «Κύριε» λέει, «πρόσθεσε σ᾿ αὐτούς κακά, πρόσθεσε σ᾿ αὐτούς κακά, στούς ἐνδόξους ἀσεβεῖς τῆς γῆς» (῾Ησ. 26, 15). Καί ὁ Κύριος, μέ τό στόμα τοῦ προφήτη ῾Ιερεμία, ἐπίσης λέει· «Θά τούς προξενήσω κακά» (῾Ιερ. 11, 11). Θά ἐπιτρέψω δηλαδή νά τούς βροῦν πόνοι καί καταστροφές. ῎Ετσι, ὑπομένοντας τώρα αὐτή τήν τιμωρία —ἀφοῦ μέ περιφρόνησαν μέσα στήν εὐημερία— θά ἀναγκασθοῦν μέ τίς θλίψεις, νά στραφοῦν ἐπιτέλους καί νά προστρέξουν σ᾿ ᾿Εμένα.
᾿Αλλά πῶς μποροῦμε νά θεωροῦμε ὡς κακό τίς διάφορες θλίψεις, ἀφοῦ αὐτές ὠφελοῦν ἕνα μεγάλο μέρος ἀνθρώπων καί τούς παρέχουν τή δυνατότητα νά κερδίσουν τήν αἰώνια χαρά; Δέν πρέπει λοιπόν —γιά νά ἐπανέλθουμε στό θέμα πού θέσατε— νά πιστεύουμε ὅτι τά ὑποτιθέμενα κακά, τά ὁποῖα παρακινοῦν καί ὑποδαυλίζουν οἱ ᾿Εχθροί μας, ἤ ἄλλα πρόσωπα, εἶναι καί «κατ᾿ οὐσίαν» κακά. ᾿Αντίθετα, πρέπει νά θεωροῦμε ὅτι αὐτά ἀνήκουν στήν κατηγορία ἐκείνων πού δέν μποροῦμε νά τά χαρακτηρίσουμε οὔτε καλά οὔτε κακά. Αὐτά δέν ἀξιολογοῦνται ὅπως τά ἐκλαμβάνει ὁ δράστης, πού βρίσκεται μέσα στήν παραφορά τῆς ὀργῆς του, ἀλλά ὅπως τά ἐκτιμᾶ αὐτός πού τά ὑπομένει.
῎Ετσι, ὅταν φονευθεῖ ἕνας ῞Αγιος δέν πρέπει νά πιστεύουμε ὅτι τοῦ ἔκαναν κάτι κακό, ἀλλά ὅτι τοῦ συνέβη κάτι πού δέν εἶναι οὔτε καλό οὔτε κακό. Αὐτό πού γιά ἕναν ἁμαρτωλό θά ἦταν κακό, γιά τόν δίκαιο εἶναι ἡ ὥρα τῆς ἀνάπαυσης καί τῆς ἀπελευθέρωσής του ἀπό ὅλες τίς ἐπίγειες συμφορές. «῾Ο θάνατος», λέει ἡ ῾Αγία Γραφή, «εἶναι γιά τόν ἄνθρωπο ἀνάπαυση» (᾿Ιώβ 3, 23). ῾Ο δίκαιος σέ καμιά περίπτωση δέν ζημιώνεται μέ τό θάνατο. ῎Αλλωστε, τί ἰδιαίτερο τοῦ συνέβη; ῎Ετσι ἤ ἀλλιῶς, κάποτε θά πέθαινε ἀπό φυσικό θάνατο. Μέ τό νά τόν σκοτώνει ἡ κακία κάποιου, τόν στέλνει μιά ὥρα γρηγορότερα στήν ἀπολαβή τῆς αἰώνιας μακαριότητας. ᾿Εξοφλεῖ μέ τό θάνατό του ἕνα ἀναπόφευκτο γιά κάθε ἄνθρωπο γεγονός. ᾿Επιπλέον, τοῦ χαρίζεται γιά τήν ὑπομονή του, τό βραβεῖο τῆς αἰώνιας ζωῆς.
ΠΑΤΗΡ ΓΕΡΜΑΝΟΣ· ῎Αν ὁ δίκαιος πού φονεύεται, ἐκτός τοῦ ὅτι δέν παθαίνει κανένα κακό, ἀνταμείβεται κιόλας γιά τήν ὀδύνη του, τότε γιατί νά κατηγορήσουμε τόν φονιά, ὁ ὁποῖος σκοτώνοντάς τον, δέν τοῦ στερεῖ τίποτα, ἀλλά ἀντίθετα τόν εὐεργετεῖ;
ΑΒΒΑΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ· ᾿Εδῶ μιλᾶμε γι᾿ αὐτό πού εἶναι, ὅπως εἴπαμε, καλό καί γιά ὅ,τι, μέ τή σωστή ἀντιμετώπιση, μπορεῖ νά ἀποβεῖ ὄφελος ἤ ζημία. Δέν ἀναφερθήκαμε ἀσφαλῶς μ᾿ αὐτά πού εἰπώθηκαν στίς προθέσεις τοῦ δράστη. Συνεπῶς μέ ὅτι εἴπαμε δέν ἐννούσαμε ὅτι θά μείνει ἀτιμώρητος ὁ δράστης μιᾶς θηριωδίας ἤ ὁ ἄδικος ἄνθρωπος, ἐπειδή ἡ κακία του δέν μπόρεσε νά βλάψει πνευματικά τόν δίκαιο. ῾Η ἀνταμοιβή γιά τήν καρτερικότητα καί τήν ἀρετή τοῦ δικαίου, δέν χαρίζεται σ᾿ αὐτόν πού τόν βασανίζει ἤ πού τόν φονεύει, ἀλλά σ᾿ αὐτόν πού τά ὑπομένει ὅλα αὐτά μέ καρτερία. ῾Ο ἕνας, ὁ δίκαιος θά τιμωρηθεῖ γιά τήν ὡμότητά του, γιατί θέλησε νά κάνει κακό. ῾Ο ἄλλος ὅμως, δέν ὑπέστη καμιά ζημιά, γιατί μέ τή δύναμη τῆς ψυχῆς του, βαστάζοντας ὑπομονετικά τή δοκιμασία καί τό μαρτύριο, ἀξιοποίησε τά βάσανά του. Κι ἔτσι ὠφελήθηκε, κερδίζοντας μέ τήν ὑπομονή του τόν Παράδεισο.
ΑΒΒΑΣ ΚΑΣΣΙΑΝΟΣ - Συνομιλία μέ τόν Ἀββᾶ Θεόδωρο
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου