Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική το σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου. Οδυσσέας Ελύτης, Άξιον Εστί
Τύχαινε την προηγούμενη βδομάδα στα πλαίσια του μεταπτυχιακού σεμιναρίου “Η εικόνα του ήρωα στην παγκόσμια κουλτούρα” να εξετάσουμε μαζί με τον καθηγητή και τους συμφοιτητές μου την Οδύσσεια. Θα πει κανείς τετριμμένο κείμενο πια. Για χρόνια μας ταλαιπωρούσαν στο ελληνικό σχολείο με τη στείρα μέθοδο διδασκαλίας του.
Ο καθηγητής και πρόεδρος του τμήματος μας
επισήμανε από την αρχή ότι δε μπορεί να ξεκινήσει το σεμινάριο χωρίς να
μας παραδώσει ένα μάθημα για τον πρώτο των ηρώων. Για τον ίδιο αποτελεί
το κείμενο τη βάση, όχι μόνο για την εξέταση των σημερινών προτύπων,
αλλά και για την περαιτέρω ανάλυση του δυτικού πολιτισμού.
Κατά τη διάρκεια της παράδοσης, ζητάει τη βοήθειά μου για την απόδοση της λέξης πολύτροπος. Εκεί
βρέθηκα σε ένα εμπόδιο, διότι στα γερμανικά δεν υπήρχε ακριβής έννοια,
ώστε να αποδώσει επακριβώς τη σημασία. Αφού καταλήξαμε στη λέξη
vielgewandt, μου λέει το εξής: “Γνωρίζετε ότι μιλάτε μια γλώσσα χιλιάδων
χρόνων που πάει πίσω μέχρι τον Όμηρο και τον πρώτο ήρωα Οδυσσέα;”. Και
του απαντάω ξερά και αμήχανα: “Ναι, βέβαια η σημερινή γλώσσα είναι κάπως
διαφορετική”.
Ενώ τελειώσαμε το διαδικτυακό μάθημα και
επέστρεψα σε συνθήκες σπιτικής καραντίνας, αυτή η άψυχη μου απάντηση με
έβαλε σε συλλογισμό. Μήπως τελικά μιλάω κι εγώ μια τέτοια γλώσσα σήμερα;
Και αν τελικά τη μιλάω, ποια είναι τα νεοελληνικά αυτά πρότυπα που μέσω
του Λόγου τους θα με παροτρύνουν να διαμορφώσω μια άλλη στάση ζωής;
Εκεί συνειδητοποίησα αμέσως το αδιέξοδο του πράγματος κι έπεσα σε
περαιτέρω περισυλλογή.
Είναι αλήθεια ότι ο σημερινός δυτικός
πολιτισμός γνωρίζει μόνο το αρχαιοελληνικό παράδειγμά μας. Στο άκουσμα
Νέα Ελλάδα ο κοινός πολίτης της Δύσεως απαντάει με μια για μας περίεργη
απορία. Τι είστε τελικά; Κι αν όντως είστε κάτι, έχετε καμία σχέση με
τους ένδοξους Έλληνες του παρελθόντος;
Η απάντηση εμπεριέχει, όπως εύκολα
καταλαβαίνει κανείς, πολλά εμπόδια. Πού να εξηγήσεις τώρα ότι χίλια και
κάτι χρόνια βυζαντινού πολιτισμού άφησαν ανεξίτηλα τα σημάδια τους πάνω
μας; Και πού να εξηγείς επίσης ότι μετά την επανάσταση και ίδρυση του
νεοελληνικού κράτους στρεφόμασταν εμμονικά στο μακρινό αρχαιοελληνικό
παρελθόν μας παραβλέποντας 1000 χρόνια ιστορικής διαδρομής;
Η διχοτομία αυτή της ταυτότητάς μας δεν
εκφράστηκε μόνο σε πολιτισμικό επίπεδο αλλά και στις καθιερωμένες
εμφύλιες τάσεις. Ίσως αποτελούμε μοναδικό παράδειγμα ιστορικού
υποκειμένου που στην προσπάθεια της επανάστασης για την ίδρυση
έθνους-κράτους συγκρουόμασταν ταυτόχρονα και μεταξύ μας. Αυτή η
“νεύρωση” γνωρίζουμε πια ότι συνέχισε με διάφορες μορφές και
τελειοποιήθηκε με τη λήξη του Εμφυλίου Πολέμου. Έτσι, οι πολιτικοί και
πνευματικοί οδηγητές του ελληνικού λαού έπρεπε πάντα να είναι
διαφοροποιημένοι μεταξύ τους και να ικανοποιούν τις εκάστοτε φιλοδοξίες.
Πολύ δύσκολα ο νέος ελληνικός κόσμος θα έβρισκε μια κοινή συνισταμένη
στην επιλογή προσώπων που θα καθορίσουν το μέλλον του.
Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο και μέχρι
την πτώση της Χούντας συνεχίστηκε η διχαστική κατεύθυνση συστηματικά και
“παρακρατικά” με τη λευκή τρομοκρατία του νόμου και της τάξης της
Δεξιάς.
Κάπου στις αρχές της δεκαετίας του ’80
φαινόταν ότι το πολιτικό σώμα σιγά σιγά έβρισκε μια κοινή συνισταμένη
στην οποία πια θα μπορούσε να βασιστεί. Το όνομα αυτού: Ανδρέας
Παπανδρέου. Η κατάληξη είναι γνωστή σε όλους. Ο “πατέρας του ελληνικού
λαϊκού σώματος” φρόντισε όλα τα “παιδιά” του και με το παραπάνω. Πολλοί
στέκονται στη διαφθορά και στην οικονομική πολιτική του ΠΑΣΟΚ τότε. Το
πρόβλημα έγκειται, κατά τη γνώμη μου, στη στάση ζωής που πρότεινε
εμμέσως αυτός και το κόμμα του. Μια στάση του ωχαδερφισμού και της
μετατροπής της τίμιας αριστερής στάσης σε βλαχομπαρόκ επανάσταση του
καταναλωτισμού. Ούτε ο σπουδαίος Αντόρνο δε θα μπορούσε να προβλέψει ότι
η βαρβαρότητα του άκρατου καπιταλισμού θα έβρισκε εφαρμογή σε
αριστερούς σχηματισμούς. Η διάψευση συνεχίστηκε, αφού οι επόμενοι “από
μηχανής πολιτικοί θεοί” συνέχισαν ο καθένας με τον μοναδικό του τρόπο
την κοινωνική νεοελληνική κατρακύλα. Φτάσαμε σε σημείο μάλιστα να
ταυτιζόμαστε με τις μουσικές και χορευτικές επιδόσεις του Σάκη Ρουβά και
τα περιβόητα σόου της Ρούλας Κορομηλά και του Ανδρέα Μικρούτσικου.
Στη σημερινή κρίση, λοιπόν, για το μόνο
που μπορεί να καυχιέται ο Νεοέλληνας είναι ότι οι μόνοι ήρωες που κατά
καιρούς εφευρίσκει είναι η έξοδος απελπισίας σε ανθρώπους που πουλάνε
επιστολές του Ιησού ή θα βροντοφωνάξουν “έξω οι ξένοι από την Ελλάδα”.
Έτσι, ειδικά κατά τη μεταπολίτευση η
ελληνική δημόσια σφαίρα αποτελεί μοναδικό φαινόμενο απουσίας γνήσιας
εκπροσώπησης άξιων προσωπικοτήτων. Είτε σε πολιτικό είτε σε πνευματικό
επίπεδο. Πολλοί δε μάλιστα εμμένουν να προβάλλονται κατακρεουργώντας με
τη στάση και το Λόγο τους το μόνο που πια μας έμεινε σαν συνδετικός
κρίκος. Την πανάρχαια αυτή γλώσσα και πολιτισμική συνέχεια.
Η επιλογή των στίχων του Ελύτη
αντικατοπτρίζει και επαναφέρει στη μνήμη μια ομάδα ανθρώπων που
συναντήθηκε κάπου στις αρχές του ’30. Ένα σύνολο πνευματικών προσώπων
από τις πιο διαφορετικές ιδεολογικές καταβολές. Η δημιουργία
λογοτεχνικών επιτευγμάτων είναι μια μόνο πλευρά του νομίσματος. Η άλλη
είναι μια διαφορετική πρόταση για τη συνέχεια του σύγχρονου ελληνισμού.
Μόνο με την δημιουργική αφομοίωση των δυτικών ρευμάτων και τη
δημιουργική τους σύνθεση με την υπάρχουσα νεοελληνική κατάσταση μπορεί ο
ελληνικός χώρος να αντιτάξει κάτι διαφορετικό και ιδιαίτερο στα
παγκόσμια πράγματα. Άλλωστε αυτή η ευελιξία δεν είναι ένα από τα θετικά
βασικά χαρακτηριστικά μας; Διαφορετικά θα βλέπει την ιστορία να κυλάει
σαν κομπάρσος.
Το σίγουρο είναι ότι πάντα μετά από
περιόδους συλλογικής κατάθλιψης και αδράνειας ακολουθούν γεγονότα που
οδηγούν στο δημιουργικό επαναπροσδιορισμό του πάσχοντος. Μένουμε με αυτή
την αισιόδοξη προσμονή παίρνοντας θάρρος για τη συνέχεια της Οδύσσειάς
μας.
Η ζωγραφική παράσταση που πλαισιώνει τη σελίδα (“Ανεμολόγιο”) είναι έργο του Γιάννη Τσαρούχη.
https://antifono.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου